Tarteka, idazleak orri zuriaren aurrean biluztu egiten dela sentitzen du. Nolabaiteko hutsunea nabari du, eta zalantzak sortzen zaizkio egin beharrekoaz. Beste behin ere, barruan duena zintzotasunez kanporatu, ikusten eta entzuten duena adieraziz, sinesten duen horren alde eginez, edota –betiere errealitatearen ikuspegitik– sormena, fikzioa eta metafora jorratu.

Nolanahi ere, eta jakinik nirekin ados daudenak asko ez direla izango, protagonista ezaguna da beti.

Hasieran, kontakizun honetako protagonista, nerabe bat, eskolatik fakultaterako jauzia normalizatu nahian, dena zalantzan jartzen duena –bere burua barne–, bere ideiak konfiguratu eta garatzeko asmoa duena. Inguratzen duen munduaren taupadak bitartekaririk gabe ulertu nahian dabilena, inolako manipulaziorik gabe.

Nerabea ohartzen da, bera parte den gizartea, erakunde politiko nahiz erlijiosoen «ikusmen lausoa» eta kolaboratzailea, agerian egon arren, liskar gogor eta latz baten efektuen mende dagoela –aitonak hainbat aldiz aipatutako liskar hura–, eta oraindik ez dituela ondorio praktikoak behar bezala metabolizatu.

Ez da gai sentitzen bere aitona bezalako ehunka mila euskaldunek defendatu zuten ideia errepublikazale eta abertzalea azpiratua izatearen ondorioak behar bezala neurtzeko. Baina badaki Francok eta bere euskal zein ez-euskal «kolaboratzaileek» beldurra eta harrapakeria inposatu zituztela frankismo luzean zehar.

Iraganean murgildu nahian egia jakiteko asmoz, ikusten du euskal klase politikoan batzuek frankismoaren egungo «adarkadura demokratikoari» aurre egiten dioten bitartean, beste batzuek –dagoeneko laurogei urte igaro diren arren– etsi egiten dutela, eta onartu Madrilgo gobernuak «oraindik ere» garaituak direnei ematen dien tratu umiliagarri eta errebantxista.

Nerabe unibertsitario hau bertsio, helburu eta interes desberdinak dauzkaten baina arrazionalki elkarrekin bizitzera behartuta dauden bi munduren artean bizi da. Nolanahi ere, «egia inteligentearen» bilaketan, bere erradikaltasunak onartzen du zaila dela bere bizi proiektua garatzea –buruari leial izanez– bai inguratzen duen gehiengo gizarte zein familiako egungo belaunaldiarekin.

Jakin badaki gaur egungo nukleo familiarra sortu zutenak garaituak izan zirela eta garaituen tratua jaso zutela, eta haien ondorengoak –bake eta elkarbizitzaren izenean– erregimen horretan babes hartu dutela, baina ez «burua makurtu gabe».

Aukera bat da, beste aukera bat, makurragoa litzateke bakarra izatea. Nerabe unibertsitarioak, bere aitonaren jokabidea inbidiaz gogoratzen duen bitartean, argi eta garbi ikusten du beste batzuk nola mugatzen diren bizitzaren onurekin amestera.

Kontakizunaren protagonista den nerabea, gogoeta egiterakoan, konturatzen da zaila dela, gaur-gaurkoz, erdi galdua ikusten duen kausa baten alde modu inteligentean egitea. Nor den jakin nahi du, egiaz nolakoa den eta non dagoen, eta ez du inork adierazterik nahi. Berak bakarrik aurkitu beharra dauka, bere kabuz.

Ezin hobeto daki erreferentzia bere aitona dela. Bere aitonaren memoria gogora ekartzean, gizon zuzen bezain jator bat ikusten du, etxea, familia, herria eta herrialdea defendatzera behartuta egon zen belaunaldian murgildua, baina garaitua eta frustratua.

Gazte unibertsitario hau buruargia da, zalantzarik gabe, baina gaztea, eta, tarteka, zalantzatia ere bai. Beharbada, prestakuntza ikastetxe erlijiosoetan jaso izanak kontraesankor samarra izatera darama, eta –esponja baten gisa lan egiten duen garunaren jabe denez– tarteka nahiko «iragazkor» jotzen du bere burua.

Bere prestakuntzari dagokionez, inoiz ez du ikasketak eta kirola uztartzeko arazorik izan, eta horrek nolabaiteko segurtasuna ematen dio helburu akademikoak ahalegin handiegirik gabe lortu ahal izateko.

Arazoak beste batzuk dira. Ez du beste batzuek interpretatzen dutenaren ikusle izan nahi. Berak protagonista izatea erabaki du. Ahaleginak egin nahi ditu, hamarkadaz hamarkada «kastitate demokratikoa» eta inposaturiko errealitatera egokitzea predikatzen jarraitzen dutenen gainean, nagusitasun-plano batean kokatzeko.

Nerabe unibertsitarioak iritsi egin nahi du, ez du amore ematen. Ez du «praktikoa» izan nahi, ez baitu benetako irizpide eta duintasunik gabe bizi nahi. Ez du «duintasun kontzertatua» onartzen, egia bilatzen du, errealitatea.

Gaztea da, oso gaztea, baina sistemaren kontraesanek erakutsi diote «errealitate ofiziala» garaileek asmatzen dutela, eta komeni zaien modura erabiltzen dutela. Hortik eratortzen dira, gero, ondorio politiko, sozial eta ekonomikoak. Eta ondorio horiek erabakigarriak izan dira, ez bakarrik aitonaren iragana zehazteko, baita euskaldunen belaunaldi askoren oraina eta geroa bideratzeko.

Garaileak «oraindik ere»garaituen agintari.

Nerabe unibertsitario euskaldun, jator eta buruargia, zorterik onena zuretzat, zure esku baitago gure herriaren etorkizuna.