Ramon SOLA
Entrevue
«PITU» LLAMAS ETA AMAIA MERINO
«NON DAGO MIKEL?»-EN ZUZENDARIAK

«Galindo hil den modua oso sinbolikoa da»

Galindo hil berri dela eta Intxaurrondon gertatzen ari zenari buruzko audioa lehenengoz entzun delarik, gaurkotasun handia hartu du Mikel Zabalzaren hilketari buruzko filmak. Gaur helduko da pantailetara eta honela aurkezten dute zuzendariek.

Zinemaldian estreinaldia izan zenetik, 35. urtemuga pasatu da, Galindo hil da, Intxaurrondoko grabaketa ikaragarri hura zabaldu da... Nekez esan liteke hau guztia iragana dela. Jakin-mina nabaritu duzue?

Pitu LLAMAS: Hau abiatu genuenean, jende askorentzat iraganeko kontua zela jakin bagenekien. Baina auzia mahai gainean jarri da berriz, ez maila juridikoan baina bai memoriaren ikuspegitik. Zinemaldian jakin-mina nabaritu genuen; gero egia da pandemiaren zurrunbiloan berriro lehen planora ekartzea kostatu zaigula, baina aldi berean egia da ‘Zabalza auzia’ aipatzean jendeari belarriak zorroztu egiten zaizkiola.

Amaia MERINO: Interesa aipatzen bada, bereizi behar da beti: Euskal Herrian hau gai bizi-bizia izan zen eta geroko belaunaldietara pasa da, baina Estatuan ez da hainbeste ezagutzen. Orduan, gogoratzea ondo dago, baina horrekin batera ezagutarazi behar da eta izan zuen larritasuna eman.

Hesi geografikoak gainditzeko asmoa dago, beraz, baina belaunaldienak ere bai...

A.M: Bai, horretara goaz, topera.

P.Ll: Gure lanaren motibazio nagusia da. Aezkoako jendeak berak esaten zigun han batzuek ez dakitela nor zen Mikel Zabalza edo zein testuingurutan hil zuten. Memoria horri eustea oso garrantzitsua da beraientzat, gertatutakoa larruan bizi izan zutelako, betirako grabatuta dute. Eta beste jende askori begiak irekiarazi zizkion, Gobernu sozialista batekin hori gerta zitekeenik ez zutelako uste; ez zen jada tortura kasu bat, desagertutako pertsona bat baizik! Eta edonori gerta zekiokeen gainera, Mikel Zabalza ez baitzen ETAko kidea.

A.M: Zer ari zen gertatzen holako bertsio ofizial narrasa asmatzera iristeko? Eta bitartean, aldiz, Euskal Herriko kaleetan ‘Non dago Mikel? Non dago Mikel?’ etengabe oihukatzen zen. Nik 15 urte bete berriak nituen orduan eta oso ongi gogoratzen dut, gogoan grabatuta gelditu zitzaigun, bai.

Orain Galindo hil berri dela, kuriositatez: berarekin kontaktatzeko edo bere munduan sartzeko asmorik izan al zenuten? Edo ez zen filmerako interesgarria?

P.Ll: Saiatu ala ez... dudatan egon ginen, bai. Baina gure lehentasuna ez zen bi bertsio kontrajarri parez pare jartzea, hura familiaren barruan eta euskal gizartean nola bizi izan zen islatzea baizik. Hortaz, ez genuen Galindorekin kontaktatzeko ahalegin seriorik egin. Hala ere, ez familiakoak ez Euskal Herrikoak ez ziren iturriengana jo genuen; esaterako, ‘El Mundo’-ko kazetari zen Antonio Rubiorengana, auzia zehatz-mehatz ezagutzen zuelako. Hau guztia esanda, Galindo torturaren aurkako egunean hil da, itota, sinestezina dirudi...

A.M: Mendeku asmorik gabe, oso sinbolikoa da, bai.

P.Ll: Senide batzuek esan duten bezala, ea Estatuko sekretu batzuk argitara aterarazteko balio duen. Nik ez dakit gertatuko den, baina norbaitek Intxaurrondon gertatu zenaz hitz egin dezan balioko balu...

Une egokian dator pelikula, dudarik gabe, baina egia aitortua izateko lagun dezakeela pentsatzea ez al da gehiegi?

A.M: Zerbaitetan lagunduko du. Zinemak bizipena ematen du: zu aretora sartzen zara, argiak itzaltzen dira, isiltzen zara eta aurrean duzun horretan buru-belarri sartzen zara. Eta bizipenek indar handia dute: zerbait eskatzeko gogoz aterako da jendea zinematik; esaterako, Nafarroan EAEn egin zena egin dadila, torturari buruzko ikerketa sakon eta babestua.

P.Ll: Nik beti esaten dut: hau pantaila erraldoian eta jendartean ikusteko gauza bat da, komunitatean. Ez da bakarrik gauza bat edo beste gogoratzeko memoria ariketa, memoria aktiboa baizik. Hau bizi izan zuen jendeari berriro biziarazi nahi diogu; eta bizi izan ez zutenei, aldiz, 20 egun haiek sentiarazi nahi dizkiegu. Bete-betean sartzen zara pelikula honetan, angustia barruratzen duzu eta amaiera jakin arren zerbait ezberdina gertatzeko irrikan zaude.

Paradoxa bat dago auzi honetan: gaur egun jada inork ez du bertsio ofizial hura defendatzen, baina benetan gertatu zena ez dago ofizialki onartuta. Gauzak horrela, autozentsura erabili behar izan duzue?

A.M: Ez, batere ez.

P.Ll: Ni kazetaria naiz eta honetaz idazten dudanean jada ‘erailketa’ hitza erabiltzen dut. Egia da, jada inork ez du bertsio hura defendatzen. Film honek erakunde publiko askoren babesa du. Hau Estatu krimena izan ote den galdetu izan digute: bai, horrela ikusten dugu. Pertsona bat Lege Antiterroristaren menpe atxilotzen badute, funtzionario publikoek egiten badute, gune ofizial baten hiltzen bada torturatua eta gobernariek inork sinisten ez duen bertsio bat asmatzen badute... nola deitzen zaio horri bestela?

A.M: Egia da inork ez duela bertsio ofiziala babesten, baina ez dugu ahaztu behar bertsio hura gezurrezkoa zela ez dagoela onartuta. Eta gezurtiak gu garela, beste gauza bat gertatu zela sinesten dugun guztiok.