Saltzeko toki berrien bila dabil beti bidaien merkataritza, eta turistek beti jarduten dute bestelako helmuga batzuen bila, interes, segurtasun, prezio eta zerbitzu baldintza egokiak daudenean. Duela gutxi Asia erdialdeko herrialde bat gehitu dute katalogoan: errepublika sobietarreko mapan ahaztutako Kirgizistan. Nire lehenengo bisita 2018an izan zen, eta gogoratzen dut han egon nintzela esaten nuenean normalena zela behiek trenari bezala begiratzea: Kirgi... zer? Bin Ladenen jazarpena gogoan, «hori non arraio dago?» esan ondoren, arriskutsua ote den galdetzen zidaten.

Kirgizistan, orduan, jende gutxiren mapa mentalean zegoen. Ohikoak ez ziren tokiak bilatzen zituzten pertsonak ziren, turismo gutxikoak, Sobietar Batasunaren nostalgikoak edo Erdialdeko Asiako kultura bitxien zaleak. Ezagutzen zuten, halaber, mendi gailurrak eskalatzea maite zutenek, Lenin Tontorra beti izan delako mugarri enblematikoa, zortzimilakoak egin aurretik egokitzapen etapa gisa ere bai. Nolanahi dela, Kirgizistan ez zegoen turismorako toki bila zebiltzanen asmoetan. Kontuak denbora gutxian aldatu direnez, lehen mailako helmuga izan gabe, ohikoa da herrialdea bisitatzeko eskaintzak aurkitzea.

Kirgizistan gero eta gehiago ireki da kanpoaldera, era horretan diru sarrerak lortzeko asmoz. Baina, gainera, paisaia ederrak eskaintzen ditu eta, gure ingurutik urruti, exotikoa eta harrigarria den kultura. Helmuga berritzailea da, oraindik jende gutxi ibiltzen da, gatazkarik ez dago, populazio atsegin eta espontaneoa du. Egia da azpiegiturak asko hobetu ditzaketela, baina hango prezio merkeek konpentsatzen dute. Honenbestez, Kirgizistan apurka postuak igotzen ari da turismoan. Eta sarrerako atea Bixkek hiriburua da, zerbait arrarorik gertatu ezean behintzat.

ITXURAZ HARAGO

Bixkek hiriaren lehen inpresioa agian ez da pozgarria izango itxaropen handiak dituenarentzat. Ez da polita, ez da monumentala, eta egitura urbanoa nahi eta ezin bat da. Ordena jakin bati jarraitu nahi dio; izan ere, sareta moduan planifikatuta dago, eskema arrazionala aplikatzeko. Baina kontserbazio egoerak asmo hori zapuztu egiten du, abandonu itxura emanez, narras itxura emanez, zeinak erdeinura eraman baitezake lehen aldiz joan denaren gogoa. Eta lastima litzateke, ikusiko dugunez, oso interesgarria baita.

Herrialdearen iparraldean dago, Chuy probintzian, Kazakhstango mugatik hurbil, Ak Zholeko muga-pasabidetik 20 km baino gutxiagora, Chu ibaiaren gaineko zubian. Milioi bat biztanle inguruko hiri zabala da Bixkek. Halako korridore edo haran baten gainean dago, 800 metroko altueran, estepako lur eremu batean, muino leunekin, baina Tian San mendikatearen ipar-mendebaldeko mendien azpian. Ikusgarriak dira Kirguis Ala Too-ren gailur elurtuak eta Kirgizis mendikatea, hiritik hegoalderantz joandakoan.

Bixkek hiri gazte bat da, Errusiak 1878an sortua, indar tsaristek suntsitutako gotorleku uzbekistandar baten gainean

Gehiegizkoa da Bixkek lorategien hiritzat jotzea, baina munduan zuhaitz gehien dituen hirietako bat dela diote. Eta beharbada egia izango da, azaleraren bosten bat baino gehiago berdez estalita baitago, kaleen alboetan dauden zuhaitz ilara luzeez eta Kara-Jygach, Garaipenekoa edo Botanikakoa bezalako parke handiez.

Bixkek hiri gazte bat da, Errusiak 1878an sortua, indar tsaristek suntsitutako gotorleku uzbekistandar baten gainean. Piskek izena jarri zioten, kumyak egiteko erabiltzen den gurina, behor esne hartzituarekin egindako edaria. Baina 1917ko iraultzaileei ez zitzaien gustatu, eta Funze deituraz berrizendatu zuten, Mijail Vasilievic Funze, hirian jaiotako boltxebikearen ohorez.

Hango populazioa gehienbat errusiarra zen, esentzia nomada mantentzen zuen herri kirgiziar baten aurrean. Baina dena aldatu zen Sobietar Batasuna eroritakoan. Kirgizistanen independentziak hiriburua eraldatu zuen. Aurrena, jatorrizko izena berreskuratu zuen, hasierako P izena B hizkiarekin ordezkatuz, eta ondoren errusiarrek alde egin zuten, gaur egun populazioaren %30 direla.

Hiru faktorek definitzen dute Bixkek. Lehenik, errusiar-sobietarraren eta kirgiziarren arteko nahasketa bitxia. Hiriko kulturarik gabeko jendea, yurt-etan bizitzetik hirira datorrena. Ekonomikoki zalantzazkoa den egoera batean gertatzen da “exodo” hori, behar bezala mantentzeko behar diren baliabideak izan gabe. Bigarrenik, biztanleriaren zati batek bizi duen islamaren eta komunismotik jasotako kultura laiko baten arteko konbinazioa.

Bigarren horrek erlaxatu egin du erlijioaren praktika, oraingoz behintzat, jarrera integristak saihestuz. Eta hirugarrenik, bertako biztanleak: adina edo egoera edozein dela ere, atseginak eta lasaiak dira, eta, bisitariekiko joera positiboa dutenez, kontaktua errazten dute. Hizkuntzaren zailtasunak (errusiera edo kirgizera mintzatzen baitituzte) jakin-minak gainditzen ditu. Leku gutxitan “bahitu” naute hain maiz, partekatzeko argazki eta solasaldi tarte bat, batzuetan jakiz eta garagardoz lagundurik.

HIRIAN BARRENA

Monumentuak Ala-Too plazatik hurbil daude. Bixkekeko bihotza da hau, iparraldea eta hegoaldea banatzen dituen kalearen erdian, beti taupadaka ari den Chuy etorbidean. Lorategiak eta iturriak dira biztanleen topagune nagusia, eta hango inguruak aisialdirako tokia dira familientzat, nerabeentzat, gazteentzat eta helduentzat. Aurrez aurre, etorbidearen bestaldean, zementuzko lautada handi batean hiriko kultur erakunderik garrantzitsuena dago: Historia Museoa.

Monumentuak Ala-Too plazatik hurbil daude. Bixkekeko bihotza da hau, iparraldea eta hegoaldea banatzen dituen kalearen erdian, beti taupadaka ari den Chuy etorbidean

Bilduma askotariko bat dauka eta nahitaez bisitatu beharrekoa da, kirgiziarren izaera ulertu nahi izanez gero. Nabarmentzekoak dira brontzezko eta kobrezko erliebeak, horma irudiak eta balbal multzoak, hilarri antropomorfoak, Burdin Arotik Siberia hegoaldean, Turkian, Mongolian, Ukrainan eta Erdialdeko Asian hedatu izan direnak; Kirgizistanen buruen irudikapen harrizkoak izaten dira.

Museoaren aurrean, Manas heroi nazionalaren zaldizko estatua handiaren ondoan, guardia aldaketa egiten den bandera erraldoiaren azpitik igaro gara. Pertsonaia honek, literatur harribitxia den ahozko poema epikoaren protagonistak izena ematen dio aireportuari ere. Museoaren atzean zuhaitzez betetako plaza bat dago, Lenin zutik ageri duen estatua batekin.

Herrialdeko hirietan ez da falta halako estatuarik, ez baitziren eraitsiak izan. Kirgizistanek ez dio inoiz uko egin iragan sobietarrari. Izan ere, ondoan dagoen Oak parkean, gobernuaren eraikin neoklasikoen aurrean, Marx eta Engels eserita daude, solasaldi lasaian.

Historia Museoaren mendebaldean Panfilov parkea dago, Bigarren Mundu Gerrako beste heroi bat, “Panfilov-en 28 lagunak” filmeko huraxe. Espero bezala, bere monumentua dauka. Parkea gustatu zaigu, irudimena birsor dezakeen naif eta vintage lekurik xarmagarriena delako hango jolastokia. Ekialderantz joz gero, Dubovi parkean sartzen da, eta han Kurmanjan Datkak hartuko gaitu. Kasu honetan andrazkoa da heroia, Alaiko Zarisa, XIX. mendearen bigarren erdian Errusiar Inperioarekin konprometituta zeuden uneetan herrialdea gobernatu zuena.

peraren Jauregi neoklasikoak Victoria plazarako bidean harrapatu gaitu, Bigarren Mundu Gerraren oroimenezko plaza nagusirako bidean, sobietar forma argiko estatuekin, pebeteroarekin eta yurta baten egitura estilizatu eta minimalista handiarekin.

Eta Osh bazarra bisitatu gabe ez dago Bixkek uzterik. Hiriko azokarik ospetsuena da, handia eta zalapartatsua. Behar den edo behar ez den edozer gauza eskuratzeko aukera ematen du. Jendea saltokien artean ibiltzen da, eta ohiko umore onari erosketetan egotearen poza gehitzen dio. Horregatik, labanak, arropak edo fruta erosteaz gain, leku egokia da herritarrekin harremanetan jartzeko eta oroigarri on bat eramateko.