Uxue Barkosen Exekutiboak 2017an ikerketa prozesua abiatu zuen 1960tik aurrera Estatuko Segurtasun Indarrek edo eskuin muturreko taldeen esku dauden kasuak argitzeko. Nafarroako Gobernuak egindako diru-laguntza deialdira proiektu ezberdinak aurkeztu ziren, bai Euskal Herriko Unibertsitatearenak eta bai Nafarroako Unibertsitate Publikoarenak.

Estatuko Abokatutzak helegitea aurkeztu zuen Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusian, Auzitegi Konstituzionalaren 2015eko legea baliogabetzeko ebazpena urratzen zuela iritzita. Nafarroako Auzitegiak foru agindua indargabetu zuen eta Auzitegi Gorenak berretsi. Nafarroako Parlamentuak, iaz, beste lege bat onartu zuen eta honen aurkako helegitea aurkeztu dute PPk, Ciudadanosek eta Voxek.

Horrela, Foru aginduak Nafarroan motibazio politikoko testuinguruetan izandako giza eskubideen urraketei buruzko ikerketetarako araututako 30.000 euroko laguntzen deialdia eten egin zen. Hautsok ekarriko dituzte lohi hauek, Ollo kontseilariak astearte honetan Nafarroako Parlamentuan aurkeztutako txosten osatu gabean islatuta daudenak.

Izan ere, Laura Bego eta Paco Etxeberriak egindako txostenaren ondorioetan jasotzen du finantzaketarik eza arazo bat izan dela txosten oso bat egiteko orduan, Ollo eta Zabalzak azpimarratu duten bezala. Txostena oraindik publiko egin ez izanak –Olloren arabera «pertsonen izenak eta datu pertsonalak biltzen dituenez, nolabaiteko zuzenketa izan behar duelako»– ez du txostenari buruzko ikuspegi zabala sortzen laguntzen.

Hala ere, zailtasunez beteriko bide horretan eta lehen urrats gisa, txostenean 204 espediente aztertu dira, eta horietatik 35 baztertu egin dira, dokumentazio nahikorik ez zegoelako. Ondorioz, 169 kasu egiaztatu dituzte Nafarroan. Ollok ondorioztatu du frankismoaren amaieran tortura eta tratu txarrak «sistematikoak eta orokortuak» izan zirela.

Bakartxo Ruizek, EH Bilduko bozeramaileak, ildo horretan jarri duen oztopoetako bat izan da, traba juridikoez eta finantzaketaz gain, informazio hori ez dela argitaratu, inork ezin izan duela eskaerarik aurkeztu eta kasua bere kabuz kontatu.

Lanak Nafarroan torturaren eta tratu txarren jarduera neurtu eta deskribatzen du, hainbat iturri bibliografiko eta dokumentalen, adierazpenen eta salaketa publikoen arabera, eta ondorioztatzen du pertsona asko izan zirela Polizia espainola eta Guardia Zibilaren esku torturak eta tratu txarrak salatu zituztenak, «auzitegietan eta medikuen bitartez ikerketa eraginkorrik egin gabe».

Zentzu horretan, torturak dakarren indarkeria «inoiz ez zela gertatu behar» berretsi du Ollok, eta, beraz, «ez errepikatzeko bermeak» behar direla, Nazioarteko Zuzenbidearen aurkako krimenak direlako eta, egoera jakin batzuetan, gizateriaren aurkako krimenak eta genozidioa, hain zuzen ere.

1978tik aurrera, zer?

2017an, Lakuako Gobernuak eskatutako 1960 eta 2014 arteko torturaren eta tratu txarren eraginari buruzko txosten baten arabera, 4.113 kasu zehaztu ziren, baina Paco Etxeberriak ohartarazi zuen delitu horien benetako eragina handiagoa izan zela, ezin izan baitira egiaztatu diktaduraren garaiko gertakari asko.

Horri dagokionez, Zabalzak adierazi du txostenak, hasiera batean, 1960tik 2016ra bitarteko azterketa-aldia zuela, baina aurretik aipatzen den bezala auzitegiek bertan behera utzi zutela laguntza horiei buruzko foru-agindua, eta 1978ra arte mugatutako Memoria Historikoaren legeak estaliko zituen azterlan bat planteatu zela.

Azterlanak sakontzea exijitzen du eta, horregatik, Memoriaren Zentroan Kriminologiaren Euskal Institutuak egindako informea osatzeko lantzen ari diren hainbat txosten txertatzea ahalbidetuko duten ekintzak bultzatuko direla iragarri du Ollok.

Azterketa berri horien artean, «langile mugimenduak frankismoaren eta haren errepresioaren aurka» egindako borroka, «eskuin muturreko terrorismoa», eta Mikel Arregi, Angel Berrueta eta Jose Miguel Etxeberria «Naparra»ren memoria familiar, sozial eta instituzionalen bigarren zatia aipatu ditu, guztiak «ikuspegi integral batetik eta gertatu ziren testuinguru politiko eta soziologiko anitzetan oinarrituta».

Zabalzak uste du komenigarria dela azterlana zabaltzea, kasu horiei buruzko informazio gehiago biltzeko eta berriak sartzeko, eta beharrezkoa ikusten du 1978tik hona zer gertatu den aztertzea, benetako dimentsioak ezagutzeko. Horrez gain, Bakearen, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen zuzendari nagusiak esan du komeni dela lege-neurriak hartzea defizit hori arintzeko.