Maskaren erabileraz edo musukoen derrigortasunaz aritzeko, gizalegezko testuak aztertuz, gizarte usadioak eta ohiturak, gure ekintzak eta harremanak zuzentzen dituzten ereduak eta kodeak «naturaltzat» hartzen dira maiz, eta hauek, aldiz, ikaskuntza luze, motel eta batzuetan nekagarri baten emaitzak besterik ez dira.

Esaterako, Erasmoren De civilitate... 1530ean argitaratu zen lehen aldiz, eta, egilea hil baino lehen, beste hogeita hamar aldiz ere bai. Ehun eta hogeita hamar berrargitalpen baino gehiago aurkitu dira XVI, XVII eta XVIII. mendeetan zehar eta garai bertsuan ingelesera, frantsesera, alemaniera eta txekiera itzulia izan zen. Durkheimek, L’évolution pédagogique en France liburuan hau dio:“nola ematen dion hiritartzeari halako garrantzia, hezkuntzaren funtsezko objektuetako bat izanik?”.

Erasmok, Norbert Eliasek dioen bezala, civitas klasikoa zibilitatearekin ordezkatu zuen. Garai hartako gizarte europarrari bere burua definitzeko balioko zion terminoa bera. Hortik eratortzen dira zibilitea, zibility, civilità eta zivilität. Hemen, haren ordez, hazkuntza ona edo heziketa erabili ohi da, baita modu onak, kortesia, eta geroago, gizalegea ere. Zibilitatearen izaera paradigmatikoa erakusteko Norbert Eliasek kortesiaren ikerketa mendeetan zehar luzatzen du XX. mendera iritsi arte, arreta berezia jarriz XVI. mendean izandako aldaketetan.

Egiaztatzen du nola definitzen ziren modu onak Erdi Arokoa termino zehatz baten bidez: kortesia. Termino horren ernaldia non gertatzen den nabaritzen du: Erdi Aroko Erregeen kortetan.

Arau hauen bidez, ohitura haiek zirela medio, aristokrazia feudalak bere kontzientzia adierazten zuen eta, haiekin batera, beren berezko balioa, bizitzeko modua eta, bide batez, beste giza talde batzuetatik bereizten zen. Arau horiek garaiko testuingurua islatzen dute eta garaian erlazionatzeko modu espezifikoak agerian jartzen dituzte.

Erdi Aroko zaldunek plater beretik behatzak sartuz, kopa berean edanez ardoa edo katilu beraren zopa sortzen, ohitura hauek ere haiek ez bezalako harremanak ez zituztenak uzten zituzten agerian. Mundu berezi batean bizi ziren non kontrasteek, unibertso dikotomiko samarrean, ongiak eta gaizkia, Jainkoak eta deabruak, lagunak eta etsaiak, plazerak eta displazerak, baloreak eta koldarkeriak...denen arteko balioen poltsa osatzen zuten, izan ere, haien «ekonomia afektiboa» ez zen gurearen berdina.

Norbert Eliasek dio (La civilisation des moeurs. Calmann-Lévy. París, 1973, 117 or.)“orduan ez zegoen horrelakorik, oraingo erreakzio afektiboen horma ikusezin hori ez zegoen, zeinen arabera gorputzak, baztertuak eta isolatuak, horma hori dela eta, gaur egun hurbiltze hutsaren bidez hautematen den beldur fisikoa, eskuak ukitu dituen objektu baten edo beste pertsona baten ahotik datorren hats hurbilaren aurrean adierazten den ikara, komunera joatean izaten dugun atsekabea, funtzio fisiko jakin batzuk ezkutatu nahian ibiltzen garenean edota, azkenik, lotsatu egiten gaituenez gure funtsezko eginkizun fisikoetako batzuk betetzen ditugunean besteen gainbegirapenetik urrun”.

Erdi Aroaren amaieran, gerlari bortitz hauek aldatuko dira betiko eta haien sentimendu eta afektuetan muturrekoak izatetik beren bizimodua erregulatzen hasiko dira, bankete ugari egiten dituztenean arauak ezartzen eta etxekotutako gortesau bihurtuko dira. Plater bakarra izatetik bakoitzak bere platera izatera igaroko da (sagardotegietan izan ezik, nonbait...) eta, eguneroko giza harremanak aldatuz joango dira gizabanakotzearen bidean. Errenazimenduan gauzatzen hasi zen zibilitate eraldaketaren hastapenak hor zeuden. Horretaz idatzi zuen Erasmok eta horri buruz hausnartu zuten Durkheimek eta Eliasek, besteak beste.

Erasmoren De civilitate eta beste humanista batzuk trantsizio-une batean sartzen dira. Horregatik, Erdi Aroko arauak jasotzen dituen bitartean, beste proposamen eta saio batzuk ere sartu zituen. Durkheimek uste zuen gizarte-premia berriak ikusi zituela eta haiei oso ondo erantzun zizkiola Erasmok.

Berregituratze-aldi historiko horretan Erdi Aroko hierarkia ahultzen joango da eta estamentu-gizarte modernoa eratu aurretik, Erasmok, intelektual «sekularrak», honela aurreikusi zuen berarentzat eta prestigio-posizioa lortzeaz gain, irizpide-independentzia pixka bat edukitzeaz gain, boteredun ez ziren beste gizarte-talde batzuk urrutitik aldarrikatu zuen balizko iritziaren independentzia.

Nolanahi ere, eta Aro Modernoko hierarkiak finkatu ahala, ideia-askatasun hori murriztu egin zen nabarmen, dirudunen irizpide bera izatera pasatuz gizarte-desberdintasunak zorrotz behatzen eta zaintzen zituen ideologia berria eraikiz. Moralistek ez dute orduan bakarrik idatziko Gorteko aristokraziarentzat, neurri handi batean, beren erabilera eta ohiturekin identifikatuko badira ere, “besteentzat” gizaportaerak arautu eta aginduko dituztela baizik.

Gizarteko elite berriak beste klaseetara zabaltzen zituen portaera onak. Ekintzen diziplina, afektibitatearen kontrola, egintza jakin batzuen erregulazio zehatza eta abar gizarte eskakizun bat bihurtuko dira gizarte ororentzat.

XVIII. mendean, klase burgesak agertu ahala, gizarte-posizio garaietara iristen dira, eta zibilitate terminoak indarra galduko du pixkanaka, Gorteko nobleziaren kortesia gertatu zen bezala eta zibilizazioa terminoa sortuko da. Kortesia, zibilitatea eta zibilizazioa dira, beraz, Norbert Eliasentzat, mendebaldeko gizartearen hiru etapa garrantzitsuak.

Oraingo honetan, berriz, ene aburuz behintzat, beste etapa baten atarian gaude non gizartea kontrolatzea edo bizitza salbatzea dugun erronka.

Telezibilizazioa garaiotan bakoitza bere etxean geratu beharra eta gizarte harremanak ere telematikoak diren honetan, lehen aipatu gizabanakotzearen bidean azken urratsa emateaz gain, gizartea bera ari da birdefinitzen eta, harrekin batera, politika.

Bistan da birusa berregin badezakegu ere, kopiatzaile gisa egingo genukeela baina hura gure balizko kopia hartatik mutatzen eta eraldatzen segituko du eta ezingo dugu eragotzi birus erresistente haiek ugaltzea. Esana daukat, birusak deusezta ditzakegu, baina armarik gabe gaude, baztertzen, eraldatzen, berritzen… diren birus berrien aurrean.

Egoera hala izanik gizakiok harreman aldaketarako ditugun zailtasunak funtsezkoak dira gizakiak munduan ditugun helburuak birformulatzeko, gizakiok politikan dugun parte hartzea, alegia, gure bizitza modu kolektiboan salbatzeko.

Telezibilizazioaren etapa berri batean gaude eta, musukoen atzetik bada ere, iritzi askeak trukatuz hausnartu behar dugu guzti honetaz .