Euskararen bilakaerari buruzko azken datuak eta prospekzioak biltzen dituen "Esnatu al hil" liburua argitaratu zenetik, badirudi alarma guztiak piztu direla eta gure hizkuntzarentzat aurreikusten diren iritzi negatiboei aurre egiteko Herri osoarentzako beharrezko akordioez hitz egitera behartzen gaituztela.

Lege berrien aukeraz eta hizkuntzaren arloan esku hartzeko premiazko planez ere hitz egiten da, izan ere, Euskadiko legea 1982koa da, eta Nafarroakoa 1986koa. Aldiz, Euskal Herriko iparraldean, euskararako legedi bermatzailerik ezak ez du aukerarik ematen lege-testu batetik ezertxo ere aldatzeko, Frantziako Konstituzio bera ez bada.

Hala ere, aukera erreformista horietako edozeinen aurrean, abagune politikoko irizpideez gain (agian gaur egun Trantsizioko urteetan baino adostasun gutxiago dago euskararen defentsan...), orduko eta egungo gizarteak oso desberdinak direla gogoratu behar dela uste dut.

Digitalizazio aurreko gizarteari ohiko izendapenak dira gizarte analogikoa, gizarte industriala edo modernoa, testuinguruaren arabera. Ingeles jatorriko literaturan «pre-digital age» eta «industrial society» ere erabiltzen dira, batzuetan «informazioaren gizarte» eta «digital society» esamoldeen arteko mugaz arituaz.

Gizarte analogikoan komunikazio, produkzio eta harreman sistemak analogikoak ziren, noski, teknologia digitala nagusitu aurretikoa. Gizarte industriala industria eta ekoizpen mekanizatua gizartearen oinarri ziren garaiari dagokiona.

Gizarte postmodernoa XX. mende amaierako eta XXI. mende hasierako testuinguruari ere aplikatu izan zaio, digitalizazioaren hasiera baino lehenagoko gizarte erreferentzia gisa.

Digitalizazio aurreko gizartea zuzen-zuzenean adierazteko, hau da ohiko modua euskaraz, nire ustez, termino neutro eta zehatza lantzeko.

Hori dena izendatzeko testuinguruaren araberako aukerak ere egon badaude, hala nola, hezkuntzan, administrazioan edo informazioaren gizartea aztertzerakoan, «analogiko», «industriala» edo «modernia ostekoa» kontzeptuak erabil daitezke.

Historian, berriz, industria aroa edo garaia ere sarritan erabiltzen da bereizteko digitalizazioa baino lehenagoko garaiak. Ordukoak dira euskarari buruz egun indarrean dauden legeak.

Bestalde, egun, gizarte algoritmikoaren eta gizarte digitalaren arteko ezberdintasun nagusia gizakien arteko harremanen mailan datzala jakin beharko genuke zeren eta gizarte digitalak harremanak digitalizatzen edo sare informaletan hedatzen baditu ere, gizarte algoritmikoak harremanak, aukerak eta nabigazioa algoritmoek kontrolatutako logika batera eramaten ditu, harreman sozialaren funtsezko dinamikak berregituratuz eta segmentatuz, hau da, gizarte digitala gizartean teknologia digitalen integrazioaren emaitza da, non harremanak eta elkarrekintzak batez ere sare sozial, mezu-zerbitzu eta online plataforma bidez gauzatzen diren. Digitalizazioak, berez, harremanen hedadura errazten du, ez da leku edo denbora jakin bati lotuta egoten, eta interesak errazago konektatzen dira sarean.

Giza harremanen transmisio eta komunikazio gaitasuna nabarmen handitzen da horrela, baina harremanen kudeaketa oraindik erabiltzaileen esku egoten da, nahiz eta plataforma digitalei lotutako arauak bete behar eta hori dena egiteke dagoen.

Gizarte algoritmikoan, berriz, harreman pertsonalak, aukeraketa, eta elkarrekintza-motak algoritmoen bidez automatikoki kodeatzen dira eta bideratzen diren gizartea; adibidez, harreman berriak gomendatzeko, edukia sailkatzeko, edo informazioa iragazteko sistemekin.

Algoritmoek erabakitzen dute nor agertzen den noren pare, zer eduki erakusten den, nola banatzen diren harreman sarean, eta zer harreman-aukera duten erabiltzaileek, gizakien esku-hartze zuzena mugatuz.

Harremanen logika ez da soilik gizakiaren interes eta ekintzetan oinarritzen: feedback-loopak, segmentazio automatikoa eta datu-bilketaren ondorioz, algoritmoak gizarte-dinamika eta harreman-patroiak erabaki, bideratu edota mugatu ditzake.

Gizakien arteko harremanen eraginari dagokionez, Gizarte digitalaren testuinguruan, harremanak askeagoak, zabalagoak eta personalizatuagoak izan daitezke, baina, funtsean, parte-hartzaileen kontrola nagusi da.

Gizarte algoritmikoan, aldiz, harremanak berez segurtasun eta optimizazio logikaren arabera iragazten dira; erabiltzaileak askotan ez du ulertzen algoritmoak nola bideratzen dituen harreman-aukera horiek, eta bere sare soziala algoritmoen logika eta parametroen arabera egituratzen da.

Honen ondorioz, harremanak automatizatuak, estandarizatuak edo filtratuak, galbahetik paseak alegia, izan daitezke, eta sozializazio prozesua datuetan eta irizpide teknologikoetan oinarritu daiteke, aurreikuspen eta diskriminazio arriskuez eta guzti.

Beraz, gizarte digitalak harremanak zabaldu eta azkartu egiten ditu, komunikazio tresna digitalen bidez eta gizarte algoritmikoak harremanak algoritmoren arabera filtratu eta modelatzen ditu, gizakien arteko harreman dinamikan eragin sakonago eta automatizatuagoa izanik.

Bi gizarte horien arteko muga ez da zorrotza, baina harreman pertsonalen ikuspegitik, gizarte algoritmikora pasatzeak harremanen kontrola, gardentasuna eta askatasuna murriztu ditzake, difusio eta aukera aukeraketa automatizatuaren bidez.

Euskara babesteko laurogeiko hamarkadan onartu ziren legeek gizarte analogiko edo aurredigital batetik eratorritako gizarte-harremanak errespetatzen dituzte, eta ezin dira gaur egun behar diren lege-ekimen berrien oinarri izan.

Adibide bat jartzearren, Mitoaroa fenomenoa, Hegoaldean espazio itzelak betetzen dituena ikuskizun erraldoietarako sarrerak azkar salduz, denboran askoz beranduago euskara hutsez egingo direnak, gaur egungo harreman sozialaren formak, linguistikoa barne, funtsean duela berrogei urtetik ezberdinak direla adierazten digute.

Euskararen kasuan, hil ala biziko erronka bati aurre egiteko beharrezko hausnarketa dugula uste dut, baina gaurko eta geroko euskal gizarteari begira batik bat.