Azken beldurrari» aurre egiteko bezperan, solasari ekiteko formalitate gisa har lezakeen galderari zalantza izpirik gabe erantzun dio. Oso pozik dagoela dio “Errementari” bere lehen film luzea amaituta. Espero izateko erantzuna bide da, baina ondo funtsatua, elkarrizketan zehar suma daitekeenez.

Paul Urkijo oso gazte hasi zen zinemagintzan. Ilustratzailea izateko ikasi zituen Arte Ederrak, baina, fakultatean ikus-entzunezkoen inguruko zenbait ikasgai zituenez, «saltsa horretan» hasi eta ohartu zen zinema oso baliabide indartsua dela istorioak kontatzeko. Behin hasita, berak ere egin zezakeela pentsatu zuen. Eta badirudi egiteko gauza ez ezik gai ere badela. 18 urterekin hasi zen, fakultatean, lagunekin urtero pare bat film labur egiten, ia baliabiderik gabe; «gero zure pieza txikiak jaialdietara aurkezten dituzu». Hiru dimentsioko programak kontrolatzen eta postprodukzioan zerbait egiten hasi zen, animazio labur bat egin zuen, “Iltzeak” izenekoa, eta horrekin lortu zuen saria hurrengo film laburra ekoizteko inbertitu zuen.

Hainbat sari irabazi ditu, «gero eta gauza konplexuagoak egiten nituen, ekipo handiagoarekin... hori izan da nire ikasketa bidea». Fakultatean gidoigintzaren, zuzendaritzaren eta ikus-entzunezko diskurtsoaren gaineko ikasgai batzuk ere izan zituen, «baina gero, ikasketa, praktikoa izan da». Eta halako batean, luzera salto egitera ausartu zen.

Martxoaren 2an ikusgai egongo da «Errementari» Euskal Herriko zinemetan. Eta otsailaren 26an aurrestreinaldi bat egingo duzue Gasteizen.

Bai, bertan zerbait berezia egitearren. Ni gasteiztarra naiz, eta Gasteiztik gero eta produkzio gehiago ateratzen dira, azken biak “Errementari” eta “Martxoak 3”, eta guk hemendik egin dugu apustua. Normalean Euskal Herrian zinema gehiena Donostian edo Bilbon egiten da, historikoki ETB eta industria gehiago egon delako. Eta hemen egindako gauza denez, hemen aurkeztuko dugu. Gainera, ekipo guztia gasteiztarra da, edo arabarra, eta horrekin ere apustua egin dugu.

Baita euskarari dagokionez ere.

Bai, Arabakoa da filmeko euskara ere. Inspirazio puntua “Patxi Errementaria” ipuina da, nahiz eta gero filmeko istorioak desberdinak izan. Baina klabeak berdinak dira erabat. Euskal ipuina izanda, hasieran duda izan genuen. Logikoena euskaraz egitea zen, eta nik argi izan dut hasieratik euskaraz izan behar zuela, baina, jakina, merkatuak zer eskatuko duen pentsatzen hasten zara, eta produktore batzuek diru gehiago eskaini ziguten gaztelaniaz edo ingelesez egin genezan. Hori nire esku geratu zen eta euskaraz egitea erabaki nuen. Nik hemengo, herriko zerbait nahi nuen, neurrigabea ez den zerbait… ez nuen beste aktorerik nahi, esate baterako, filmaren tamaina alda lezakeena. Eta, jakina, hizkuntzaren aldetik, argi nuen. Gidoia idatzi nuen eta Gorka [Lazkano] euskara irakaslearekin hitz egin nuen berak jorratzeko. Argi neukan, era berean, istorioa XIX. mendean kokatuta dagoenez, filmak garai hartako euskara izan behar zuela, sinesgarritasuna lortzeko, eta Gorkak proposatu zidan Arabako euskaran egitea, Arabako herrixka batean gertatzen baita istorioa. Nik banuen Koldo Zuazoren lanaren berri, Gorkak adibide batzuk erakutsi zizkidan, gustatu egin zitzaizkidan, Gorkak Koldorekin hitz egin zuen, hirurok batu ginen eta berehala hasi ziren biak lanean. Horrela hasi zen prozesua. Hasieran Gorkak moldaketa zehatzago bat egin zuen, baina ulergarritasunaren aldetik arazoak eman zitzakeena; gero, nolabait orekatu egin zuen eta oso polita geratu da. Filmak horrela sinesgarritasuna lortu du antzinako ukitu horrekin, eta, beste alde batetik, puntu exotiko bat hartu du, euskaraz dakigunok sumatuko duguna. Oso-oso ondo geratu da, oso harro nago horrekin.

Ospe handiko aktore bat, izar horietako bat ekarrita, zer gerta zitekeen?

Beharbada, proiektua eklipsatu zezakeela pixka bat, esate baterako. Nik ez dakit produkzio mailan zer izan zezakeen horrelako aktore bat ekartzea; normalean ezagutzen dudan jendearekin lan egiten dut. Gainera, Euskal Herrian oso aktore onak daude, beteranoak, Kandido Uranga bezala, eta oso hurbileko pertsonak dira. Edonola ere, nik baneuzkan aktoreen izenak pentsatuta. Argi neukan Kandidok Patxi egitea nahi nuela, Ramon [Agirre] ere argi neukan; Eneko Sagardoy ez nuen ezagutzen, baina elkarrizketatu nuen lehena izan zen eta berehala konbentzitu ninduen, eta sekulako lana egin du. Orduan, kasu honetan, aktoreak filmaren akotazioan guztiz bat datoz, eta ez txikiak direlako, baizik eta hemen egiten den moduan lan egiten dutelako; denok ulertzen dugu elkar, filosofia berbera daukagulako. Jende borrokalaria da. Hemen zinema egitea ez da erraza, eta zurekin arraun egiten duen jendea behar duzu.

Filmaketa lana, hortaz, gogorra izan da?

Film guztiak izaten dira gogorrak. Lagunekin hitz eginda eta film labur asko eginda, badakit film batean bai produkzioa bai filmaketa oso gogorrak direla; berdin da zer garaitako filma den, baina, gure kasuan, gainera, historikoa da, generoa berezia da, film bera oso fisikoa da... Horrek guztiak zailtasun handiagoa ematen dio, gogorrago egiten du: borrokak daude, atmosfera landua, munstro protesikoak, efektu bereziak, sua, lokatza, hotza… Gainera, neguan gertatzen da istorioa, eta, jakina, negu gorrian filmatu genuen, abenduan eta urtarrilean; sekulako hotza egiten zuen eta kanpoan grabatu genuen, gauez, haurrekin… Nik badakit ekipoarentzat oso gogorra izan dela, baina, bestalde, jendea oso gustura ari zen lanean, oso giro polita zegoen. Nik uste dut gogortasun hori ere inprimatu egiten dela filmean, bisualki dena da egiazkoa. Ehundura gogorragoa ematen dio, pixka bat barrokizatu egiten du filma. Eta hori denok batera arraun egin izanari esker izan da posible.

Film hau egiteko prozesuan, inoiz pentsatu al duzu non arraio sartu ote zaren?

Bai, proiektu guztian zehar. Saiatzen zara hori ez pentsatzen, beldurrak gainditzen bazaitu, ez baituzu inoiz egiten. Planteatzen dizutenean, balantza batean jartzen dituzu beldurra eta gogoa, eta zerk irabazten du? Nire kasuan, gogoak.

Proiektua oso modu zorrotz eta zehatzean aurkeztu omen zenuen, besteak beste, ilustrazio bidez.

Bai, storyboard guztia eginda [filma binetatan ilustratuta] aurkeztu nuen, oso ondo azalduta, aurrerakin faltsu bat ere egin genuen filmaren tonua azaltzeko, proiektua saltzeko; munstroen diseinuak eginda genituen, oso fisikoa zen dena, oso erakusgarria. Horrek niri konfiantza ematen zidan, aldez aurreko lan hori eginda posible zela ikusten bainuen.

Nik uste dut filmaketa guztietan badela puntu bat zer gertatuko den ez dakizuna. Arazo pila batekin topo egiten duzu, film bat arazo handi bat baita finean, eta arazo horiei konponbideak bilatzen joan behar duzu. Euria hasten bada, lokalizazioa aldatu behar duzu; zerbaitek funtzionatzen ez badu eta sekuentzia bat grabatzeko behar baduzu, sekuentzia moldatu egin behar duzu, eta agian sekuentzia horretan 18 plano dauzkazu eta lau planotan kontatu beharra daukazu... Unean-unean erreakzionatu behar duzu, erne egon behar duzu; etengabe arazoak konpondu behar dituzun dinamika batean sartzen zara, baina diskurtsoari eta estetikari eutsiz. Azken batean, zinema arte bat da, eta sormenezko ikuspuntu horri eutsi behar diozu.

Eta ondoren?

Filmaketaren ostean muntaketa dator, baita ateak itxita egiten diren beste prozesu batzuk ere, ordenagailuekin, efektu bereziekin... Azken beldur handia estreinaldia da, jendeak nola hartuko duen, zu zeu zeure filmaren perspektiba pixka bat galduta zaude eta. Orain dela zazpi urte hasitako proiektua nola amaitu den ikusi beharra daukat, zer gelditzen den hazi hartatik, noraino eraldatu den, eraldatu egiten baita. Baina, tira, konfiantza izan behar duzu.

Edonola ere, Sitgeseko Nazioarteko Jaialditik eta Donostiako Fantasiazko eta Beldurrezko Astetik igaro zara, arrakastatsu igaro ere. Horrek lasaitua emango zizun.

Bai, polita izan zen. Kritika espezializatuak gauza politak esan zituen. Eta, bestalde, zinemetako blogak, Interneteko jendea, kontsumitzaile oso adituak baina industrian sartuta ez daudenak ere badaude, eta horien kasuan ere oso gauza politak irakurri ditugu. Sitgesen, nazioarte mailan, eta gero Donostian. Produktu oso lokala da, euskarazko ipuin bat oinarri duena, baina izaera oso nazioartekoa eta entretenigarria izan beharko lukeena, mundu osoko jendeak kontsumitu dezakeena. Donostian ondo hartuko ote zuten beldur nintzen, eta, egia esan, hemengo jendeak oso begi onez hartu du.

Gai unibertsala izanda ere, garai batean txokokeria gisa hartua izateko arriskua izango zuela uste al duzu?

Bai, baina dagoeneko zineman mota guztietako filmak ikusi ditugu, fantasiazkoak, zientzia fikziozkoak, edozein garaitakoak eta edozein lekutan gertatzen direnak, eta pertsonaiei gertatzen zaizkienak normalean gauza unibertsalak izaten dira. Badaude egitura narratibo batzuk errepikatu egiten direnak, eta guk geure prismatik kontatzen ditugu. Azken finean, gizakion drama berdina da: jaio egiten gara, bizi, ugaldu, hil egiten gara, eta nik uste dut historiako fikziozko istorio guztiak horren eboluzioa direla. Denok izan dezakegu enpatia edozein istoriorekin.

Ni 80ko hamarkadan jaioa naiz eta genero fantastikoa kontsumitu dut txikitatik, amerikarra eta europarra, literaturan, komikian, zineman; baina, bestalde, nire herentzia euskal mitologia izan da, euskal folkloreko ipuinak eta abar, eta horixe da nik kontatu nahi dudana. Baina istorio horiek nazioarteko kutsua daukate. Patxi Errementariaren ipuina, esate baterako, Europako ipuin mota baten bilduma bateko parte da; beraz, nazioarteko istorioa da, tokiko kutsuarekin. Gainera, deabrua nazioarteko ikonoa da, edonon funtzionatzeko aukera handia duena

Alex de la Iglesiarekin lan egin zenuen telebistarako.

Harekin bideo teknikari moduan ibili nintzen, “Plutón Verbenero” telesailean. Han ezagutu nuen. Ondoren ez genuen harreman handirik izan, baina “Errementari” filmatzen hastera gindoazenean, nirekin harremanetan jarri zen. Ordurako bageneukan filma amaitzeko finantzazioa, baina bera sartu zenean banatzaile on bat lortzeko eta lasaiago lan egiteko modua izan genuen.

Soinu banda Pascal Gaignek egin du.

Filmaren musika zenbait konpositoreren eskuetatik pasatu zen, eta, azkenean, Pascal Gainek hilabete eta erdian egin zuen. Oso lan sutsua. Lehenik, Sitgesera joateko, eta, gero, Bratislavan orkestratu da.

Euskal zinemak momentu gozoa bizi al du?

Bai, nik uste dut baietz, eta gaur egun gauden testuinguru historikoaren ondorio dela, nondik igaro garen, non gauden kontuan izanda. Orain askatasun gehiago lortu dugu, jendeak ez du euskarazko film bat egiteko beldurrik, eta nazioartean ere jendeak, Internet bidez-eta, munduan kolore pila bat dagoela ikusten du. Globalizazioaren alderdi ona da edozein kultura ezagut dezakezula. Normaltzat hartzen dira kultura horiek, eta zurea partekatzea errazagoa da. Hartara, ez zaude merkatuak inposatutako kontsumo lengoaia baten menpe. Gero, badaude merkatu batzuk non filma beti bikoiztu egiten den. Espainian dagoen kultura, esate baterako, atzerriko film guztiak bikoiztea da, eta horrekin ere jokatu behar duzu.

Amaitzeko, beste ezer esan nahi zenuke?

Bai, ekipoari esker eraiki dugula filma. Talde lana izan da, aktoreetatik teknikari guztietara.