Erromatar gudarostea euskal herriratzean bertako herriaren bereiztasunez konturatu ziren unetik une, hizkuntza, etnia, kirolak, pentsabide xelebre zein beraiek erabilitako arrantzarako sare esberdinak eta zer beste askoren ezaugarriez ohartu ziren, inguruko herri berriaren derrigor bertatuei tokiratzerakoan, ezagutarazte data arras esberdinak zirela ohartu ziren idazle militarrek. Gertakizun guzti horiek k.a. azken urtetan suertatu zen erromatarrek beranduago Lapurdum deitua izan zen ingurutan. Hamaika bat urteko hamarkadatan, aborigenak erreparatzen hasi ziren latindar alfabetoa parekatu zitekela euren hizkuntza betikotu zedila, mintzo eta ondorenean iskribuz eginda, Erriberako kolono latindar mintzadunekin holako berbadun ere pentsamolde makurdura ez izaki, eta, urterik urte, merkatalgo jarduera hasi zen jazotzen Hasparrengo harriaz hirurehun urte beranduago estreinatu zenetik aurrerako kolaborazioa. Jakina, batuera sortua izan da Lapurditik, Axular apaiza bitartez ere, baina Nafarroan indarrez sortu arazikoek euskalki behenaparra gehi latindar idazkiak birrinduak izan ziren lehenagoko fraide izandako kardenalak aginduta. Bi mila urtez geroztik, zergatik kolono batzuek idatzitako: «ahorra con nosotros» itzultzen da, «gorde txintxinak aldamenean»?