Jon Benito - 7K
Elkarrizketa
Jorge Alderete
Ilustratzailea eta diseinatzailea

«Ilustrazioak substantzia izan behar du»

Dr. Alderete, artista gisa; berezko izenez, Jorge (Patagonia, Argentina, 1971). Zer ikusten ote du irudigile batek marrazki batean? Eta alderantziz, zer erakutsi nahi ote digu ilustrazio batekin? Dagoena bakarrik ote dago marrazki batean, edo orriaren zurian ez dagoena ere irudika daiteke? Errealitate eta amets, Fermin Muguruza eta Harkaitz Canorekin elkarlanean gauzatu duen ‘Black is Beltza’ nobela grafikoa da bere azken lana. Ilustratzaile, diseinatzaile, azken buruan artista, besteren artean Los Fabulosos Cadillacs eta Andres Calamaro musikarientzat egindako disko azalengatik da estimatua. Rock kulturak, 50 eta 60ko hamarkadetako ikonoak baliatzeak eta lehen begiratuan beste ilustratzaile askoren lanetik bereizten den estiloak ezaugarritzen du Dr. Alderete eta bere lana.

Jorge Alderete. (Conny BEYREUTHER)
Jorge Alderete. (Conny BEYREUTHER)

Zer da ilustrazio bat eta ze elementu hartzen ditu aintzat?
Ilustrazio on batek ez du zerikusirik ohikoan marrazki on bezala ulertzen denarekin. Ilustrazio lan on batek lotura handiagoa du adierazi nahi duen kontzeptu eta edukiarekin, eduki eta kontzeptu hori ebazteko erabiltzen ditugun hiru marratxo eta bi zirkulu erdiekin baino. Ilustrazio batek substantzia izan behar du.

Eta zer izaten da substantzia hori?
Gauza asko izan daitezke. Istorio on bat izan daiteke edo ohiko gertakari eta objektuak begiratzeko modu ezberdin bat… unean egin nahi duzunaren edo aurrera daramazun proiektuaren araberakoa izaten da hori. Nik disko azal asko egiten ditut eta kasu horietan musika irudietara itzultzen saiatzen naiz.

Musikak irudia du. Eta errealitateak?
‘Black is Beltza’ adibide gisara hartuz, hau espazio geografiko erreal eta ezagun batzuetan kokatzen da, eta Mexiko Hirian izan ezik, bertan bizi naizelako, ez naiz gainerako lekuetan –Kanadan, Aljerian, AEBetako San Frantziskon– inoiz izan. Hori horrela, erreferentzia grafiko batzuk behar nituen leku horiek marrazteko, eta horretarako, batez ere, argazkietan oinarritu naiz. Behin nobela grafikoa garatzen hasita, irudi horiek istorioaren beharretara moldatu behar izan ditut, eta hor erabaki artistikoak hartu ditut. Adibidez, egungo hiri hornigarrietako asko ez zeuden duela 40-50 urte. Horrek kontatu nahi nuen errealitatearekiko galbahe lan bat egin beharra ekarri dit.

Eta ilustratzailea libre da, kasu horietan, errealitate historiko hori nahierara moldatzeko?
Bai. Eta libre izaten denez, moldaketa edo manipulazio asko egiten dira. Adibide bat jarriko dizut: nobela grafikoan, protagonista Kuban dagoela, Che Guevara Kongotik bisitan heltzen denean, ordurako hau pertsona oso ezaguna dela suposatzen da, eta hargatik, kamuflatuta heltzen da irlara. Lan honetarako Guevarari eguzkitako betaurrekoak eta sonbreirua jarri dizkiot, hauek kentze hutsarekin irakurleak pertsonaia identifikatu ahal izan dezan. Errealitatean ez zen horrela izan, intelektual itxurak emateko, bizarra eginda, gominarekin ilea orraztuta eta betaurreko arruntak izaten baitzituen ezkutuka aritu behar izaten zuenean. Nik egiantzekotasunera lotu behar izan banu nahitaez, bere bizarrik gabe nekez identifikatuko luke inork pertsonaia hura Che Guevararekin.

Eta horrela beste mila kontu. Nobelan, oro har, oinarri historiko bat dago, baina abiapuntutik bertatik jada irreala da istorioa eta horrek askatasun handia eman dit lanerako.

Baina zentzu horretan noraino zara libre lizentziak hartzeko?
Hor zentzu komuna dago. Nik asko jokatzen dut, adibidez, nobela grafiko honetan edo nire bestelako lanetan, iruditeria kolektiboan edo subkontzientean dauden ikurrekin. Hor jartzen dut muga: erreala ez bada ere, subkontziente kolektiboak nik bezala ulertzea ahalbidetzen badu, aurrera. Aldi berean, ilustrazioak egiten ditudanean iruditeria kolektibo horrekin ere asko jokatzen dut: jendeak jakintzat eta ulertutzat ematen dituen irudiak mugitu eta horiei esanahi berriak bilatzen saiatzen naiz. Hartzaileak irudi hori beste modu batera ikustean, nork bere buruari zer gertatu den galdetzen dio. Gustuko dut jendea bere eremu ezagunetik ateratzea, bere begirada behartzea.

Zuk, ilustratzaile bezala, estilo propio bat izateak eta besteren narrazio baten gainean aritu behar izanak, zure estiloa behartu du?
Nire egitekoen artean zegoen halako erronka bat, eta beraz, zor nion neure buruari hau azkeneraino eramatea. Ilustrazio eta diseinurako bidea komikien bidez fanzineak egiten hasi nuen Argentinan, eta denbora honetan guztian nobela grafikoak egiteko proposamenak jaso arren, inoiz ez zitzaidan inor, “Black is Beltza”rekin bezala, niretzat idatzia zirudien lan batekin etorri. Zentzu horretan, Harkaitz Canok eta Fermin Muguruzak idatzitakoa marraztu beharrak ez du nire estiloa behartu. Gidoia ez zegoen, berez, nobela grafikoaren beharretara erabat itxita, eta horrenbestez nahi bezala, aritu naiz, istorioa nire ezaugarrietara moldatzen.

Eta lehen nobela grafikoa izaki, nola izan da irudiak, orriak, erritmoa antolatzeko lana?
Hainbat puntu lotuta zeuden, eta bagenekien, horiek garrantzitsuak izango zirena istorioa harilkatzeko. Faroak, adibidez. Biarritzeko faroa agertzen da, tabako pakete batean faroak agertzen dira... istorio paralelo bat osatzen dute hauek. Aurretiaz bagenekien faro horiek sinbolo garrantzitsuak zirena.

Niretzat, nobela grafikoko gidoi itxi bat ez izaki, istorioa nahi bezala moldatu ahal izatea sekulako zortea izan da. Birjina zen gidoia, lan gehiago egin behar nuen, baina nahi modura molda nezakeen, egoki ikusten nuenean erritmo gehiago emanez edo mantsotuz. Horrela, nahi dudan bezala antolatu dut, nahi nuenean biñeta txiki asko sartuz, edo biñeta bakar batekin orri guztia hartuz, istorioak eta irakurlearen begiek atseden har zezaten. Inongo momentutan ez nuen aurretiaz etorriko zenaz pentsatu: orriz orri aritu naiz lanean, ideia orokor bat izan arren, sortu ahala, bineta bat bestearen atzetik.

Adibidez, istorioa marrazten amaitu nuenean, duela hilabete batzuk, ez nekien zenbat orri izango zituen liburuak. Nobela grafikoaren industrian aritzen direnentzat hori ez da horrela izaten. Horiek hasieratik bertatik jakiten dute zenbat orri izango dituen liburuak. Alde horretatik, oso dibertigarria izan da, zalantza asko izan arren, sortu ahala ebazten joan behar izan dudalako.

Koloreek esanahi berezia dute liburu honetan.
Hori ez zegoen hasierako gidoian aurreikusita. Eta nire aldetik, ilustraziotik natorrenez, oso ekarpen garrantzitsua izan da. Hiriak eta pertsonaiak agertu eta desagertu egiten direnez, istorioa girotzeko koloreak paper garrantzitsua izan zezakeela pentsatu nuen. Marrazkia izan daiteke zabarragoa edo narrasagoa, baina pertsonaiak Tijuanan egon daitezke edo Aljerian, eta irakurlea ez badago komikiaren lengoaiara ohituta, gerta liteke geografikoki eta giroari dagokionez irakurlearentzat kokatzeko erakutsitako xehetasunak nahikoak ez izatea. Baina Kubako atala berde-beltza eta New York hirikoa turkesa-beltza izanda, begi bistakoa da bi hiri eta atmosferen arteko aldea.

Eta koloreen erabilera hori zure gainerako lanetan, disko azaletan adibidez, ere aplika daiteke?
Bai, kolorea atmosfera orokorraren berri emateko baliatzen dut. Modu harrigarrian, nire lana koloretsua dela esan izan dute, baina hori nire lanak elkarren ondoan jartzen dituzunean izan daiteke: Andres Calamaroren diskoaren azala Los Fabulosos Cadillacs-enaren ondoan jartzen duzunean, adibidez. Praktikan, baina, lan bakoitzean kolore gutxi erabiltzen ditut. Eta halaxe ‘Black is Beltza’n ere: kapitulu bakoitzak bi kolore besterik ez ditu... baina liburua koloretsua da?

Asmorik badu trazu sinplearekin marrazteko hautu horrek?
Trazua aldatuz doa istorioak aurrera egin ahala. Une lisergikoetan edo amets egiten duenean, adibidez, trazua oso ezberdina da. Baina nobelaren gehiengoa, nire estiloan egin dut; apur bat libreago nahi baduzu, pintzelkada askeagoarekin, baina nire berezko estiloan.

Ilustrazio bati astebete eskaini ahal diodanean, sakondu eta nabarmendu dezaket estiloa gehiago. Hala eta guztiz ere, nobelarekikoak hasi nituenean, trazu ia kirurgiko horrek erritmoa kenduko liokeela eta esku libreago batek, istorioari abiadura gehiago emateko, mesede egingo ziola pentsatu nuen.

Lehen esan duzunez, zuretzako idatzitako istorioa iruditu zitzaizun ‘Black is Beltza’. Zerk erakarri zintuen, baina?
Istorioak dituen geruza ezberdinak gustatu zitzaizkidan: geruza historikoa, geruza musikala eta, azkenik, abenturazkoa. Niretzat erakargarriena, eta gehien lotu ninduena, musikari loturikoa izan zen. Badaude zenbait pertsonaia, protagonistekin ia harremanik izan ez arren, binetetan biziarazten ditudanak: Jimi Hendrix, Janis Joplin, Otis Redding, The Velvet Underground... niretzat oso gertuko erreferentziak ziren, eta, bestalde, alderdi historikoan ere, nire lanetako askok alderdi «retro»-a deitzen dutena dute eta istorioa irakurri nuenean, nire gustuak eta istorioak bat egiten zutela ikusi nuen.

Eta zuri ekarpenik egin dizu? Eta zuk ekarpenik egin diozu zuretik?
Horrelako erronketan, proiektuaz landa ere espero gabeko gertakariak suertatzen dira, unean egiten ari zarenari ekarpen edo ikuspegi berri bat gehitzen diotenak. Zentzu horretan, bi gauza gertatu dira liburu honekin: lehena, gure lehen haurra jaio zela, eta hori, naturala denez, iraultza bat izan da nire bizitzan. Bigarrena, liburuari lotuagoa, Emory Douglas ezagutzeko aukera izan nuen. Hau Pantera Beltzetako Kultura ministroa izan zen, eta niretzat diseinatzaile gisara ere erreferentzia bat izan zen. Douglas Mexiko Hirian ireki zuen erakusketa baten harira hurbildu zen gurera; bitarte horretan ni ‘Black is Beltza’ marrazten ari nintzen, eta ezin nuen sinetsi: hau egiten ari nintzen bitartean, liburuko pertsonaia gisara erreferente zen Douglas nire etxean afaltzen ari zen. Gehiago esango dizut, berarekin zen Felix Beltran, Kubako kartelgile ezaguna ere.

Emoryri bere gaztaroko argazkiak eskatu nizkion eta Beltrani Che Guevaraz eta Iraultzaz ere galdetu nion. Begira, biak ala biak ilustratzaile gisara ez ezik, pertsona bezala ere erreferenteak ziren niretzat. Une hura, marrazten ari nintzen nobela haragiztatzea bezalakoa izan zen. Horrelako gertakariek egiten dute horrelako proiektu bat berezi: kasualitate eta kausalitateetarako imanak izaten dira.

Biek egiten dute irudiaren ahalmena garatzeko, baina zerk ezberdintzen ditu zure kasuan diseinua eta ilustrazioa?
Ez dago ezberdintasun handirik. Arte bera balira bezala ulertzen ditut nik. Are, biak ezberdintzen dituen marra hori ere lausotzen saiatzen naiz. Batzuetan diseinatzaileagoa naiz eta besteetan ilustratzaileagoa, baina ezberdintasun horrek ez nau askorik kezkatzen. Nobelan ere berdin: gidoia aurrera eraman behar nuen ilustratzaile bezala, alde batetik, baina antolaketaz ere arduratu behar nuen, bestetik, diseinatzaile bezala.

Zeu baitzinen, azken batean, istorioaren adierazkortasunaren arduraduna.
Gauza bera gertatzen da disko baten diseinua egin behar dudanean ere. Ni naiz azalaren, tipografien, barruan joango den ilustrazio edo ikur ororen arduraduna. Argazkiak egin behar badira, nik erabakitzen dut nolakoa izan behar duen argazkiak... lanaren ikuspegi orokorra izaten dut horrelako lanetarako, eta hori diseinuaren adarrak eman izan didala uste dut. Ikuspegia zabaldu zidan. Sartzen naizen proiektu bakoitzari, ikuspegi orokor bat ematen saiatzen naiz, horrenbestez.

Hasierara itzuliz, ze ekarpen egiten dio irudi batek testu bati?
Asko ematen dio. Ondo borobildua badago, beste mezu bat izan beharko luke. Hori bakarrik eta hori guztia: hemen ez dago marrazkia ondo edo gaizki dagoela zehazten duen irizpiderik. Edozerk balio dezake. Marrazkilari bezala ez ezik, irakurle bezala ere, ez zait irudiak testuak dioena ikonoekin errepikatzea gustatzen. Irudiarekin testuan ez dauden elementuak erakuts daitezke, testua berrelikatu eta esanahi berriak sortu.

Irudiak indar handia hartu du azken 30 urteotan. Irudien memoria bat dugu, irudiak irakurtzen ikasi dugu kontzienteki eta subkontzienteki. Egia ote da irudi batek mila hitzek baino indar handiagoa dutela?
Pentsatzen jarriz gero, ezetz edo baietz esateko argudioak topa daitezke. Ni bat nator, Le Corbusierren esaldiarekin: «Marraztea bat-batekoagoa da eta ez dio lekurik uzten gezurrari». Ni erosoago nago hitz egiten baino marrazten. Baina hori nire kasuan besterik ez da. Lengoaia naturalagoa da irudiarena niretzat, baina galdera hori Harkaitz Canori egiten badiozu, ziur asko kontrakoa erantzungo dizu.