Nobel saria jaso duten pertsonek, arlo zientifiko, ekonomiko eta humanitarioko pertsona ospetsuek eta agintari ohi batzuek, besteak beste, «monopolioen amaiera» eskatu dute diru-sarrera baxuak eta ertainak dituzten herrialdeei txertoa jartzeko eta covid-19ari amaiera emateko.

Aintzatetsitako ahots horiek, Txertoak Herriarentzat Aliantzak koordinatutako gutun batean, bat egiten dute Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) covid-19aren agerraldia pandemia bihurtu zela adierazi zuen dataren bigarren urteurrenean, eta munduko agintariei «krisi honen amaiera lortzeko beharrezkoa den guztia egitea» eskatu diete, baita berdintasunaren eta elkartasunaren, irisgarritasunaren printzipioen inguruan bat egiteko ere, «patenterik eta espekulaziorik gabe».

«Pandemia ez da amaitu. Hala ere, covid-19aren amaiera eskura dugu leku guztietako pertsona guztiei txertoak segurtasunez eta eraginkortasunez erabiltzeko aukera ematen badiegu, baita covid-19aren aurkako beste teknologia batzuetarako sarbidea ere», jasotzen da gutunean.

Zehazki, gutunak bost eskaera egiten dizkie munduko buruzagiei. Lehenik eta behin, premiaz adostu nahi dute ibilbide-orri global bat, OMEk 2022ko erdialdean herritarren %70ri pauta osoa jartzeko helburua betetzeko, eta, horretaz gain, mundu osoan txertoak, tratamenduak eta probak modu iraunkorrean, puntualean eta bidezkoan eskuratu ahal izatea bermatzeko.

Beste eskaera bat covid-19aren aurkako txertoen eta beste produktu batzuen ekoizpena maximizatzea da, patenteak bertan behera utziz, birusari buruzko ezagutza, datu eta teknologia guztiak nahitaez bateratzea bermatuz, edozein herrialdek txerto, tratamendu eta proben dosi nahikoa ekoitzi edo eskuratu ahal izateko.

Bestalde, funts publikoak txertoen fabrikazioaren hazkunde azkar eta masiboan inbertitzea beharrezkoa dela azpimarratu dute, baita ikerketarako eta garapenerako gaitasunean ere. Era berean, covid-19ari buruzko txertoak, tratamenduak eta probak gobernu eta erakundeen eskura jartzea eskatzen dute, ahalik eta kostu errealetik hurbilen, eta pertsona guztiei doan ematea, leku guztietan eta beharraren arabera esleituta.

Azkenik, osasun publikoko sistemetan inbertsio jasangarria handitzea eskatzen dute, diru-sarrera txikiko eta ertaineko herrialdeetako gobernuek herritarrei txertoa jartzeko baliabide nahikoak dituztela bermatzeko.

40 herrialde baino gehiagotako buruzagi ohiak

Eskutitza sinatzen dutenen artean, 40 herrialde baino gehiagotako buruzagi ohiak daude; Harry printzea eta Meghan Sussexko duke eta dukesa; Charlize Theron, Nazio Batuetako bakearen mezularia eta Charlize Theron Africa Outreach proiektuaren sortzailea; eta Joyce Banda, Malawiko presidente ohia, Graça Machel, Hegoafrikako eta Mozambikeko lehen dama ohia, besteak beste.

Ukrainako bi presidente ohik, Leonid Kuchmak eta Victor Yuschenkok, eta Kateryna Yushchenko lehen dama ohiak ere bat egin dute, beren herrialdeko gatazkaren erdian, txertoen ekitatearen aldeko eskaerarekin.

Horrela, pertsona ospetsu horiek guztiak Ban Ki-moon Nazio Batuen Erakundeko (NBE) idazkari nagusi ohiarekin eta hainbat erakundetako zuzendari ohiekin bat egiten dute, hala nola Munduko Bankuarekin, Nazio Batuen Biztanleria Funtsarekin (UNFPA), Haurren Laguntzarako Nazio Batuen Funtsarekin (UNICEF), Nazio Batuen Batzar Nagusiarekin, eta Nazio Batuen Giza Eskubideei buruzko Programako egungo buruzagiekin.

Hala, munduko agintariek orain arte aplikatutako ikuspegia gaitzetsi dute, «moral-gabea, guztiz kaltegarria eta, gainera, porrot etiko, ekonomiko eta epidemiologikoa izan delako». Ohartarazi dutenez, milaka milioi pertsona txertorik jarri gabe uzteak «birusaren aldaera berri eta arriskutsuak agertzea ekar lezake».

Haientzat, orain arte mundu osoari txertorik jarri ez izana «nazionalismo kaltegarriari, farmazia-monopolioei eta desberdintasunari» zor zaio.

Zehazki, Europar Batasuna, Erresuma Batua, Alemania eta Suitza kritikatu dituzte, «mundu osoan covid-19arekin lotutako txertoak, probak eta tratamenduak birbanatzea eta fabrikatzea ahalbidetuko lukeen jabetza intelektualari buruzko arauen altxamendua blokeatzen jarraitzeagatik».

India eta Hegoafrika izan ziren 2020ko urrian Munduko Merkataritza Erakundearen (MME) aurrean jabetza intelektualari buruzko salbuespena proposatu zuten lehenak. Estatu Batuek 2021eko maiatzean iragarri zuten salbuespena babestuko zutela, baina Erresuma Batua eta Alemania buru dituen oposizio britainiar eta europarrak eragotzi egin du MME adostasun batera iristea.

Bestalde, Joyce Banda Malawiko presidente ohiak adierazi duenez, «pandemia hau Afrikan eta munduan amaitzetik urrun dago». «Egunero milaka heriotza saihets daitezke. Pandemiak eragindako emakumeak eta neskatoak ikusten ditugu, hezkuntza-aukerak, familia barruko genero-indarkeria eta zailtasun ekonomikoak sufritzen dituztenak», deitoratu du.

Hala, «covid-19aren aurkako txertoen gaineko monopolio farmazeutiko gupidagabeekin amaitzeko beharra» defendatu du, «Afrikak eta munduak krisi honi eta hurrengoari aurre egin ahal izateko».

Bestalde, Ban Ki-moonek kritikatu duenez, «herrialde aberatsetako agintariek monopolio farmazeutikoak babesten ari dira, milaka milioi pertsonaren osasunaren eta bizitzaren gainetik».

Hala, Winnie Byanyima ONUSidako zuzendari exekutiboak «gure aroko tragediatzat» jo du pertsona askori covid-19aren aurkako txertoak eta tratamenduak ukatu izana.

«Jendeak gaur egun GIBarentzat antirretrobiralekin dagoen bidegabekeria izugarria gogoratzen duen bezala, gure seme-alabek ez diete barkatuko milaka milioi pertsonari covid-19aren aurkako txertoak jasotzea ukatu zietenei», azpimarratu du.

Paul Polman Unileverreko zuzendari nagusi ohiak adierazi duenez, «Europan krisi humanitarioa zabaltzen denean eta covid-19aren tragediak munduaren zati handi bat suntsitzen jarraitzen duenean, elkartasun globala inoiz baino garrantzitsuagoa da, eta bereziki nazio ahulekin».

«Txertoaren apartheidari amaiera ematea funtsezkoa da», adierazi du Polmanek, «jabetza intelektualari buruzko arauak altxatu behar dira txertoen fabrikazioa bultzatzeko, eta bizitzak salbatzen dituzten patenteak eta teknologia partekatu behar dira berehala».