Telesforo Monzon eLab Euskal Herrigintza Laborategiak, hasiera batean tresna eta ingurune digitalak baliatuz, Covid-19ak azkartu dituen joerez, pausatu dituen galdera berriez eta Euskal Herriko dinamika ekonomiko, politiko eta soziala nola baldintzatuko duen eztabaidatzeko eta herri gogoeta ireki eta sakona laguntzeko asmoz, plaza publikoa ireki du. Eskuragarri daude dagoeneko Euskal Herriaren geroaren inguruan diharduten lehen bost ekarpen kualifikatuak, irakurtzeko gozagarri izateaz gain, pentsatzeko eta birpentsatzeko dagoen guztiaren dimentsioa erakusten dutenak.

TM eLab-eko koordinatzaile Iratxe Esnaolak aurkezten du egitasmoa eta ondoren ongietorria ematen zaie beren ekarpenak bideratu dituzten bost lagunei. Lehen kolpe honetan, xume eta zorrotz, Fisikan doktore den eta Stanfordeko Unibertsitatean eta NASAn jarduten duen Eneko Axpek “Animalien kontsumoa birpentsatzen hurrengo pandemia globala prebenitzeko” hausnarketa dakarkigu.

 

«Erloju-bonba»

Bertan, sinestezina dirudien arren, 2007an argitaratutako artikulu zientifiko batek hondamendia iragarri zuela gogorarazten digu, hitzez hitz gogora ekarriz: «Jakina da koronabirusek birkonbinazio genetikoak jasaten dituztela, eta horrek agerraldi berriak eragin ditzakeela. Ferra-saguzarretan SARS-CoVaren antzeko birusen gordailu handi bat egotea, Txinako hegoaldean ugaztun exotikoak jateko dagoen kulturarekin batera, erloju-bonba bat da».

Zoonosien, gizakiak ez diren animalietatik gizakietara transmititzen diren gaitz infekziosoen, zerrenda ekartzeaz gain, galdera pausatzen du: animaliak jateari uzteko garaia al da? Animaliak kontsumitzeari uzteak, jakina, zoonosi askoren eragin hilgarria murriztuko luke. Eta Osasunaren Mundu Erakundeak animalia basatien merkatuak epidemien abiarazle gisa identifikatu dituela dio, merkatu horiek debekatzeko eskatu duela, «merkatu horiek gaixotasunen haztegi perfektuak» direlako.

 

Guduaren ondorengo paisaia

«Gure ongizate-estatua biluzi duen krisia» jorratzen du Enplegu eta Gizarte Politiketarako sailburu ohi Gemma Zabaletak. Bereziki, zainketen euskal eredu bat sortzearen garrantziaz, ezinbestekotasunaz, dihardu, «herrialdeko eztabaida estrategiko eta politikoaren erdigunean jarri behar dugun zainketa-sistemaz». Izan ere, Zabaletaren hitzetan, «krisi honek zerbait azpimarratu badu, zainketen garrantzi erabakigarria da».

Krisiak «guduaren ondorengo paisaiaz» pentsatzera gonbidatzen gaitu eta, zentzu horretan, oso garbi du «sektore publikoa indartu eta horretan inbertitu» egin behar dela. Uste du ez duela balio «ezinezkoa denaren aitzakiak, ezta baliabide ekonomikoak nondik aterako ditugun galdetzeak ere». Eta argiro dio: «Denok dakigu nortzuk lagundu behar duten orain arte baino gehiago, krisi honetatik onura ekonomikoa aterako duenik ere egon egongo baita».

 

Pentsaezina berriz pentsatzera

Bestalde, Ekonomian doktore Xabi Larraldek «kapitalismoaren logiken deskonfinamenduaz» hausnartzera gonbidatzen gaitu Hyman Minsky ekonomialari estatubatuarrarekin, pentsaezina zena berriz pentsatuz; hots, aberatsenei zergak ezartzea, iragarri den langabezia masiboari aurre egiteko. Larraldek dakarkigun Minskyren ideia, funtsean, sinplea da: potentzia publikoak enplegu bat bermatu behar die denei, gutxieneko soldata mailan ordaindua. Gainera, ideia ez da berria, 1929ko krisiari erantzuteko Ameriketako Estatu Batuetan ezarritako “New Deal”-en tradizioan sartzen baita.

Isidro Esnaola ekonomialariak ere ekarpen kritiko aski interesgarriak dakarzkigu “Ondasunak eta baloreak. Boterea eta demokrazia” izenburupean paratu duen txostenean. Beldurtuta azaltzen zaigu ikusten duenean «zer arin kolapsatzen den gaurko ekonomia eredua, jendeak behar duena bakarrik kontsumitzen duenean».

Gogorarazten du, halaber, harro sentitzen garela Euskal Herriak oinarri industrial indartsua duelako. Esnaolaren ustez, baina, «krisi honek ehun produktiboa oso mendekoa dela erakutsi du eta ez dela herritarren osasuna ziurtatzeko oinarrizko produktuak emateko gai». Beste irakurketa zorrotz bat ere uzten digu: «Bagenekien BPGa haz daitekeela enplegurik sortu gabe; orain badakigu haz daitekeela ondasunik, elikagairik, jantzirik, zaintzarik… eman gabe, azken batean erabilera-baliorik gabe».