1974ko udaberriko egun batean, paper eta kordelez betetako bere gelan, Erno Rubikek egurrezko kubo txikiak batzeko ideia izan zuen. Ez zuen uste asmakizun horrek mundua konkistatuko zuenik.

Ibilbide «sinestezina» izan du, eta sortu zuen garaia zein ibilbidea kontatuz oraindik ere harritu egiten da 79 urteko hungariarra Budapesteko Aquincum Teknologia Institutuan AFPri egindako elkarrizketa batean.

Mende erdi igaro da udaberri hartatik, Rubikek kontatzen du kuboa bere «seme miragarria» bezalakoa dela: «nekagarria da leku guztietara jarraitzea». Eta bere distirak gurasoa eklipsatzen duela azaldi du. Galtza bakeroetan eta sandaliak jantzita elkartu da asmatzailea kazetariarekin, elkarrizketarik egiteko ohiturarik ez duenaren itxuraz.

Rubik arkitektura eta diseinuko irakasle soila zen orduan, «munduan marka bat uzteko» asmorik gabea, 2020an argitaratutako liburu batean azaldu zuenez. Baina buru-hausgarriekiko eta erronka geometrikoekiko jakin-minak eta interesak beste dimentsio batera eraman zuten, nahi gabe. Mekanismo egokia aurkitzeko prototipo asko egin ondoren, eta jokua ebazten egunak igaro ondoren Rubikek 1975ean erregistratu zuen patentea.

Bi urte geroago, ondorenera bere sortzailearen izena hartuko zuen 3x3x3ko «Kubo Magikoa», Hungaria komunistako jostailu-dendetara iritsi zen, oraindik herrialdea Amerikako Estatu Batuek konkistatu aurretik.

«Gure eskuak nola erabili ahazten dugu, gure lehen tresnak ahazten ditugu»

Bere asmatzaileak «maitagarrien ipuin» gisa gogoratzen du «Mendebaldera egindako lehen bidaia», «Altzairuzko Oihalaren beste aldean», diplomatikoentzat gorde ohi den pasaporte urdin batekin joan zela kontatzen du elkarrizketan.

43 soluzio-boskote

Sortu zenetik, kuboaren 500 milioi ale baino gehiago saldu dira, tartean egondako milioika faltsifikazio zenbatu gabe, pantailen garaia iritsitakoan gainbehera iritsiko zela aurreikusten zutenen ustea gezurtatuz.

«Belaunaldi berriek lotura estua sortu dute kuboarekin», pozten da Rubik, bere kuboa mugitzen duen bitartean. Mundu digitalean «gure eskuak nola erabili ahazten dugu, gure lehen tresnak ahazten ditugu», dio diseinatzaileak. Baina kuboaren jokuak «mundu errealeko mirarietara» itzultzen gaituela gaineratzen du.

Rubiken kuboak anabasatik aurrera ordena aurkitzeko bide posibleen kopuruagatik liluratzen du: 43 kintilioi (43 eta hogeita hamar zero atzean). «Ehunka, milaka urte beharko lirateke horiek agortzeko», dio bere sortzaileak gogotsu, eta «maite edo gorrotatzen den artelan» hau ebaztearen «alderdi emozionala» ere gogora ekartzen du.

«Bizitza osoan modu independientean bizitzeko dirua eman dit»

Hamarkaden joanean, Erno Rubikek «familia-argazkien» bilduma bat egin du, adibidez, 1.500 aldizkari-azal inguru bere asmakizunarekin, «konplexutasunaren sinbolo» bihurtua, arazo geopolitikoak edo hauteskunde-korapiloak irudikatzeko erabili direnak ere gordeak ditu.

«Erretiroa ordaintzen dit»

Kuboa ere lehiaketa ugaritako protagonista izan da, batzuk azkartasunean soilik oinarritutakoak eta beste batzuk ezohikoagoak, hala nola paraxut jauzi batean ebaztea, buruz behera eta begiak itxita egitea.

New Yorkeko MoMan erakusgai egon zen eta egileak azaltzen du jostailu ezagunak artista ugari inspiratu dituela, hala nola Invader, kaleko artearen munduko izarra.

Haurtzaindegietatik unibertsitatera bitarteko hezkuntza-tresna da egun, eta adinekoentzako egoitzetan edota autistei laguntzeko ere erabiltzen dela gogoratzen du egileak. Max Parkek 3,13 segundotan ebaztea lortu du, Erno Rubikek 1980an ebazteko behar zuen minututik urrun.

Mende erdiko bizitzan, kuboak aukera eman dio irakasle hungariarrari «bizitza osoan modu independentean bizitzeko», arazo ekonomikorik gabe, eta orain jaioterriaren eta Espainiaren artean bizi da, umoretsu kontatzen du kuboak «erretiroa ordaintzen» diola.

Rubiken kuboaren aurrean kontzentratutako pertsonen aurpegiak ikusten dituenean eta behin konpontzen duteneko pozak «jendearentzat ona den zerbait lortu izanaren sentimendu oso atsegina» sortzen diola azaldu du.