Gutxitan entzuten dugu jendaurrean noka aditz-sistemaren erabilera, eta bertso saio ugarien artean ere, gabezia hori ez da zuzendua izan hitanoaren erabilera normalizatu egoera batera eramaten laguntzeko.
Hitanoaren beraren arautegi baten faltak eta horren ikasketa formal edo informalak (hau da, belaunaldiz belaunaldi transmititzeko zailtasunak), euskararen ezaugarri berezienetako bat (toka eta noka) generoen arteko inklusio/baztertze eremu jakin batzuk markatu dituen erabilera hierarkikoari buruzko estigma sozialak, hitanoa desagertzera dagoen egoera honetara eraman gaituzte.
Halere, herri talde batzuk sortu dira joera hori leuntzen saiatzeko, komunikaziorako noka modua ikasiz, sustatuz eta erabiliz. Dena den, nokako elkarrizketari prestigioa modu praktikoan, poetikoan (sortzailean) emango liokeen ereduzko erabilera falta da.
Hori, nire ustez, Aner Peritz eta Oihana Iguaranen arteko bertso elkarrizketa abestuarekin iritsi da, larunbat honetan gauzatu den Gipuzkoako bertsolarien finalean.
Hitanoa gizonen artean erabiltzeari buruzko zalantza negatiboak irakurri ditugu. "Berria" egunkariko zutabean, Danele Sarriugartek "Anaidiera" idatzi zuen horri buruz, eta Irati Jimenezek ere kezkatua ikusi zuen 2021ean, "Begiak zabaltzen zaizkizue" liburua argitaratu zuenean. Bientzat toka erako hikak baztertzeko modu linguistikoa suposatzen omen zuen.
Uste dut toka eta noka erabiltzearen jatorrizko arazoa transmisioaren hausturatik datorren ezjakintasuna eta segurtasun faltaren ondorioa dela.
Aner eta Oihanaren arteko bertsoak benetako ukendu sendatzailea izan dira gai honetan, espazio publiko eta bazterketarik gabeko batean noka formaren erabilera pragmatikoa, dibertigarria eta konplexurik gabea erakutsi dutelako.
Xabier Euskitzek, Anerren aitak, esandakoaren arabera, gertakari kultural hau azal dezakeen gakoetako bat, biak, Aner txikia zenetik, aita-semearen artean, toka forma erabiliz komunikatu direla izan daitekeelakoan nago.
Batzuetan, gertakari publiko baten atzean erabaki pertsonal intimo bat badago.
Mila esker Euskitze. Zorionak Anerri eta Oihanari.
