Calvin Klein luxuzko enpresa lan behartuarekin eraiki zen nazien garaian (Katrin Bennhold, "The New York Times", 2019ko martxoaren 26a). Aurreko mendeko 30 eta 40ko hamarkadetan konpainia zuzendu zutenak erabat antisemitak eta Hitlerren zale sutsuak izan ziren. Horretaz baliatuz, Alemaniako hegoaldeko kimikari industrialen lantegian eta beren etxean lan egitera behartu zituzten langile asko.
Ekialdeko Europako langileak biluziak egoten behartzen zituzten lantegiko barraketatik kanpo lanera sartu aurretik. Sartzeari uko egiten ziotenei sexu-abusuak egiten zizkieten. Langileak kolpatu eta ostikatu egiten zituzten, baita jabeen etxea (Reimann familia) garbitzen zuen emakume errusiarrak ere. Lan behartuaren bidezko pertsonen esplotazioa ohikoa zen Alemanian gerra garaian. Naziek Europako hamar herrialde baino gehiagotako 12 milioi pertsona inguru bahitu zituzten eta Alemaniako gerra-ahaleginei laguntzeko lan egitera behartu zituzten. Punturik gorenean, behartutako eskulana Alemaniako langile guztien ehuneko hogeia izatera ere iritsi zen.
"Monsieur Klein", Joseph Loseyk 1976an zuzendua eta nazien okupaziopean Parisen girotutako thriller existentziala eta salaketa sozial indartsua nahasten dituen filma da. Filmak Robert Kleinen istorioa kontatzen du. Antikuario apolitikoa zen, nonbait, bizirik iraun eta jazarpenetik ihes egin nahi zuten juduei artelanak erosiz aberasten zena, nortasun nahaste deseroso batek eramanda: izen bereko judu jazarri batekin nahastu zuten. Zorroztasun historikoagatik eta salaketaren sakontasunagatik ez ezik, iragana gaur egungo galderekin lotzen duelako nabarmentzen da filma: Zer rol jokatzen dugu bidegabekeriaren aurrean? Jabetzen al gara gure «askatasunaren» hauskortasunaz? "Monsieur Klein"-ek proposatzen du deshumanizazioaren aurrean inor ez dagoela erabat salbu, eta axolagabekeriak, lehenago edo geroago, kostu indibiduala zein kolektiboa duela.
Filmaren funtsezko gaiek, hau da, bidegabekeriarekiko axolagabekeriak, nortasuna galtzeak eta boterearen arbitrariotasun gupidagabeak oihartzun handia dute gaurkotasunarekin:
Kleinek, pribilegioz edo axolagabekeriaz, inoren zorigaitzetik at mantentzen direnak ordezkatzen ditu, harik eta sistemaren makinak, burokraziak edo autoritarismoak ere zanpatu arte. Filmak Niemöllerri egotzitako esaldi ospetsua gogorarazten du: «lehendabizi aldamenekoa eraman zuten atxilo...»., eta bestearen zorigaitzari etekina ateratzen diotenen pasibotasuna eta konplizitatea kritikatzen ditu.
Era berean, maisuki planteatzen da norbanakoaren babesgabetasuna boterearen aurrean, identitatea modu arbitrario eta basatian nola ken daitekeen erakutsiz. Kafkiar giroak noraezeko eta zentzugabekeriaren sentsazioa indartzen du, testuinguru errepresiboetan biktimen gizatasuna galtzearen auzia eguneratuz.
Intolerantzia, xenofobia eta sionismoaren diskurtsoak berpizten diren garai hauetan, Kleinen historiak indar berria hartzen du. Gogoratzea kritikaren jazarpena naturalizatu egiten dela eta eskubideak krisi-testuinguruetan desagertu egin daitezkeela, lagungarria da aldez aurretik eskuratutako eskubideen hauskortasunari eta enpatiaren eta gizarte-konpromisoaren beharrari buruz hausnartzeko.
Loseyk eszenaratze soila egiten du, alienazioa eta giro zapaltzailea azpimarratzen duten plano eta argazkiekin. Alain Delonen interpretazio lanak larritasun existentzialaren sentimendua indartzen du, eta filmaren egiturak, Kafkaren eta Hitchcocken oihartzunekin, deserosotasun bilatua eta gogoetatsua eragiten dio ikusleari.
Zorroztasun historikoagatik eta salaketaren sakontasunagatik ez ezik, iragana gaur egungo galderekin lotzen duelako nabarmentzen da filma: Zer rol jokatzen dugu bidegabekeriaren aurrean? Jabetzen al gara gure «askatasunaren» hauskortasunaz? "Monsieur Klein"-ek diosku deshumanizazioaren aurrerapenaren aitzina inor ez dagoela erabat salbu, eta axolagabekeriak, lehenago edo geroago, kostu indibiduala zein kolektiboak dauzkala.
Zertaz ari naizen ez dago esan beharrik...
