Urdaibaiko biosferaren erreserba esperimentazio-eremu bihurtuko da hurrengo lau urteetan, baso-kudeaketa iraunkorragoak giza kontsumorako uraren kalitatea eta kantitatea hobetu ditzakeela frogatzeko, Ingurumenerako eta Klimaren Ekintzarako Life Europako programaren esparruan.

Bizkaiko eremuan Life Urbaso izeneko proiektua garatuko da. Proiektu horretan bazkide izango dira Neiker nekazaritzako elikagaien eta abeltzaintzaren ikerketa eta garapen zentroa, Euskal Herriko Unibertsitatea (EHU), BC3 Klima Aldaketaren Ikerketarako Euskal Zentroa, Busturialdeko Ur Partzuergoa eta Efe agentzia.

Urdaibai laborategi gisa aukeratu dute, «eremu atlantikoan oso adierazgarria» delako, eta, gainera, eremu «babestua» delako, Neiker ikerlari eta proiektuaren koordinatzaile Nahia Gartziak azaldu duenez. Proiektuak 2,2 milioi euroko aurrekontua du.

Eskualdean ur gutxi dago, euri asko egiten duen arren, baliabidea ez delako biltegiratzen eta ibaietara joaten delako. Gainera, ur asko kontsumitzen duten pinu eta eukalipto sailak ditu.

Bertako baso paisaia, neurri handi batean, kanpoko espezie batek estalitako lurraldekoa da: Kaliforniako Monterreyko pinua edo pinu radiata, XX. mendearen hasieran deslandatutako Bizkaiko inguru horretan Lekeitioko jaun batek sartua.

2018az geroztik, «banda» izenez ezagutzen den pinuaren gaixotasunak eragin handia izan du sail horietan, eta jabe batzuek eukaliptoak jarri dituzte espeziearen ordez. Eukaliptoak azkar hazten dira, gaztaroan ur asko kontsumituz, eta, helduarora iristean, moztu egiten dira zura aprobetxatzeko.

Baso gaztea eta zaharra

Izan ere, eukaliptoa «paper orerako xabugo urdaiazpiko gisakoa» da, Ander Arias Neikerreko Baso Zientzietako saileko buruaren arabera. Ariasek dio arazoa espeziearen kudeaketan dagoela, «oso desberdina baita baso gazte batek kontsumitzen duen ur kopurua eta baso zahar batek kontsumitzen duena».

Life Urbaso proiektuaren bidez frogatu nahi da baso-kudeaketa desberdina eginez, eremuan basogintza alternatiboa eginez, ur kantitatea eta kalitatea hobetu daitezkeela, giza kontsumorako erabiltzen den guneetan.

Horregatik, ekimenaren koordinatzaileak zehaztu duenez, esperimentatuko diren lau biltze-puntuetan «gune babestuen hiru eraztun» sortuko dira, eta horietan Neikerrek basogintza desberdina ezarriko du horietako bakoitzean.

Lehenengoa «espezie autoktonoak eta fotoboske bat dituen ibaiertzeko baso bilakatuko da, lurrari eusteko eta sedimentuen kopurua murrizteko», ura hartzeko; bigarrenak «inpaktu txikiko» basogintza hartuko du, sedimentuak murrizteko, eta azken eraztunak, halaber, inpaktu txikiko basogintza izango du, «baina metalizazio apur batekin», zehaztu duenez. Ikertzaile-taldearen asmoa da gida bat egitea, esperientziaren ondorioak Euskal Herrian eta Europan errepikatu ahal izateko.

Ane Zabaleta EHUko adituaren aburuz, «zuhaitz eta hazkunde motelagoko beste espezie mota batzuetako basoetarantz aldatuz gero», helburua ez da egurra ateratzea, baizik eta ekosistemari eta uraren kantitate eta kalitateari eustea, «desberdintasunak nabarituko ditugu».

Euskal Herriko Unibertsitateak ur-kantitatearen eta haren kalitatearen jarraipena egingo du, kontrolatu behar diren hartze-puntuetara iristen diren lurzoruko sedimentu edo partikulei dagokienez.

«Ohizko baso-kudeaketa egiten dugunean» eta «pinuak eta eukaliptoak kentzen ditugunean zura ateratzeko, lurzorua biluzik geratzen da, euria egiten du eta lurzoru-partikulak ibaira eraman eta ura hartzera iristen dira», azaldu du Zabaletak.

Kudeaketa «naturalagoa»

Horren arabera, «zenbat eta lurzoru-partikula gehiago iritsi kaptaziora, orduan eta garestiagoa da aplikatu beharreko tratamendua ura edan ahal izateko», eta, beraz, partikula gutxiago iristen badira, «ur hori edangarri bihurtzeko dirua aurrezten dugu, beste mota bateko hobekuntzetan inbertitzeko». Adibidez, basoen jabeei konpentsatzeko erabil liteke, haien jarduera ekonomikoa eta onurak murriztuko bailirateke, baso-kudeaketa iraunkorragorako aldaketaren bat eginez gero.

«Ingurumen-zerbitzuengatiko ordainketak» deitzen zaio horri. Kudeaketa hobea sustatzen saiatzen dira, kontuan hartuta naturak pertsonen ongizateari egiten dion ekarpena, eta BC3 zentroak ikertuko du eskualdean bideragarria den, Bosco Lliso ikerlariak dioenez.

Espezialista horren arabera, jabe pribatuek galduko luketena neurtuko da, uraren onuren truke baso-kudeaketa ez hain intentsiboa edo «naturalagoa» aplikatuz. Sistema hori hainbat herrialdetan aplikatu da, eta Europan, adibidez, ingurumen-zerbitzuen ordainketa gisa ikus daiteke EBk baserritarrei ematen dien dirua, albeltegietan «zenbait praktika» ezartzeagatik konpentsatzeko.

Adituak nabarmendu duenez, «garrantzitsuena da jendea ezer egitera ez behartzea», baizik eta jabeak parte hartzeko programa baten bidez inplikatzea.

Busturialdeko Ur Partzuergoan, interesarekin ikusten da Life Urbasa proiektua, emaitzak falta den eskualde batean ura handitzeko aukera ematen baitu, Xabin Lauzirika erakundearen ordezkariaren arabera. «Neguan ez da arazorik izaten, baina udan arazo errealak izaten dira ur-eskasiarekin eta ibaien emari ekologikoekin, edan egiten baititugu», adierazi du Partzuergoko teknikariak. Gainazaleko 39 ur-hartze kudeatzen ditu, eta 50.000 pertsona inguruko biztanleria sakabanatua hornitzen du.