Nire memoriak eraman nezakeen lekuraino, Lemoizekin edota Leitzarango autobidearekin orotariko pertsona eta kolektibo antolatuek borrokaren lehendabiziko lerroetan jarri zituzten azpiegiturok, edo, hobe esanda, azpiegituron eraikuntza gelditzea. Kontzientzia handiagoa zegoela iruditzen zait azpiegiturok gure ekonomietan eta gure lurraldearen garapenean duten eraginaz. Pertzepzio subjektiboa da nirea, baina iruditzen zait azkenengo urteotan gure kontzientzia jaitsi, etsipena igo eta lehentasunak beste nonbait kokatu ditugula.

Halere, baikortasunerako arrazoiak ikusten ditut eta uste dut oraindik badagoela oinarririk egun agenda politikoan proiektatuta edo exekutatzen ari diren azpiegitura handi eta inutilen aurreko aurkakotasuna lortzeko euskal jendartean. Lehenik argudioengatik. EAJ Espainiara begira jarri da berriro, EAEko Gobernua osatu eta astea amaitu baino lehen. Aurreikus zitekeena gertatu da: Espainiarekiko eta Alderdi Popularrarekiko gorroto eta komunikazio eza kontsentsu eta negoziazio bihurtu da. Erreforma estatutario baten tentaldiak agerian geratzen ari badira ere, azpiegituren negoziaketak izan dira momentuz lehen lerrora etorri direnak. Abiadura handiko trenak abiadura hartuko omen du. Hori izango da EAJk Madrilgo aurrekontuak babestu edo erraztearen lehen ordain garrantzitsua.

Normala da jendartea despistatuta egotea edota are nazkatuta aldian aldiro entzuten dituen albisteen aurrean, Bergarako korapiloaren korapilotasunaz esaterako. Halere, orain da eztabaida hau berriro plazaratzeko unea. Ingurugiro inpaktua, kostu ekonomikoa eta errentagarritasun soziala kontuan hartuz ezinbestekoa da azpiegitura honen inguruko eztabaida sozial publiko eta gardena ematea, datu guzti-guztiekin, egungo opakutasuna alboratuz. Kostuak eta onurak (ekonomiko eta sozialak) aztertuz soilik ondoriozta baitaiteke obra edo azpiegitura bat gizartearentzat lehentasunezkoa den edota kasu honetan gutako askok uste dugun bezala erabat inutila den.

Argudioetan errentagarritasun ekonomikoarekin has gintezke. Garraio publikoa defizitarioa izan ohi da, hau da, aurrekontu publikoekin ordaintzen da nagusiki oinarrizko zerbitzu publikoa den heinean. Baina eraikuntza eta inbertsio kostuei, erabilpen eta mantenu kostuak gehitu eta erabiltzaile kopuruaren aldagaia jarriz, nahiko erraz determina daiteke garraio azpiegitura batek izan dezakeen funtsa edo izateko beharra.

Datuak tematiak dira. Estatu espainiarrean ez dago abiadura handiko trenik errentagarria denik eta gaurdaino egindako inbertsioa berreskuratzeko lau eta bost mende artean beharko direla diote ekonomialari adituek.

Azpiegiturak sortzen dituen albo efektuen inguruan ere mitoak apurtzeko garaia da: sortzen duen enplegua eraikuntza fasekoa da, eta, beraz, erabat aldi baterakoa. Horri obra publikoan sortzen den enpleguaren kalitatea gehitzen badiogu, enpleguaren sorkuntzaren argudioa erridikulua dela ondorioztatu dezakegu.

Abiadura handiak lurraldea metropolien inguruan kokatzen du, garapen ekonomikoa hirien bueltan jarriz eta lurraldearen gainontzeko zatia hirien menpekotasun eta dependentzia egoeran ezarriz. Gezurra da tarteko herrietan, hau da, trena pasatzen den herrietan, garapen ekonomikoa egongo denik.

Azkenik erabiltzaileen kopuru eta profilak ere kontuan hartu behar dira. Estatu frantseseko datuen arabera, abiadura handiko treneko bidaien %28 errenta handiko biztanleen %10ak egiten ditu, eta, errenta baxueneko biztanleen %30ak, bidaien %14. Datu horrek argi erakusten du abiadura handiko trenen bidaiak, funtsean diru publikoz ordainduak direnak, ahalmen ekonomiko gehien dutenek egiten dituztela, baliabide publikoen efektu erregresiboa eraginez.

Eta noski, diru baliabide publikoak abiadura handia finantzatzera bideratzen badira, ezin dira trenbide konbentzionalera bideratu. Hau da, Renfeko aldiriko trenetan inbertsioak egiteko ez dago dirurik. Eta aste honetan bertan izan dugu horren ondorio larri eta tristea Zorrotzan, urteetan auzotarrengandik eskatzen ari den trenaren lurperatzea ez egiteak eragina. Arazo bera dugu Euskotreneko zerbitzuarekin, Eusko Jaurlaritzak abiadura handiko trenari diru kantitate itzelak aurreratzearen ondorioz inbertsio maila eskasa daukana. Aurrezpen energetikoa, ingurumen eragin positiboa eta ibilgailuen trafikoaren jaitsiera bezalako onurek, kasurik onenean, ziurgabetasuna bermatzen dute, eta, arloko ikerketek diotenez, argudio horiek ere ez dituzte aldeko abiadura handiaren defendatzaileek.

Euskal Herrira etorrita, argi dago abiadura handia pasuko azpiegitura dela, ez duena bertako garapen ekonomikoan ondorio positiborik izango (enpresa gehiago erakartzea, enpleguaren sorkuntza…), ez duela lurraldearen kohesioa bermatuko, euskal biztanleok ez dugula ohikotasunez erabiliko (hirien arteko autobus zerbitzuak askoz merkeagoak eta efikazagoak dira denbora eta maiztasun aldetik), eta, beraz, errentagarritasun ekonomiko eta sozialik gabeko diru xahuketa baten aurrean gaudela, proiektu erraldoi eta inutil baten aurrean, alegia.

Ezkerreko alderdi bateko bozeramaile batek zioen azpiegitura honen inbertsioa %70ean eginda dagoela eta holakoetan hobe dela aurrera egitea. Geratzen den %30 huskeria bat balitz bezala eta mantenu kosturik eta kostu operatiborik ez balu bezala. Obra geratzeko edozein momentu da ona, eta herri honek obra honen etorkizuna gardentasun osoz eztabaidatu beharra dauka. Egiten bada efektuak atzeraeragin ezinak baitira.

Orain eztabaidatu behar da. Obraren kostuak aztertu, Europan eta Estatuan egindako tramuen zenbakiak ezagutarazi (kostuak eta erabilpenak), inbertsioaren errekuperazioa neurtu eta ingurugiro inpaktua eta albo inpaktu ekonomikoak eztabaidatu eta baloratzeko unea da, herritarrok izan gaitezen horrelako obra baten etorkizuna erabakitzen dugunok, kontzientzia osoz. Ezinbestekoa da, horretarako, obrari abiadura eman beharrean, esku-frenoa sartu eta moratoria bat planteatzea.

Garaiz gabiltza. Baikortasunerako arrazoiak ikusten nituela esan dut, batetik, argudio sendoak daudelako, eta, bestetik, eztabaida publikoa baldintza egokietan ematen bada herritarren indarrean sinisten dudalako. Pedagogia egitean, lehentasun gisa hartzean eta gerra hau irabazteko baldintza objektiboak daudela erakustean dago gakoa. Ez dezagun gerra galdu borrokatu gabe. Edo borrokatu eta irabaz dezagun.