Euskadiko Orkestrarekin egindako lan berria duzue eskuartean. Zuentzako bada zerbait desberdina, ezta?

Jeamixel Bereau: Iaz etorri behar zuen, baina egoerak orain ekarri du. Ez dakit nola gehiago deitu pasatu den hori, baina bi diskoak urte berdinean horregatik etorri dira.

Bi diskoekin, ordea, lanketa garai bertsuan egin behar izan zenuten. «Artizar» diskoan, nolabait ere kantuak berritzen ibili zarete, eta, orain, sinfonikorako bidea hartu duzue. Nolakoa da kontrastea?

J.B.: Guretzako ez dago halako bidaia dimentsionalik, ez gara denboran bidaiatzen ari. Guretzako dena oso gaurkoa da, gu musika horretan bizitzen gara, gure munduan euskal kantak entzuten ditugu maiz. Jendeak euskaraz kantatzen du, hori gure biziko parte da; ez da gure lanerako bakarrik, errealitate hori bizi dugu. Egia da leku batzuetan ahuldu egin dela tradizio hori eta beste batzuetan desagertu, baina, aldiz, beste toki batzuetan indarra hartzen ari da, euskal kantuaren inguruan sortutako elkarteak badira… Hala, garai bakoitzeko gertakariak eta modak daude. Klasikoa ere ez zaigu hain urrun geratzen, euskal abesti zaharretan ere oso aspaldi sortutako melodiak badirelako; garai horietan musika popularra ez zen sinfonikoa, baina musika popularraren eta sinfonikoaren arteko distantzia ez zen hain handia garai horietan. Beraz, barroko garaian sortzen den musika sinfonikoa eta gure kantu zaharrak mundu eta denbora berdinetik sortzen dira. Hartara, biak uztartzeko momentuan ez da hain zaila izan.

Aurretik euskal kantagintza tradizionalarekin bai, baina musika sinfonikoarekin loturarik izan duzue?

Xan Errotabehere: Pianista batzuekin ibili ginen hasieratan, hortik atera zen Kalakanen lehen eskema. Katia eta Marielle Labeque piano jotzaileekin batera txalapartaren inguruan hasi ginen eta gero hor utzi zitzaion tokia kantuari eta lehen hirukotea osatu. Beraz, badu harreman estua Kalakanek musika klasikoaren munduarekin.

Oraingoan beste ariketa bat da, ez nezake esan erosoagoa, baina besteetan guk gerturatu behar izan dugu musika klasikora edo garaikidera eta, oraingo honetan, eskura eman dugu interpretatzeko gure kantu zerrenda hori eta Jagoba Astiazaranek egin ditu moldaketak batera jo ahal izateko eta orkestra ez geratzeko atzean laguntzaile moduan, baizik eta bere rolarekin. Beraz, harremana izan du, badu eta izango du, gustukoa dugun gauza bat delako.

Pianoa aipatu duzu. Bada, protagonismo berezia hartzen du «Egun bakea zutaz» abestian. Beste abestietan ere badago?

X.E.: Bai, orkestraren baitan bada pianoa, gainera, konpositoreak berak joko du kontzertuetan.

Jagoba Astiazaranen izena atera da, moldaketak hark egin dituelako, baina abestien aukeraketa nola egin duzue?

J.B.: Denetarik izan da, baina, hastapenean, guk osatutako zerrenda batetik abiatu gara. Gero, hastapeneko hautaketa aldatua izana da arrazoi desberdinegatik, pandemia, edizioa eta halako kontuak. Kantu zerrenda horren gainean Jagobak ere introak-eta konposatu ditu, eta, adibidez, “KLKN” pieza gure kantu batean oinarritzen bada ere, berak diskorako edota kontzerturako sarrera pieza bat egin du, beste kantuen ttantta batzuekin. Diskoa edota kontzertua aurkezteko moduko pieza bat. Gero, sekula kantatu ez ditugun gauza batzuk ere badira, “Egun bakea zutaz”, Xalbadorren hitzak dituena edota “Loriak udan”, Bilintxen bertsoekin osatua; horiek nahikoa berriak dira guretzako. Eta, gero, Xanek eta biok solista bezala ere egin dugu kanturen bat; horietan orkestrak badu protagonismo osoa musikaren aldetik.

«Loriak udan» kantuaren moldaketa aipatu duzue, baina «Iruten ari nuzu» kantuan egindakoa ezin aipatu gabe utzi. Disneyko pelikula baterako sortua dirudi, baina kontrapuntua du «Bautista Basterretxe» kantuaren doinu minorra sartzean. Norena izan da ideia?

J.B.: Kar-kar, konposatzaileari aipatu behar Disneyrena! Jagobak askatasun osoa ukan du moldaketak egiterakoan; guk gurea egin dugu eta hortik aurrera ez dugu sudurrik ere sartu, horrela nahi genuelako. Kalakanen soinua eta nortasuna errespetatzearekin aski zen. 

X.E.: Ni egia erran ez naiz batere ohitua orkestra musikara, ez naiz zalea, oso gutxi entzun ditudalako eta oso gutxi entzuten ditudalako. Beraz, belarri ezezagun baten ikuspuntutik hartu dut parte. Hala, ez dut sorpresarik hartu zentzu horretan; zerbait itxaroten baduzu izan dezakezulako sorpresa, baina baita kontrakoa ere. Bere osotasunean Jagobak egin duena asko gustatu zait eta uste dut denoi gustatu zaigula.

J.B.: Disney aipatu duzu, baina atzo elkarrizketa batean nik Heidi aipatu nuen! “Ikusten duzu goizean” kantuan, Heidiren puntu bukoliko erromantiko hori baduelako eta bertan entzuten dudalako Alpeetako soinua. Ez dakit zein hitz erabili, baina Bavariako eta Tiroleko estetika hori, badakizu? Edota Suitzako folkloreko estetika hori, harmonia horiek, ezkilak… Horiek guztiak entzuten dira eta kantuaren esentzia errespetatzen du guztiz.

Heidi aipatu duzula, nik hiria ere entzun du kantuaren sarreran. Heidi hirira eramaten duten uneak gogorarazten dituen nota minorrak entzuten dira. Bi doinu ditu abesti honek eta biak jaso dira.

J.B.: Ez da melodia bera maiorretan eta minorretan, bi melodia desberdin dira eta guk minorretakoa abesten dugu. Subjektibotasuna sartzen da hor. Arbasoen etxea menditxo baten gainean aipatzean, dependitzen du noren etxea den, ze istorio duen atzean eta nork duen etxe hori aipatzen. Batzuentzako etxe hori izanen da Heidiren edota Disneyren mundu hori, zeren eta bere gogoaren baitan etxe horrekin duen harremana oso polita, erromantikoa eta nostalgiaz betea da, baina beste norbaitendako sufrimenduari lotua da. Etxe hori lurrera joana da, saldua izana da, galdua izana da… edota etxe horretatik urrun zabiltza eta etxe horren eskasa sentitzen duzu eta tristezia sentitzen duzu. Beraz, etxe hori aipatzean zure gogoa da minorrago. Hala da bizitza, gauza berdin batetik abiatuta oso gauza desberdinak ateratzen ahal dira. 

«Txoria txori» kantuaren moldaketan kanpaiek protagonismo berezia hartu dute. Mikel Laboaren kantua hartu eta Euskadiko Orkestrarekin moldatzeak errespetu pixka bat emango du, ezta?

J.B.: Ez dakit nola esan, baina jende batzuen ahoan Laboa jainkoa bezala da. Eta guk, Iparraldean, ez dugu halako miresmenik. Barkatu baten batek gaizki hartzen badu, baina nik horrela pentsatzen dut. Eta beti bihotzarekin eta errespetu handiz diot. Baina niretzako garrantzi handiagoa duena kantu horretan, letra da, Artzerena. Kantu hori aipatzen delarik, nire ustez Artze ez da aski aipatzen edota ez da kasik sekula aipatzen. Bakarrik Laboa, Laboa eta Laboa, baina Laboak ez du hori idatzi eta Laboak ez du kasik ezer idatzi, beti besteen testuak kantatu ditu. Edota bere batzuk idatzi ditu, baina oso gutxi. Bere arrakasta guztiak ez dira bere testuak, besteenak dira. Kasu honetan hitz horiek dira oso politak, indartsuak eta unibertsalak. Edozein egoerari egokitzen ahal diren hitzak dira. Hemen, momentu batez, ikusita zer bizi izan duzuen Hegoaldean sozialki, politikoki, diktadurarekin… jendeak eman dio zentzu bat letra horri, zentzu politiko militante bat… Baina Artzek ez zuen hori idatzi, maitasun harreman bat aipatzen zuen, bi pertsonaren arteko istorio bat.  

X.E.: Egia da eta garrantzitsua da erraten duena. Behar da erran benetan pentsatzen duzuna eta ulertzen dut Jeamixelek esplikatzen duena. Negatiboki erran gabe, adorazio puntu hori Laboari… Ez baziren ezagutzen biak, Laboak ez bazituen hitz horiek plazara igo, guk ere ez genuen hori abestuko. Baina eman behar zaio zentzua horri eta, beraz, desafiotzat ez dugu hartu.

J.B.: Egiazko arrazoia da Iparraldean ez zaigula gustatzen zer bilakatu den abesti hau. Kantu hori gehienetan mozkorra, besta giroan, “lolololololo” artean, abesten da eta ainitzek ez dute letra ulertzen, ez eta ondo ahoskatzen ere. Kantu horrek errugbiarekin bidaiatu du eta mundu horretan besta giroko kantua bihurtu da Frantziako jendearentzat. Haientzat euskaldunak beti besta egiten gaude, alkohola edaten... beti karikatura horrekin. Hortaz, karikatura horretatik atera eta nahi genuen Iparraldeko jendeari eta Frantziako jendeari ematea bertsio bat bere egiazko zentzuarekin. Nahi genuen zentzu hori sentitu gure kantatzeko maneran eta gure moldaketan.

Iruñean, Gasteizen, Bilbon, Donibane Lohizunen eta Donostian ariko zarete zuzenean Euskadiko Orkestrarekin. Juanjo Oconekin entseguak zer moduz joan dira?

J.B.: Oso ondo, gustura aritu gara. Harrera oso goxoa egin digute bai berak eta baita orkestrako musikariek ere. Sentitzen da ongi nahian direla. Guztiak hor gara proiektu honen zerbitzu.

X.E.: Hori da gure ofizioaren parteko giltza magikoa, hori behar duzu gero transformatu behar den modura eramateko. Baina gogoz, bai; ari nintzen pentsatzen behin baino gehiagotan entzun izan dudala ea orkestrako musikariek berek zer dioten, galdetzen digute ea ondo pasatzen ote duten... Ez dugu asko hitz egiten haiekin, baina iruditzen zait baietz.