Mexikoko Riviera Mayako lurpeko haitzulo batean, naturak edertasun harrigarriko paisaia bat zizelkatu zuen lekuan, makineriaz txertatutako altzairuzko zutabe erraldoiak ekosistema delikatu suntsitzen ari dira.

Ekologisten «amesgaiztoa» da: Maya trenaren eraikuntzak, Andres Manuel Lopez Obrador kargua utziko duen presidentearen megaproiektu turistikoak, Yucatango penintsulan ugariak diren zenoteak, ur kristalinozko putzuak eta kareharria mehatxatzen ari da. Gainera, 10 milioi zuhaitz inguru moztu dituzte.

Kalkuluen arabera, halako 2.400 putzu inguru daude –horietako asko elkarri lotuta daude–, sistema geologiko bakarra osatzen dute eta Mexikoko harribitxi turistikoetako bat dira.

Piloteak Maya trenaren parte dira. 1.500 kilometro hartzen dituen lan turistikoa da, eta Lopez Obradorrek agindu zuen oparotasuna eramango zuela Mexikoko eskualde pobretuenetako batera.

«Hemen bizi izan ditugu gure amesgaiztorik txarrenak. Laztabina haitzuloko sabaia apurtuz, milaka urteko estalaktitak sartzen ikusi ditugu», dio Roberto Rojo biologo eta espeleologoak kalteak ikustean.

Selvame del Tren kolektiboko kidea da Rojo. Laztabin erraldoi batek piloteetako bat jartzeko zuloa irekitzen ari zen unea grabatu zuten martxoan. Horrelako 17.000 zutabe izango dira, kalkuluen arabera.

Irudiek frogatu zuten lanek aurrera jarraitzen dutela, nahiz eta epai judizial batek geldiaraztea agindu gobernuak kalteei eta babes-neurriei buruzko informazioa eman arte.

Jatorrizko proiektuak ez zuen aurreikusten toki horretan zutabeak sartzea, eskualde horretako autobide nagusiaren ondoan baizik.

Baina ekologisten arabera, gobernuak oihan barrura mugitu zuen, hotel-jabeekin gatazkarik izan ez zedin, eta Lopez Obradorrek datorren urrian boterea utzi baino lehen inauguratu ahal izateko.

«Ekozidioa»

Ekintzaileek salatu dutenez, obrak ez du onartutako ingurumen-inpaktuari buruzko azterketarik, 8,7 milioi zuhaitz suntsitu ditu eta lurpeko ekosistema kaltetu du, ibaiak barne. «Ekozidio» bat dela diote.

Lopez Obradorrek «pseudoambientalista» deiten die Selvame el Treneko kideei, eta «naturaren ustezko defentsarekin» irabaziak izatea leporatzen die.

Ez da erraza zenotera iristea. «Segurtasun nazionalekotzat» jotzen dira obrak, eta Guardia Nazionalak babesten ditu.

Hurbiltzeak Playa del Carmenetik kilometro batzuk egitea eta oihanean barneratzea eskatzen du. Zenoterainoko gainerako zatia, gidaririk gabe iritsiezina, oinez eta aihotz batekin egiten da, sastraken artean bidea irekitzeko.

Behin haitzulora iritsita, ezinbestekoa da linternadun kaskoa erabiltzea eta ibaietan murgiltzeko prest egotea.

Bidea malkartsua eta irristakorra da, eta milaka estalaktuta eta estalagmitaz apainduta dago: batzuk antzinakoak dira, hainbat metroko altuerakoak, beste batzuk berriak, zentimetro gutxikoak.

Igerian egiten diren tarteetan, uraren gardentasuna, eguzkitan egotearen ondorio ez dena, linternen argi arrotzaren azpian dagoen ikuskizuna da. Aurrerago, irudi batek bista kolpatzen du: trenari eutsiko dioten lehen zutabeak.

Kalte kalkulaezina

Lopez Obradorrek zirutatu zuen hodiek babes bat zutela hormigoia iragaz ez zedin, baina, azkenean, isuri egin zen. Hemengo zenoteko ura salda uherra da hormigoizko aparragatik eta jatorrizko erliebea deformatzen duten hondakinengatik.

Larriena, Rojok azaldu duenez, putzuak giza kontsumoa ordezkatzen duela eta Arrecife Mayara edo Mesoamerikarrera iristen dela da, munduko bigarren handiena.

«Landareak, animaliak eta gu Mexikon dugun azken akuifero osasungarrietako baten mende gaude», dio.

Agintariak duela hiru aste esan zuen ustekabeko isuria izan dela eta konpontzen ari direla.

Baina garbiketa ez dute egin. Beste pilotu batzuek iragazketa- eta oxido-seinaleak dituzte, eta zulagaikuek zoru karstiko hauskorra zulatzen jarraitzen dute.

Ingurumen-prokuradoretzaren (Profepa) txosten batek, ostiralean El Universal egunkariak argitaratu zuenak, bost isuri dokumentatu zituen.

Faunaren gaineko eragina kontuan hartu gabe ere, inpaktua kalkulaezina dela ohartarazi dute ingurumenaren aldekoek.

«Ying yang-a da»

Gobernuak erantzuten du trenaren bost zati amaituetan bederatzi eremu natural babestu sortu zirela, 1,34 milioi hektarea guztira. Gehiena Iparraldeko Beheko Parke Nazionalari dagokio, Mexikoko Golkoko urpeko erreserbari.

Calakmul Handia Eskualdea ere sortu zuen (Campeche, hego-ekialdea), munduko oihan tropikalaren bigarren erreserba izango dena «Amazoniaren ondoren Brasilen», 1,5 milioi hektarearekin.

Gatazkatik kanpo, turistak eta biztanleak Playa del Carmengo Maya Trenaren geltokira iristen dira.

Barruan, eraikinak itxura bikaina du, eta mugimendu txikia du ostegun goiz batean. Ehun pertsona inguru daude trenaren zain, 2.210 bidaiarirentzako edukierarekin, administratzen duen Defentsa idazkaritzaren arabera.

Batzuek beren modernitatea ospatzen dute, lanpostuak sortu izana eta garraio-alternatiba berri bat izatea.

Jaime Vázquez 40 urteko turismo-sustatzailearentzat, ingurumen-kaltea garapenari datxekio.

«Ying yang-a da: alde batetik, afektatuak (...), baina, beste alde batetik, gizakiei egiten diezun onuragatik, orduan oreka bat da», esan du Cancuneko geltokia iristean, obrako handiena.