Hogeita bi urte daramatza dagoeneko Ereinen editore. Donostiako Irakasle Eskolan irakasle zela, Idahora joan zen hilabete batzuetarako eta han zegoela deitu zioten argitaletxeko ardura hartzeko; eta geroztik bi lanak partekatzen ditu, Irakasle Eskolakoa eta Ereingoa, eta ondo datorkiola uste du, batean arazoak daudenean bestera ihes egiteko aitzakia ematen baitio. Urte txarrak izan ziren hasierakoak, argitaletxea banatu berria baitzen, lankide talde bat atera eta Alberdania sortu zutenean. 68ko Maiatzari buruzko saiakera bat bukatu berri du, Durangoko Azokara eramateko asmotan.

Zu arduratzen al zara eskuizkribuak irakurtzeaz?

Hori da nire eginkizun nagusietako bat. Eskuizkribu denak igarotzen dira nire eskuetatik. Ez ditut guztiak osorik irakurtzen, baina euskarazkoak bai.

Inoiz gertatu al zaizu zuk irakurritakoren bat beste argitaletxe batan ateratzea?

Bai, noski, eta alderantziz ere bai. Gogoan dut Jokin Muñozen lehen liburua, “Hausturak” deitzen zela uste dut. Nik hemen nuen liburua, baina Alberdaniak lehenago irakurri eta argitaratu egin zuen, eta han atera zituen ondorengoak. Adibide bat besterik ez da. Gertuago dagoen beste bat aipatuko dut, nahiz eta bera matraka horrekin jarraitzen dudalako kexatuko zaidan: Arantxa Urretabizkaia “Zuri-beltzeko argazkiak” oroitzapen liburuarekin etorri zitzaidanean nik gehiago eskatu nion, 13 urterekin planto egiten zuelako. Arantxa Urretabizkaia gaur dena 60ko hamarkadan hasi zela egiten pentsatzen nuen eta liburua luzatzeko eskatu nion. Berak ez zuen nahi izan eta Pamielan argitaratu zuen. Badago idazleen aldetik halako fideltasun bat argitaletxeekiko, baldin eta gaizki tratatzen ez baditugu behintzat, eta, kasu honetan, aitortzen dut hanka sartu nuela, gehiegi eskatu niola.

Eskuizkribuetatik portzentaje bat egongo da atzera botatzen duzuena. Gogorra al da idazle bati ezetza ematea?

Oso gogorra da. Nik 22 urte daramatzat ofizio honetan eta egundo ez naiz ohitu. Ezetza emanez e-mail bat bidaltzen duzu eta biharamunean ere ez dit onik egiten postako zerrenda mezuak hor jarraitzen duela ikusteak. Gure literatura esparrua, gainera, oso txikia da, idazle gehienekin topo egin behar duzu eta horrek zaildu egiten du erabakia.

Zaila al da ezezkoen portzentajea aipatzea?

Zaila da. Ni neu gero eta zorrotzago jartzen ari naiz eta generoka ere asko aldatzen da portzentaje hori. Gazteentzako ere ezin du edonork idatzi, gazte nobela bat idazteko ere nobelagile izan behar da. Guk gazte literatura gutxi argitaratzen dugu, itzulpenetara jo izan dugu azken urteotan, baina itzulpenak ere ez du oso ondo funtzionatzen. Beraz, haur eta gazte literaturan eskuizkribu asko uzten dugu bazterrean. Helduen literaturan gutxiago. Izen bat egina duen idazlearen liburuari errazago egiten zaio lekua.

Zuek idazle beteranoen multzo bat baduzue nominan.

Bai, hala da, baina horrek ere badu bere alde makurra: gazte jendeak beren adineko idazleak nahi dituelako. Beldur pixka bat ematen du hain arin hitz egiteak, baina idazle gaztea eta emakumezkoa izatea aktibo bat da gaur egun. Bizi gara mundu batean non eta mundu guztiak irakurri eta idazten duen eta edonork idazletzat duen bere burua. Hori iristen zaizkigun eskuizkribuetan sumatzen da. Guk baditugu sail batzuk gazteleraz ere, nobela beltzari eskainitakoa da nagusiena, eta egunero iristen zaizkit sail horretarako eskuizkribuak. Gurean hori gertatzen bada, zer izango ote da argitaletxe handietan. Zalantzarik gabe euskaraz idazteak abantailak baditu.

Hogeita bi urte daramatzazu ofizioan. Zure pozik handiena idazle handien obrak argitaratzeak emango zizun.

Ni Saizarbitoariaren “Hamaika pauso” lanarekin estreinatu nintzen. Zori hori izan nuen.

Nobela harrigarri bat izanik ere, ez dirudi oso komertziala izango zenik. Errazagoa izan al zen «Hamaika pauso» merkaturatzea «Martutene» baino?

Galdera zaila da. Hogei urteotan asko aldatu da gure gizartea eta gure literatura. “Martutene” narratiboagoa da eta errazago irakurtzen da; “Hamaika pausok”, aldiz, oraindik ere nobela esperimentalaren hipotekak ditu. Edozein modutara ere Saizarbitoriak poz handiak eman dizkit bere itzulerako lanak egokitu zitzaizkidalako. “Bihotz bi” jostailu bat izan zen berarentzat eta guretzat ere bai. Gogoratzen naiz zein azkar idatzi zuen, aurreko nobela traumatiko horretatik libratu ondoren.

Atxagaren lan batzuk, “Zeru horiek”, “Banbulo” eta abar ere nire eskuetatik pasatu ziren.

Horrelako lan baten jarraipena egiteko harreman estuak beharko dira idazlearekin.

“Hamaika pauso” etorri zitzaidanean bi aste osorik hartu nituen eta bi aldiz irakurri nuen gizonarekin hitz egin aurretik. Idazleari gutxienez gure aldetik ahalegin bat zor zaio.

Saizarbitoria eta Atxaga aipatu dituzu. Zein gehiago dituzue Ereinen nominan?

Joxemari Iturraldek eta Pello Lizarraldek ere gurekin atera dituzte zenbait lan, beste bi aipatzearren. Lizarralderi esan ohi nion nik bi arrarorekin aski nuela, baina beti utzi izan diot berak nahi duena egiten. Ni neu ere horren zalea naiz, bakean utz nazaten nahi izaten dut eta ondo konpontzen naiz jende bereziarekin. Bakoitza nolakoa den jakin behar da harremanetan arazorik ez izateko. Tarteka, oso tarteka, bazkari bat egin edo elkarrekin egun-pasa bat egin dezakegu, baina lana bukatzen duten arte ez naiz ezertan hasten. Lizarralderen kasuan, adibide bat aipatzeko, Eguberritarako bukatuko du bere lana. Xabier Olarra bere laguna da eta hark ere irakurriko dio eta erabat borobilduta iritsiko da nire eskuetara. Saizarbitoriarekin ere harreman oso estua dut. Hogei urte daramatzagu elkarrekin haserretu gabe. Telefonoz askotan hitz egiten dugu eta tarteka afari bat egin ere bai.

Zuen lanetako bat ez al da idazleari gomendioak eman edo hobetzeko bideak seinalatzea?

Egin izan dugu, saiatu izan gara, baina ez da erraza izaten. Inoiz badakit nobelaren bat hobetzea ere lortu dudala, baina oso esparru labainkorra da. Nobela baten bizkarrezurra eginda dagoenean ez da erraza eskua sartzea. Zirujau lana oso zaila da.

Badakigu ez dela dirurik mugitzen literatura lanen edizioan. Baina hitz egiten al duzue diruaz edo gai tabua da?

Itzultzaileek, esate baterako, kontzientzia profesional zorrotzagoa dute eta oso garbi hitz egiten dute lan baldintzez eta diruaz. Baina, idazleek, ez. Dirurik balego, tiradak ehun milakoak izango balira, beharbada aterako zen gaia, baina zoritxarrez ez da dirurik mugitzen. Hemen mundu guztiari ehuneko hamarra ematen zaio, eta, salmentak handiagoak direnean, gehiago. Aurrerapenak egiten direnean ere, txikiak izaten dira, ehuneko hamarreko horrena aurreratzen da. Ez du zerikusirik argitaletxe handiek erabiltzen dituzten zifrekin. Milioi askoren zurrumurruak ibiltzen ziren 80ko hamarkadan. Hemen ez da horrelakorik. Hemen argitaratzearekin konformatzen dira idazleak.

Bostehuneko tirada bat nahikoa da gastuak estaltzeko?

Inondik ere. Hasteko, behartuta gaude generoka hainbesteko tirada bat egitera, diru-laguntzak jaso ahal izateko. Saiakeran 750 izan daitezke, poesian 500ekoa dela uste dut muga eta nobelan handiagoa da. Baina inprentako gastuak eta idazleari ematen zaion apurraz gainera zuzenketak daude, filologiaren gatibu bizi garelako, eta argitaletxearen funtzionamendu gastuak. Errentagarritasunik gabeko atala izaten da normalean literaturarena eta beste sail batzuetatik ateratzen du argitaletxeak etekina, eskolarako materialak egitetik gurean eta beste batzuetan.

Argitaletxe bakoitzak badu bere idazle nomina. Zer arrazoi dituzte editore baten edo bestearen inguruan biltzeko? Arrazoi ideologikoak edo politikoak al daude?

Ez dut uste orain arrazoi horiek pisu handia dutenik, garai batean gehiago. Fideltasuna ere txikiagoa da gaur egun. Batean argitaratzen ez badiote, beste argitaletxe batera doa idazlea eta ez da ezer gertatzen.