«Tabakalerara gerturatzen den edonork sentitu behar du ongi etorria dela»

Kultura Garaikidearen Nazioarteko Zentroa da Tabakalera eta hamargarren urteurrenari helduko dio hilabete gutxi barru. Edurne Ormazabal (Tolosa, 1963) zuzendariak lehen hamarkada honen errepasoa egin du, eta erronkak aipatu ditu, baina batez ere Tabakaleraren idiosinkrasiaz jardun da. «Elkarlana ezinbestekoa da».

Duela hamar urte, 2015eko irailean, zabaldu zituen ateak Tabakalerak, Kultura Garaikidearen Nazioarteko Zentroa denak. «Plaza» izaerarekin sortu zen 37.000 metro koadroko azalerako proiektu berria, eta arima berberari eusten dio oraindik ere. 2018an hartu zion lekukoa Edurne Ormazabalek orduko zuzendari Ane Rodriguezi, eta, egin duen ibilbideari errepasoa emateaz gain, Tabakaleraren baitan dauden zenbait gako ere eman ditu. Elkarlana da horien artean nagusia; izan ere, eraikin berean biltzen dira kulturarekin lotutako zenbait instituzio: Donostiako Zinemaldia, Euskadiko Filmategia, Elias Querejeta Zine Eskola, Etxepare Institutua eta Kutxa Fundazioa. Horien guztien artean, eta kultura garaikidea eta sortzaile berriak motor gisa erabilita, sinergiak sustatu eta inertzia berriak sortzea da Ormazabalen eginbehar nagusietakoa. Eta kultura-sare horretatik sortzen den programazioa herritarrengana zabaltzea da helburua. Plaza horretan, jende orok du bere lekua, eta, hartara, ezinbestekoa da migrazioarekin eta belaunaldi berriekin lotutako gaiak mahai gainean jartzea.

Hamar urte hauen balorazio orokor bat egingo zeniguke? Uste dut Tabakalera dagoeneko nortasun edo izaera propio bat eraiki duen zentro bilakatu dela eta donostiarren ikuspegitik batez ere, baita Gipuzkoa edo Euskal Herriaren aldetik ere, dagoeneko azalpen gehiegi behar ez duen zentro bilakatu garela. Batez ere iruditzen zait azpimarragarria dela urte hauetan sorkuntza sustatzeko eta sortzaileak beraien ibilbide profesionalean laguntzeko egin den lana.

2018an hasi zinen zuzendari Tabakaleran, martxan zegoen egitura batean. Zer erronka ezarri zenizkion zeure buruari? Niretzat erronka nagusia izan zen dagoeneko ‘ekosistema’ hitza eta kontzeptua erabiltzen zuen zentro batean, hori errealitate bihurtzea. Hau da, hemen lanean geunden erakundeen arteko proiektu partekatu bat eratzea, ulertuz erakunde bakoitzak bere egitekoak zituela, noski, baina niretzat erronka nagusia hori izan zen, Tabakaleraren egitekoa bazela hemen lanean geunden erakundeen arteko proiektu bat eraikitzea, eta iruditzen zait dagoeneko lortu dugula. Ez da bakarrik niregatik izan; oso aldeko jarrera zuen zuzendaritza talde bat aurkitu nuen. Proiektu guztietan bezala, pertsonak inportanteak izaten dira eta eskuzabaltasunez lanerako prest zegoen talde bat zegoen hemen. Uste dut guztion artean gai izan garela hau guztia eraikitzeko. Egun -eta batez ere zinema arloan-, gutxitan gertatzen da eskaini diguten proiekturen bat edo bururatu zaigun proiektu berriren bat klabe horretan ez pentsatzea. Dagoeneko automatikoki ezartzen dugu ikuspuntu hori. Oso era naturalean integratu dugu.

Harrigarria egiten zait termino horietan hitz egitea, zeren justu gaur egun kazetaritzan ere fenomeno hori sumatzen da, transmediarena, hau da, proiektu batetik alboan dituzun sinergia horiek aprobetxatzea. “Tabakalera Belaunaldia” ekitaldirako egin genuen bideoan, Filmategiko zuzendari Joxean Fernandezek hau komentatzen zuen, “esaten zigutenean Filmategia Tabakalerara joango zela, asko aipatzen ziguten hitza ‘sinergia’ izaten zen”, eta uste dut “sinergia” hitza dagoeneko gaindituta geratu dela. Benetan da elkarren artean eraikitako proiektu bat.

Sinergietatik inertzietara pasatzen da momentu batean. Hori da; oso ondo adierazi duzu. Eta inertzia horiek ja eramaten zaituzte era horretan lan egitera. Eta, egia esan, ez da ohikoa, bisitatu izan ditugulako hemendik kanpo halako zentroak, non erakunde diferenteak leku berean zeuden lanean, eta ez da normalena. Batzuetan ez zutelako ulertzen horrela lan egiteak aparteko ondorio positiborik izango lukeenik. Egia da inertziek eramaten gaituztela erakundeak bakoitza bere lanean zentratzera eta ez gehiegi begiratzera alboetara. Baina Tabakalerak zentzu bat izan behar bazuen, nire ikuspegia hori zen: hau aprobetxatu beharra dago eta indarrak batzean biderkatu egiten dira aukerak.

Izaera desberdinetako erakundeak ari dira, gainera, hemen elkarlanean; Zinemaldia bezalako instituzio handi bat, eta beti isilean lanean aritu den Filmategia, esaterako, ikusgarritasunean, nire ustez, asko irabazi duena aldaketa honekin. Izugarria izan da. Filmategiak, erkidegoko hiru hiriburuetan ez ezik, Iruñera eta Baionara ere eramaten du programazioa. Urte osoko programazioa garatzen dute, 2028an mundu osoko filmategiak Tabakalerara etorriko dira... Lan bikaina egin dute eta egia da Tabakaleran egoteak eta hainbat proiektu gurekin partekatzeak lagundu egin diela. Zinemaldiak, adibidez, Nest programaren bitartez eta abar, lan bat egina zuen talentu berriaren sustapenean. Filmategiak, ez. Baina Tabakalerara etorri denetik hori aldatu egin da, eta hemen egoteak haiei lagundu die kontaktua izaten Elias Querejeta Zine Eskolako ikasleekin eta beste hainbat proiekturekin. Gaur egun egiten den zinemagintzarekin gertutasun hori izatea sekulako aukera da. Gure lana ondare hori gordetzea da, eta kontaktu estu horrek asko laguntzen du.

Telebistan eta irratian urte askoan aritutakoa zara, kultura arloan kudeaketa lanak egin izan dituzu, baina pentsatzen dut alde handia nabarituko zenuela Tabakalerako eginbeharrarekin. Bai, diferentea da oso. Egia da, eta hori gustatzen zait, beti talde lanean oinarrituta lan egin izan dudala. Beharbada irratian gutxixeago, baina baita ere, eta telebistan zer esanik ez. Kudeaketan, erantzukizun handiagoko postuetan, taldea handitu egiten da eta zure erantzukizuna ere bai. Baina proiektu guztiak beti hartu ditut talde lanean oinarrituta; benetan sinisten dut horretan. Lidergoaz-eta asko hitz egiten da orain eta bakoitzak bere estiloa izango du horrelako proiektuak hartzerakoan, baina nik beti sinistu dut ideia brillanteak eduki daitezkeela, baina ez hainbeste. Norberaren lana garrantzitsua da, baina batez ere talde batean oinarrituta baldin badago. Jenio handiak oso gutxi daude; nik behintzat oso gutxi topatu ditut nire ibilbide profesionalean.

Kultura garaikideko zentro batean gaude; hitz potoloak dira; badirudi elite bati lotutakoak ere izan daitezkeela, baina egia da Tabakalerak baduela herritarrei zuzendutako egitarau zabal bat eta oso leku eskuragarria dela edonorentzat. Beti saiatu gara Tabakalerak izaera publiko hori gal ez zezan. Hemen gure egiteko nagusietako bat, kultura garaikidearen sorkuntza sustatzearekin batera, kultura garaikide hori publikoengana gerturatzea izan da eta hori da gure egiteko nagusietako bat. Kultura garaikide horretara iritsi ahal izateko bitartekaritza lan hori gure erantzukizuna da. Eta, horrekin batera, gure eskaintzak izan behar du zabala eta Tabakalerara gerturatzen den edonork sentitu behar du ongi etorria dela. Horregatik jarri dugu indar handia hasiera-hasieratik, ni iritsi aurretik ere bai, plaza izaera horretan, eta entzute iraunkorra beti daukagu aktibatuta. Eraikinak berak ere laguntzen du horretan; espazio publiko asko daukagu eta espazio publiko hori erabiltzen dugu gure erabiltzaileen beharrei erantzuteko. Ohartu ginen nerabe talde batzuk biltzen zirela hemen dagoen txoko batean dantzan aritzeko; beraz, ispilu handi batzuk jarri ditugu eta bozgorailu bat jarri diegu musika jar dezaten. Topera dago eta zabaldu egin behar izan dugu ondoko espazio batera. Hori adibide bat da. Ikusi genuen ere jende askok erabiltzen zituela gure espazioak bilerak egiteko, edozein motatako bilerak; bada, artisten espazioan genituen artefaktu batzuk atera ditugu jendeak erabil ditzan. Horrekin guztiarekin esan nahi dut kultura garaikideak ez duela zertan egon gizartearen aurka, ez du talkarik egon behar. Guretzat garrantzitsua da haurrak, nerabeak, eroso senti daitezela Tabakaleran, eta momenturen batean sartuko dira erakusketa aretora edo filmen bat ikustera etorriko dira asteburuan beren lagunekin. Erabil dezatela Tabakalera. 37.000 metro koadro ditugu eta erabili egin behar ditugu.

Kultur arlo guztietan saiakerak egiten dira gazteak erakartzeko. Badirudi halako zeozer egiten ari zaretela zuek ere, ez da hala? Zalantzarik gabe. Proiektu bat daukagu EHUrekin lankidetzan, aurtengo ikastaroan hirugarren aldiz egingo dena. Deialdi bat egiten dugu Gipuzkoako edozein campusetan gradu bat egiten ari diren gazteen artean eta gonbidatzen ditugu gure zinemako programatzaile bihurtzera. Talde bat sortzen dugu, 10-15 bat gazterekin, eta ikastaro osoan, urtarriletik ekainera, ostegun batean beraiek programatzen dute, prozesu osoa ezagutzen dute, nola iristen den film bat zine areto batera. Beraiek hautatzen dute filma, beraiek parte hartzen dute komunikazioan... eta helburua bada nolabait beraiek eta beraien kideak ere erakartzea zinemara. Oso harro gaude proiektu horrekin, saio horietara 70 bat gazte etorri izan direlako gero. Ikusi behar dugu zer nahi duten, zer eskatzen dioten gu bezalako zentro bati eta gure eskaintza moldatu beharko dugu beraien nahi eta beharretara.

Ez dakit nola planteatu galdera, baina uste dut aipatu beharrekoa dela. Gaur egun migrazioaz hitz egiten da eta nahiko gai deserosoa da jende askorentzat. Tabakaleran migratzaileak ikusten dira, baina askotan kosta egiten zaigu pentsatzea kultura haiei ere gertura dakiekeen zerbait izan daitekeela. Zein irakurketa egiten duzu zuk? Gure gizartearen parte dira beraiek ere eta izango dira. Dagoeneko oso gizarte anitza gara eta garrantzitsua da beraiekin ere kontatzea. Saiakera batzuk egin ditugu, batez ere Latinoamerikatik datozen emakumeekin, zaintza lanetan aritzen direnekin. Iaz egin genuen eta aurten ere egin dugu. Nolabait beraien egoeraz hitz egiten zuen film bat aukeratu genuen, gonbidatu genituen, saio berezi bat egin genuen, gero hizketaldi bat egin genuen... Azkenean gure helburua bada gure proiektua haiei erakustea ere. Askotan aisialdiaz hitz egiten dugu, baina pertsona horiek aisialdirako hainbeste denbora ere ez dute izaten. Halere, ezagut dezatela Tabakalera, haurrekin etor daitezela eta sentitu daitezela beraiek ere gure gizartearen parte. Gazte magrebtarrekin ere baditugu bizpahiru proiektu; “Harrotu ileak” da ezagunena; dagoeneko zortzi urtez garatu dugun proiektua da, eta ikasturtean zehar ostiralero gure hezkuntza taldearekin eta Artaziak taldeko lankideekin biltzen dira sorkuntza proiektu bat aurrera eraman ahal izateko. Denetik egin izan dute; kantu bat grabatu, bideoklip bat egin, iaz film labur bat egin zuten Zinelab kolektiboaren eta Maria Elorzaren laguntzarekin, dagoeneko gainera hainbat zinemalditan ibilbide txukun bat egiten ari dena eta Kimuak bilduman sartu dutena... Gazte horiek, beraien kontraesan guztiekin, gure gizartearen parte sentitzen dira eta hemen ere izan dezakete paper garrantzitsu bat.

Donostiako erdigunean dago Tabakalera, eta, Donostia turistifikatutako hiri bat den neurrian, zertan laguntzen edo kaltetzen du egoera horrek proiektu hau? Ez digu kalterik egiten. Egia da Donostiako erdigunean gaudela, baina pixka bat apartexeago. Gure programazioaren erabiltzailea ez da bereziki turismoa. Egia da uda partean baietz, pisua apur bat aldatzen dela, eta donostiarrak ere turista bihurtuko dira beste nonbait, eta orduan bai, turisten bisita gehiago jasotzen ditugu. Zinemaldi garaian ere beste turismo klase bat jasotzen dugu. Bereziki erakusketak bisitatzera etortzen dira eta erabiltzen dugu gure errealitatea, Donostiako eta Euskal Herriko kultura garaikidea, beraiei aurkezteko eta gerturatzeko aukera bezala.

Lehen aipatu dituzu Elias Querejeta Zine Eskola, sortzaile gazteak... Sortzaile berriei buruz hitz egitea nahi nuke, Tabakalerako motor nagusia baitira. Tabakaleraren motorra eta gure izatea hori da, sortzaile gazteak. Urte hauetan egin den ibilbidea oso aipagarria iruditzen zait. Egia da zinean ikusgarritasun handiagoa duela eta euskal zinemagintzak urte hauetan egin duen bilakaera sinestezina dela. Tamainaz ez zaigu tokatzen halako itzala lortu izana Europako zinemaldi garrantzitsuenetan. Duela ez hainbeste urte sinesgaitza irudituko zitzaigun euskarazko film bat, hemengo talde batek sortua eta ekoiztua, Zinemaldiko Sail Ofizialean ikustea, edo Venezian, edo Berlinen edo Cannesen. Eta orain hori normala iruditzen zaigu. Hori hemen sortu den talentuari zor zaio, noski. Baina Tabakalerak, Zinemaldiak, hemen eraiki den ekosistema horrek, zerikusi handia izan du horretan, eta baita beste erakunde batzuek aurretik egindako lanak ere. Guk jaso dugu erakunde askok egindako lan onaren fruitua. Baina hori artearen eremura ere eramango nuke. Azken urte hauetan, iaz esaterako, Basterretxea eta Chillidaren urteurrenen harira egin genuen erakusketa programak nolabait irudikatu zuen emakumezko artista, eskultore, berri horien lan bikaina eta nazioartean lortzen ari diren itzala izugarria dela: Nora Aurrekoetxea, June Crespo, Sahatsa Jauregi... dagoeneko Estatuko museoen bilduma garrantzitsuenetan daude eta nazioartean ere ibilbide bat osatzen ari dira. Gure ekarpena hori izan da. Sortu, sortzen da, baina talentua elikatu egin behar da eta hori zaintzen ez baduzu, ez dago fruiturik.

Edurne, kultur gaiei buruz hizketan, hemen zaudeten erakunde gehienak publikoak zarete, Kutxa Fundazioa izan ezik. Kulturgintzan finantzaketa ezinbestekoa izaten da... Beste arlo askotan bezala.

Bai, noski. ...Hori askotan ahaztu egiten zaigu.

Bai, eta askorentzat alferrik da kulturgintzan inbertitzea... baina, tira, eztabaida hori albo batera utzita, diru publikoz laguntzen dira proiektu asko baina finantzaketa pribatua ere hor dago. Oreka horretan, zein irakurketa egiten duzu zuk? Tabakaleraren kasuan, %25eko finantzaketa lortzen dugu baliabide propioen bitartez eta beste %75 gure hiru jabeen partetik jasotzen dugu; hau da, Donostiako Udalaren, Gipuzkoako Aldundiaren eta Eusko Jaurlaritzaren ekarpenetatik. Ez dago herri honetan kulturarik, eredu anglo-saxoietan dagoen bezala, diru pribatua kulturara bideratzeko. Niri eredu anglo-saxoia ez zait gehiegi gustatzen; begira pandemiaren ondorioz zer gertatu zen: museo askok beraien bildumak saltzen hasi behar izan zuten ez zeukatelako nahikoa dirurik. Uste dut orekan dagoela eredua. Oreka horrek nolakoa izan behar duen desberdina izango da erakunde bakoitzean. Gure kasuan sarrerak ez dira diru-iturri, Tabakaleran gure eskaintzaren gehiengoa doakoa baita.

Hori galdetu behar nizun. Nahiko paradoxikoa da gaur egun kultura dohainik kontsumitu ahal izatea. Bai, eta eredu horren aurkako teoriak ere badaude, zerbaiti balio ekonomikorik jartzen ez badiozu jendeak ez duela baloratuko defendatzen dutenena. Guk oraingoz ez dugu gure eredua zalantzan jartzen. Egia da pentsatzen dugula gure publikoarekiko harreman hori estutu behar genukeela eta horretarako bide batzuk lantzen ari garela. Baina finantziazioaren gaira itzuliz, gure iturria da hemen ditugun hotelaren eta tabernen alokairuen bitartez jasotzen duguna eta gure espazioak ere uzten ditugu bestelako ekimenak egiteko. Beti da ona jendea hona etortzea eta Tabakalera ezagutzea. Gure kasuan hor mugitzen gara, %25; urteren batean %28ra ere iritsi gara, baina egia da bitarteko berririk ez dugula eta konplikatua dela enpresak erakartzea. Enpresak diodanean esan nahi dut patrono bezala.

Tabakalera zifratan jartzerik izango zenuke? 800.000 bisitari urtero eta horietatik 600.000k parte hartu zuen iaz Tabakalerako programazioko eskaintzaren batean. Uste dut datuak oso inportanteak direla. Joan den urtean egin genuen ikerketa soziologiko bat donostiarren artean eta ezagutza maila kasik %100ekoa zen eta donostiarren artetik hirutik bik aitortzen zuen gutxienez bi hilabetetik behin etortzen zela Tabakalerara. Oso datu positiboak iruditzen zaizkit.

Aurreko galderara bueltatuta, patrono pribatuak aipatu dituzu. Egituran halakorik ez izateak apur bat baretzen du presioa? Ez dakit presioa den hitza, baina aurrekontu inportantea dauka Tabakalerak eta gure misioan badago publiko zabal batengana iristea. Azpiegitura handia da, metro asko ditu eta horrek eskatzen du nolabaiteko erantzuna gizartearen aldetik. Egia da gure baliabide asko doazela sorkuntza sustatzera, programa eta espazio desberdinen bidez, baina badaukagu konpromiso bat gizartearekiko sorkuntza garaikide hori gerturatzeko publiko zabalei. Tabakalerak hori bete behar du eta presio hori sentitzen dugu.

Konpromiso sozialetik du gehiago? Hori da. Guk gure buruari jarri dizkiogu langa batzuk eta neurria hartzen zoaz. Gauza batzuk badakizu publiko zehatz bati zuzenduta doazela eta ez duzula sekulako jendetza erakarriko, baina hori ere bada Tabakaleraren egiteko bat. Hiri honetan kultur etxe sare ikaragarria daukagu, programazio kulturala Donostia Kulturaren bidetik oso zabala da; beraz, gu ezin gara etorri dagoeneko beste batzuek egiten dutena eskaintzera; egiten dugunak osagarria izan behar du.

Azken galdera. Hamargarren urteurrena dator aurten; zer dago zuen aurreikuspenetan? Saiatu gara urteko programazioaren bitartez nolabait kontatzen Tabakaleraren egitekoa. Erakusketa programan, “Visiones cuánticas” itxi berri dugu, artearen eta zientziaren arteko elkargune horretan azken urteetan egindako lana erakusteko. Hori ere elkarlanaren bitartez gauzatu dugu, DIPCrekin, Teknikerrekin, Gipuzkoan dagoen zientzia ekosistema aberats horrekin. Aurrerapauso garrantzitsuak eman ditugu eta Tabakalera estatu mailan erreferentzia garrantzitsu bilakatu da, baita Europa mailan ere. Uda partean, Hlynur Palmasonen erakusketa dugu. Zinearen eta artearen arteko gurutzaketa horretan ibilbide inportantea egin dugu urte hauetan eta baditugu hainbat ekoizpen berri. Eta urte amaierarako ditugu Marlene McCarty estatubatuar artista garaikide oso interesgarri bat eta aurkezpenik behar ez duen Maider Lopezen erakusketa bat, Kutxarekin elkarlanean egingo duguna. Urte amaierarako utzi dugu ekitaldi instituzionalagoa izango dena, baina egongo da festa momentu bat herritarrekin ere egingo duguna.