Mendi martxa soil bat baino gehiago izango da Independentistak sareko kideek, Irurtzungo Iratxo mendi taldearekin eta Sakanako mendizaleekin elkarlanean, biharko Euskal Herriako erdigunera antolatu dutena. Martxarekin, mendizaletasuna eta honek gordetzen dituen balioak aldarrikatzeaz gain, lurraldetasuna landu nahi dute antolatzaileek. Euskal Herriaren erdigunea zapaldu eta aldarrikapenez beteko dute, Estatu espainolean Hispanitatearen Eguna ospatu bezperan.

2011. urtean du jatorria bihar egingo duten mendi martxak. Behin 2004an Felix Isasak Euskal Herriko erdigunea identifikatuta –Andia mendilerroan kokatzen da, Beriain mendi tontorretik nahiko hurbil. Olibesario sakonune edo saroian, 1.236 metroko altueran–, bertara martxak egiteari ekin zioten inguruko mendi taldeetako kideek, baina 2011koan Independentistak sareak martxara batzea erabaki zuen. Haren ostean, balorazio batzar batean, mendi martxa urtero errepikatzea adostu zuten, mendi taldeek antolatuta eta Independentistak sarearen bultzada izango zuena.

Baina gauza bat eta bestea, ez zuten lortu ondorengo urteetan martxa errepikatzerik. Independentistak Sareko kide Txutxi Ariznabarretak azaldu du 2014ari begira hasi zirela gauzak mugitzen; «baina berandu genbiltzan. Hala, erabaki genuen, egiteagatik eta presaka baino, hobe zela ez egitea». 2015erako uztea adostu zuten, eta horretan dihardute urte hasieratik. «Lehenengo bilkura urte berriarekin batera egingo genuen, eta bertan mendi martxaren data adostu genuen. Maiatzetik aurrera maiztasun handiagoz bildu gara ekimena ganoraz prestatzeko», adierazi du. Zentzu horretan, antolakuntzaren pisu handiena Iratxo mendi taldeko kideek eta Sakanako mendizaleek hartu dutela azaldu du, eta eurek ekimenak hedabideetan oihartzuna izateko ardura hartu zutela gaineratu du: «Mendi martxaren kontuarekin ez genuen protagonismo handirik hartzerik nahi, alegia, gure mendi martxa bat bilakatzerik nahi. Guk uste dugu gai honetan bere pisua mendi munduan dabiltzan eragileek izan behar dutela, Euskal Herriaren erdigunea mendigune batean kokatuta baitago, paraje eder batean», azaldu du Ariznabarretak.

Mendizaletasuna eta balioak

Ekimenarekin, lurraldetasunaren afera mahai gainean jartzeaz gain, mendizaletasuna ere bultzatu nahi dutela azpimarratu du Independentistak sareko kideak: «Aldarrikatu nahi dugu Euskal Herrian betidanik izan dela ohitura mendi irteerak egiteko». Zentzu horretan, atzera begira ariketa bat proposatzen du Ariznabarretak, frankismoko garaietara adibidez. Dioenez, ikusi ahal da mendizaletasunak, herrian sustraituta egoteaz gain, bazuela loturarik eskubideen aldarrikapenarekin, «bai giza eskubideekin bai herri bezala ditugun eskubideekin». Eta adibide bezala ikurrina debekatuta zegoen garaietan egiten ziren desobedientzia ekimenak ekarri ditu gogora, mendi tontorretan ikurrinak jartzearena kasu.

Bestalde, mendizaletasunak dituen balioak goraipatu ditu Ariznabarretak, jasangarritasuna eta ekologia, horien artean: «Gure lurraren zaintza, finean. Erabat urbanoa den bizimoduan sartuta gauden garaiotan mendian gaudenean jabetzen gara lurraren garrantziaz eta lurrarekiko dugun harremanaz». Lur horrek dakar, Ariznabarretaren esanetan, lurraldetasunaren zentzua; lurra, zerbait fisikoa izateaz gain, karga historikoa duen elementu bat ere badelako, haren esanetan.

Baina, zergatik egin martxa Euskal Herriaren erdigunera? Bada, erreferentzia garbi bat delako, Eñaut Landa Independentistak sareko kideak dioenez. Antza denez, bada munduan zehar erdiguneak identifikatzeko joera. «Bere garaian markatu zuten Europaren erdigunea, nahiz eta aldatzen joan behar izan duten herrialde berriak Europar Batasunera gehitzen joan ahala», azaldu du Ariznabarretak. Erdigunearen ideiarekin gogoeta bat plazaratu du: «Erdigune bat badago, zerbaiten erdigunea dena. Baina, zerena? Ba, euskal lurren erdigunea. Hortik ikusten dugu lurraldetasuna lantzeko egun aproposa dela, eta nahiko genuke urteen bilakaerarekin mendi martxa arrunt bat izatetik euskal lurraldetasunaren mendi martxa, lurraldetasunaren egun moduko bat, izatera pasatzea ekimena».

Hiru zutabe abiatuko dira bihar Irañeta, Unanu eta Ollotik 1.236 metroko altueran kokatuta dagoen helmugara. Ez da tontorrik, beraz, ez eta eliteko mendizalea izan beharrik ere Euskal Herriko erdiguneraino iristeko. Mendi martxa herritarra izatea asmo dute antolatzaileek, bi ordu inguruko bidea egitea edonorentzat lorgarria delakoan. Landak azaldu du erdiguneko mugarrian ekitaldi bat egiteko asmoa dutela, mendizaleren baten eta Independentistak sareko kideren baten hitz hartzeekin osatuko dutena. Itzulera joaneko bide beretik egingo dute, hiru zutabetan banatuta hori ere, atzera abiapunturaino. Ondoren, nahi dutenak eta apuntatu direnak –dagoeneko itxita dago horretarako aukera–, autoa hartu eta Irurtzunera bidean jarriko dira, bertan egingo baitute bazkaria.

Aipatu bezala, Euskal Herriko erdigunera bihar egingo duten martxa urteroko zita bihurtu nahi lukete antolatzaileek. Horretarako, martxa egin ostean egingo duten balorazio batzarrean adostu beharko duten lehenengotariko kontu bat izango da datorren urteko ekimenaren data. Landaren hitzetan, garrantzitsua izango da urriko bigarren igandeko data hori mantentzea, Euskal Herriko mendi taldeek euren agendan txerta dezaten. Jakitun dira mendi taldeek urte hasierarekin batera osatzen dutela euren egutegia, horregatik, datorren urteko data zehaztu bezain pronto emango zaie horren berri Euskal Herriko mendi talde guztiei.

Borroka ideologikoaren eremuan

Osterantzean, borroka ideologikoaren eremuan eragiten jarraitzen du Independentistak sareak, independentziaren gaia agenda politikoan txertatzen ahaleginduz. Azken denbora honetan Eskozia eta Kataluniako prozesuek jarri dute mahai gainean independentziaren gaia, eta ahalegindu dira aipatu prozesuen jarraipena egiten. Eskoziako kasuan, adibidez, liburu bat atera zuten –“Eskozia. Independentziara bidaia XXI. mendeko Europan”–, eta Kataluniari dagokionez begirale paperetik elkartasun eta konplizitate papera hartzeko saltoa egin dute, Diada egunetan presente egonez, adibidez.

Aldiz, bi prozesuetatik ahalegindu dira irakaspenak ateratzen, distantziak ematen duen aukera hori baliatu eta hango eta hemengo egoeren arteko kontrasteak egiten. Ateratzen duten ondorio nagusia da Eskoziako eta Kataluniako prozesu independentistek Euskal Herrikoa elikatu dutela, nahiz eta jakitun izan independentzia zaleek ez dutela, oraingoz, hainbesterainoko indarrik erdietsi. Aurrera begirako erronka zein den, ordea, argi dute. XXI. mendeko independentismo bat eraiki nahi dute, Euskal Herriak XXI. mendean dituen arazoei irtenbidea emateko. Independentzia praktiko batez mintzo dira, pertsonek egunerokotasunean dituzten arazoei erantzungo dien independentziaz. Horra sarearen jarduna marraztuko duen bidea.

Euskal Herriko erdigunea: Andia mendilerroan, Beriain tontorretik hurbil

1.236 metroko altueran, Andia mendilerroan, Beriain mendi tontorretik nahiko hurbil, «leku izugarri ederrean»; bertan kokatzen da Euskal Herriko erdigune geografikoa. Felix Isasak finkatu zuen puntua, 2004. urtean, Euskal Herria bere osotasunean hartuta burutu zuen azterketaren emaitza gisa. Olibesario sakonune edo saroian kokatzen da; beraz, ez da mendi tontor bat. Eta eskerrak.

“Pyrenaica” aldizkarian idatzi zuen Isasak berak Euskal Herriko erdigune geografikoa finkatzeko egin zuen lanaren berri. Bertan adierazi zuen urte luzez Aralarreko mendilerroa hartzen zela Euskal Herriaren erdigunetzat, baina gaineratzen du uste oker baten aurrean ginela, aipatu mendilerroa erdigunetik ipar-mendebalderago baitago. Aurkikuntzaren berri eman aurretik, ordea, azaltzen du hainbat ibilaldi egin zituela bertara, «guztiaren erdigunean egote horrek sortzen duena sentitzeko». Ondoren, ingurukoek bultzatuta, aurkikuntzari dimentsio publikoa ematea erabaki zuela gaineratzen du. Era berean, hainbat mendi taldek, ikastolak eta bestelako eragileek garatutako jarduna dela-eta erdigunearen kokapenaren inguruko interesa handitu eta mendi martxa eta ibilaldi ezberdinen topalekua dela azpimarratzen du.

Egin zuen ikerketa lanari dagokionez, Euskal Herriaren azalera guztia kontuan hartu eta koordenatuen batez bestekoa atera zuela argitzen du. Modu horretan, erdigune geografikoak distantzia guztien batez bestekoa eta puntu guztien oreka jasotzen duela azaltzen du. 250 metroko erradio bateko errore-eremua dauka eginiko azterketak, baina horrek ez luke azterketaren emaitza aldatuko. Horrenbestez, nahiz eta erdigune geografikoa zehazteko orduan puntu konkretu bat ezin izan duen definitu, eginiko azterketaren emaitza balekotzat jo eta onartua den eremua da Andia mendilerroan kokatu dutena.