Soinean eta buruan urteak daramatzagunok ezkerraren leherketa noiz gertatu zen gogoratzen dugu, ez Sobieten Estatuetan gertatu zena, baizik eta askoz lehenago, Europako hegoaldeko alderdi komunistak nola ezkerrezkoak izateari utzi zioten. Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, hain zuzen ere, Espainia frankistan eta Portugal salazaristan, alderdi haiek oso boteretsuak ziren ezkerreko eremuan. Hala eta guztiz, diktaduren erorketak ez zituen alderdi horiek hondoratu. Orduan PCI eta PCF ere Italiako eta Frantziako ezkerreko indar nagusiak izateak frogatzen zuen hori. Haien buruzagiak, Berlinguer edo Marchais zuzendaritzako kideak baino gehiago ziren: beren oinarrizko militanteentzako benetako legenda bizidun gisa jotzen zituzten.
70. hamarkadaren erdialdean mundu osoan gertatu zena ziklo-aldaketa izan zen. 60. hamarkadan, Beatles eta Beach Boysen, kontrakultura eta LSD, Black Panthers eta Aljeriako FLN, oraindik ulertzeke dauden arrazoi arrarorengatik, iraultza kontserbadore baten oinarriak utzi zituzten. Esatearren: 68ko maiatzaren ondoren diruak lan bidezko mugimenduari beldurra galdu izan balio bezala izan zen. Edo, agian, urte haietan, hankaz gora jarri zen eskuinaren mendeku-nahia, gauzak bere eskuetatik ihes egiten zuela sentitu baitzuen. Iraultzarekiko beldurra desagertu egin zen, eta Reaganen esaerak–«Estatua arazoa da, ez konponbidea»– baita Margaret Thatcherena ere–«ez dago gizartea, norbanakoak baizik»– antidotorik ez zuen birus gisa zabaltzen hasi ziren.
Ziklo-aldaketa izan zen. Beharbada, une hartan, XIX. mendearen erdialdetik, Marxen eta Bakuninen garaitik baita langileen mugimendutik ere zetorren aldi historiko bat amaitu zen. SESBen inplosioa oraindik ere atzeratu egin zen, baita komunista txinatarrak kapitalismo basatira bihurtzea ere baina aldaketa handiaren oinarri sozialak, politikoak eta kulturalak finkatuta zeuden ordurako.
Langile-klasearen kultura politikoak –oso indartsuak Toskanan eta Alentejon, esaterako– pixkanaka desagertzen joan eta indar berriak azaltzen joan ziren pixkanaka.
Nire ustez, haustura argiena laurogeiko hamarkadan gertatu zen. Ongizatearen Estatua, enpresaburuen eta langileen arteko itunaren ondorio hura, bere aurkariak garaitu zuen. Hamarkada horren amaieran, eta inork amaiera hori aurreikusi gabe, Gerra Hotzak SESBen inplosioarekin amaitu zuen. Etorkizuna liberal eta demokratiko bihurtu zen.
Eta, egia esanda, hala izan zen, baina ez aurreko hamarkadetan liberalismoak ezkerreko idealekin lotu ahal izan zuen esanahiarekin. Baina aurkariak garaitu ondoren, liberalismoa Friedman, Hayek, Ayn Rand edo Leo Straussen arropekin hasi zen janzten. Fronte guztietan borrokatu nahi izan zuen erlijio berri bat sortu zen. Eta ez zuen konpromisorik nahi aski indarra baitzuen.
Gainerakoa historia ezaguna da. Harrezkero, aberastasuna gero eta gehiago bildu izan da oso esku gutxitan.
Krisi ekonomikoa desarautzetik sortu zen eta eredu sozialean aldaketa sakona egiteko aprobetxatu zen. Europan, bada, Alemania sendotzeko erabili zen egoera. Hartu ziren neurri askoren logika zen herrialde horretako bankuek zorrak kobratzea eta, horretarako, gainerako bankuen erreskateak egitea funtsezkoa izan zen.
Hau da kontua: kapitalismoak hobeto funtzionatzen zuen berau moderatzen zuen zerbait zegoenean, SESB edo langile-mugimenduak indartsuak zirelarik.
Batzuek alderdi komunisten eklipsea ikusi genuen, orain alderdi sozialisten eklipsea. Arrazoia: kapitalak ez duela itaundu nahi Europako gizarte-ereduaren iraupena berau baita indartsu dagoena. Eta alderdi sozialistek eta enparauek, hain zuzen ere, ezinezko itun horren sinatzaile izatea nahi zuten. Hor dago bertan behera geratu ez den lan erreformaren testuen birmoldaketaren ustezko itaunketa. Ez derogaziorik, ez hitzarmenik ez eta kapitalari mugak jarriko dion legerik ere. Paper hutsa, alegia.