Herri magiko batean bizi direla entzuten dutenean, harro sentitzen dira ataundarrak. Eta, egia esan, Joxemiel Barandiaranekin lotutako inguruak ikusten dituenean, giro magikoa sumatzen du bisitariak. Ataunen bertan eta inguruetan asko dira euskal antropologoa gogorarazten duten txokoak, baina ibilbide bat jarraitu nahi duenak Barandiaran Museoan abiatu beharko luke bisita.

Esan ohi da museoa bisitatzea euskal kulturaren bihotzean murgiltzea dela. Izan ere, euskal apaiz, antropologo eta etnologoaren bizitza, eta, batik bat, hark egindako lan eta dibulgazio zabala ezagutzeko parada paregabea eskaintzen du, mitologiaz blaitutako aukera interesgarria. Euskal folklorea modu erakargarrian ezagutu ahal izango dute bertaratzen direnek; seguru asko, sentsazioak eta irudimena piztuko zaizkie konturatu gabe.

Museoa, XV. mendeko errotan

Ataungo San Gregorio auzoko Larruntza errotan dago museoa. Errotak historia luzea du -lehen aipamenak XV. mendekoak dira- eta eraikinak antzinako itxurari eutsi dion arren, teknologia berriez hornitua dago barrualdea.

Goiko solairuan Barandiaranen bizitza azaltzen da, ikus-entzunezko baten bidez lehenik eta, ondoren, biografia-gelan, pantaila eta bideo didaktikoen bitartez. Eta beheko solairuan, berriz, arkeologia eta etnografia arloan euskal antropologoak egindako lanen garrantzia azpimarratzen da, errepliken, bideoen eta beste zenbait baliabideren bitartez. Larruntza errotaren ondoan Errotatxo izeneko bigarren errota eta uraren indarrak mugitutako zerrategia daude, beren ubide eta guzti. Egitura horiek guztiek multzo hidrauliko ikusgarria osatzen dute.

Horrez gain, Ataunen eta Aralarko Natura Parkean egin daitezkeen ibilbideei buruzko informazio-gunea ere bada museoa. Lan hau Lizarrustiko Parketxearekin batera egiten da, bi guneek Aralarko Parketxe Hedatua osatzen baitute.

Izan ere, Ataunek natur ingurune paregabea du, eta altxor historiko izugarriak hartzen ditu; besteak beste, erromatar txanponak, dolmenak eta haitzuloak. Iraganeko erlikiak dira, abeltzaintza eta nekazaritzarekin oso lotuta dauden udalerriko bizilagunen historiak eta elezahar mitologikoak dituztenak, belaunaldiz belaunaldi helarazitakoak.

Dolmen eta haitzuloak

Hain zuzen, Sarastarri, Areetza eta Aitxu mendiek mendeetan zehar gorde duten aspaldiko kultura horrek erakarri zuen Barandiaran gaztetan euskal etnologia eta arkeologia ikertzera.

1889an jaio zenetik 101 urterekin 1991n hil arte, ikertzaileak dolmen eta haitzulo ugaritan indusketak egin zituen. Baina, ezer baino lehen, aurkikuntza horiekin batera zihoazen elezahar herritar magikoak eta historia ikertu zituen.

Euskal etnografoa herrien memorian dauden ehunka fabula paperean islatzeaz arduratu zela-eta euskal mitologiaren aitatzat jotzen da.

Beraz, museoa bisitatu ez ezik, inguruetan paseoa egitea merezi du, ikertzailea liluratu zuten antzinako elezaharren edertasunaz gozatzeko eta, bide batez, sentitu ahal izateko alegia horiek bizirik daudela.

Joxemiel Ataungo Peruenezar baserrian jaio zen eta hil, berriz, Sara Etxean, hau da, gerraostean, erbestetik itzuli zenean, Ataunen bertan eraikitako etxean. Informazio hori guztia eta askoz gehiago jasotzen du museoak, non hamaika kultur jarduera antolatzen diren urtean zehar: bisita gidatuak bai museora bai errotara, mitologia-tailerrak, Mitoaldia ibilaldi mitologikoa, talo tailerrak, ibilaldi gidatua Aralarren... Dena magiaz jantzita!