Garai batean, literaturak beste bizitza batzuk bizitzen irakatsi zigun. Baina aukeratu genuen helburuaren arabera, frankismo garaiko bizitza militante eta klandestinoan hartutako borroka-moduak bizitza berriak ere beste izen batzuekin eta gure jatorritik kanpoko beste konpainia batzuekin bizitzera bideratu gintuen. Azkenean, norberaren bizitza bera gailendu zitzaien «ezizenen» eta adiskidetasunik gabeko baina beharrezko konpainien oinarritutako «beste» bizitzei.
Ildo beretik, Andre Bretonek surrealismoarekin batera estalinismoaren aurka egin zuenean, artea eta bizitza batuko zituen borroka aldarrikatu zuenean, Rimbaudek bizitza poetikoa bizitzeko aldarrikatzeko egin zuen bide berbera hautatu zuen eta horretan gerizpe hartu genuen.
Gure inguruan horrek guztiak bizitza borrokaren ardatz gisa aldarrikatzeko balio zigun, borroka bizitzaren ardatz bakarra hartu beharrean. Gure bizi-esperientziak badu ibilbide hori, beraz.
Bide horretan behin baino gehiagotan aurkitu nuen Jando Idiart hil berria, Larraineko alkate izan ondoren hil dena, aurretik militantzia bizitza luzea izan duena. Iparraldean errefuxiatuei emandako laguntzari, Zuberoan euskara indartzeari eta Euskal Herri abertzale eta independente baten aldeko borrokari esker, inoiz horretarako aproposa izan ez diren larretan ongarriak, lanak eta, haien alde bizitza ematearen poderioz, uzta egokia bildu zuen. Jando borroka bere bizitzaren gainetik jarri zuen haietako bat izan da, baina azkenean bizitza borrokaren erdigunean jartzea lortu zuen, oraindik orain agortu zaion bizia.
Pierre Bourdieuk ikerketa klasiko batean azaldu zuen bezala (“Les règles de l’art: genèse et structure du champ littéraire”, Seuil, 1992), bizitzaren eta artearen arteko zatiketak XIX. mendeko jatorria du eta kapitalismo burgesetik dator; han suertatzen da «literatura»-ren asmakuntza konplexua, idazketa literarioa gizarte-eremu autonomo gisa ikusteko joera, balio immaterialen ekoizpen abstraktura emana. Fikzio horretan bizi izan gara orain dela gutxi arte, baina literatura zer den (isla, ihesa, entretenimendua, artea?) eta horri buruzko estereotipo asko errotik aldatu beharko ditugu oraindik, eta kontzeptuen arteko oposizio horietan sartuz gero, literatura ere bizitzaren formetariko bat izan daitekeela esatera ausartuko nintzateke.
Poetika berri horrek laguna kokatzen du erdigunean, baina ez bere buruaskitasuna adierazteko, baizik eta bere zaurgarritasunetik sortzen den garrasia entzuteko, ezinbestean berezia, ezinbestean berezkoa. Oinaze eta oihu horretaz arduratzeko, pertsonaren intsumisioa aldarrikatzen da bere sakrifizioa eskatzen duten abstrakzioen aurrean, hots, aberria, jainkoa, alderdia edo klasea, hau da, estatu modernoaren berezko edozein irudimenezko erakunderen aurrean. Horrela, «bizitza» bihurtzen da instantzia nagusi berria, askatzaile izan nahi duen borroka orok aintzakotzat hartu behar duen dimentsioa, bakoitzaren bizitza −eta edonorena− baita giza gorputzaren eskalan egindako gozamenaren eta sakrifizioaren neurri bakarra.
Jandoren bizia akitu arren bere bizitza eredugarritzat daukat. Besarkada, lagun.
