1610eko azaroak 1, Gau Beltzak argitu zuen «akelarre» hitza eta itzali zuen sorgin-ehiza
Urriaren 31 eta azaroaren lehena lotzen dituen gau honen atzean, bada ohitura, sinesmen eta negozio ugari. Baina baita historia ere. Duela 415 urte, sei pertsona bizirik erre zituzten eta beste bost irudian, Zugarramurdiri lotuta. Eta «akelarre» hitza sortu zuen Juan del Valle Albarado inkisidoreak.
Duela lau mende baino gehiago, gaurko egunez, Logroñon, Maria de Echachute, Maria Baztan, Graziana Xarra, Petri de Joangorena, Miguel de Goiburu eta Domingo de Subildegui bizirik erre zituzten eta beste bost irudian, Zugarramurdin eta inguruko herrietan sorginkeria egitea egotzita. Fede-auto hark, Santu Guztien Egunean ospatuak, sineskeriaren, landa-tradizioaren eta Inkisizioaren boterearen arteko talka sinbolizatu zuen. Eta Euskal Herriko mugetatik harago hedatu den hitzari bide eman: akelarre.
1610eko azaroaren 1a beldurrak, sineskeriak eta errepresioak markatutako data bezala gogoratzen du Historiak. Egun hartan, Logroñon, espainiar Inkisizioak fede auto ospetsuenetako bat egin zuen: Zugarramurdiko eta Euskal Herriko beste herri batzuetako bizilagun talde baten aurkako sorginkeriagatiko kondena.
Prozesua urtebete lehenago hasi zen, 1609an, inkisizio agintariek Nafarroa iparraldean ikerketa eta sorgin-ehiza abiatu zutenean. Bilera horietan, ontzat eman ziren testigantzen arabera, deabrua gurtu eta magia praktikatzen zen. Testigantza horietatik akelarre (aker + larre) terminoa sortu zen.
«Akelarre» hitza XVII. mendearen hasieran idatzitako dokumentuetan agertzen da lehen aldiz, Logroñoko Auzitegiko akta hauetan. Gustav Henningsen historialariaren arabera, 1609ko otsailetik maiatzera erabili zen lehen aldiz hitza, Zugarramurdin izan ziren sorginkeria epaiketetan. Dokumentu horietan, Juan del Valle Albarado inkisidorea aipatzen da terminoaren sortzaile posible gisa, eta horrek iradokitzen du «akelarre» nahita asmatutako asmakuntza bat izan zela sorginen bilerak deskribatzeko. Ordutik, abesti, film eta hamaika iraultza txikiren izena ere izan da.
Kondenatuen artean Maria de Echachute, Maria Baztan, Graziana Xarra, Petri de Joangorena, Miguel de Goiburu eta Domingo de Subildegui zeuden, Santu Guztien Egunean exekutatuak. Dataren aukeraketak fede kristauaren argia ustezko sorginkeriaren iluntasunarekin kontrajartzea bilatzen zuen, milaka ikusle fede-autora ikuskizun politiko eta erlijioso gisa joaten ziren bitartean.
Sorgin-ehizaren amaieraren hasiera
Hala ere, heriotz haiek sorgin-ehiza handiaren amaieraren hasiera ere ekarri zuen. Alonso de Salazar y Frias inkisidoreak, Logroñon zegoenak, frogarik ez zegoela egiaztatu zuen eta zurrumurru eta beldur kolektiboek akusazioak nola elikatzen zituzten dokumentatu zuen. Aurreko urteko uztailean auzitegian sartu zenez, ez zuen galdeketetan parte hartu eta Maria Arbururi su emateko kondenaren aurka bozkatu zuen, frogarik ez zegoelako.
Fede-autoaren ondorengo hilabeteetan sorgin-ehizak eragindako sukarra piztu zen eskualde osoan, eta milaka salaketetan gauzatu. Salazarrek kondenatuen erruduntasunari buruzko zalantzak beste elizgizon garrantzitsu batzuek jarraitu zituzten, aitorpenak sineskeriari eta kultura ezari egozten zizkietenak.
1613ko azken txostenean instrukzio eskasa salatu zuen, akusatuen deklarazioetan izandako aldaketak eta haien kontraesanak ez baitziren jaso. Ondorioztatu zuen ezin zela zehaztu sorginkeriarik gertatu zenik. Hala, Inkisizio Gorenaren Kontseiluak agindutako kasua sakon berrikusi ondoren, Salazar guztiz damutu zen berak ere sinatu zuen epaiaz. «Auzitegiak egin zuen akatsa, gaiaren anbiguotasuna ez onartzean. Akatsak egin genituen leialtasunean eta jarduteko modu zuzenean... prozesuetan ez baikenituen erabat idazten inguruabar larriak, ezta egiten genizkien askatasun-promesak, elkarren arteko aurrez-aurrekoak, nahi genuen guztia aitortu zezaten. Eta gu geu idaztera mugatu ginen, errudun eta gaizkile bihurtzeko egokitasun handiagoa izateko. Horregatik, ezeztapen asko idazteari utzi genion».
Gaur egun, Zugarramurdiko haranak akelarreak ospatzen omen ziren kobazuloak gordetzen ditu, eta Sorginen Museo batek biktimak oroitzen ditu. Urtero, urriaren 31ren eta azaroaren 1aren inguruan, ehunka bisitari ibiltzen dira Nafarroako bailaran, beldurrak eta intolerantziak ezberdintasuna delitu eta zurrumurrua epai nola bihur dezaketen hausnartzeko.