Liburuaren kontrazalean, «musika elektroniko bazterreko eta autentikoena»-ri egiten diozu aipamena. Zeri egin nahi zenion aipamena?

Musika elektronikoan bada, beste musika askotan bezala, izan daitekeena ezagunagoa edo mainstreama; hitak edo uneoro entzuten dena dago eta gero bigarren maila batean dagoen musika. Elektronikan ere bada halakorik eta nik uste dut bigarren elektronika hori dela ziurrenik finagoa: belarria egin behar da elektronika hori entzuteko eta undergroundagoa da. Eta, azken batean, niri interesatzen zaidana hori da: zirkuitu elektronikoan bazegoen maistreama eta hor bazeuden pista nagusi batzuk, eta gero bigarren elektronika bat klub txikiagoena, diskoteka handietan bigarren pista bateko musika eta horrelakoak.

Beraz musika «underground» hori iruditzen zaizu jatorrizkoagoa.

Bai. Horietan ibiltzen ginen ziurrenik elektronika gehiago maite genuen jendea, ze mainstream horretan aurkitzen zenuen edozein motatako jendea, agian parrandari emana zegoena eta musikari horrenbesteko arretarik jartzen ez ziona. Bigarren zirkuitu horretako jendea izan da gero elektronikara engaiatu dena eta jarrraitzen duena elektronika maitatzen eta lantzen.

Pertsonalki, ze harreman izan duzu zuk elektronikarekin? Zaletu, musikari, musika jartzaile...

Ni gehienbat zaletua izan naiz, eta lagunak izan ditut musikan ibili direnak artista lanetan etabar. Horixe izan zen liburuaren motiboa: nik ikusten nuen izan zela kultura elektroniko bat gure herrian eta inork ez ziola heltzen gai horri. Azpikultura bat izan zen, ez zuena errekonozimendua lortu eta bide pribatutik joan behar izan zuena.

1986 eta 2015. urteen arteko aldiari heldu diozu liburuan. Zergatik epealdi hau?

1986an hastapenak izan ziren, Chicagoko houseak hor hartu zuen house izena. Hura ere undergrounda zen, han batzen ziren lesbianak, gayak, latinoak, trabestiak... halako definizioa zuen musika elektronikoak AEBetan. Eta teknoa ere 1988 inguruan sortu zuten Detroiten, beltzek. Beraz, oso testuinguru undergroundetan sortzen da musika elektronikoa. Gero, egia da hemen musika industriala, Europatik zetorrena –Belgika ingurutik– batu zela, eta Valentzian ere oso industria undergrounda egon zen hasiera batean, gerora degeneratu zena halako musika zatar batera, baina horiek guztiak batu ziren eta eman zitzaion hasiera musika elektronikoari. Gure herrian aitzindari batzuk ere izan ziren eta eurek ere ekin zioten musika hura guztia nahasteari eta munduan zehar abiadura berean lantzen ari zen musika elektronikoari hemen ere eszenatokia ematen.

«Izan zen kultura elektroniko bat gure herrian eta inork ez dio heldu gai horri. Azpikultura bat,  errekonozitu ez dena»  

Pertsona erreferentzial horien artetik, zuk hamalau elkarrizketatu dituzu liburuan. Nola hautatu dituzu elkarrizketatuak?

Kronologikoki hiru belaunaldi antzeko osatu ditut eta, lehen belaunaldian, ezer ez zegoenean bidea ireki zutenei heldu diet. Hor sartu ditut Julen Etxazarreta eta Idoia Lacalle, Donostiako Alde Zaharrean bazterrak nahasten ibili zirenak, Hysterian, Txuri Beltzen... Hor hasi ziren kultura elektroniko hori sustatzen. Horiekin batera sartzen ditut Cybertech anaiak [Gorka eta Juan Luis Arana], Bilbo inguruan eta handik kanpo ere ibili zirenak. Bigarren belaunaldia niretzat ‘gustu fina’ dutenen belaunaldia da; garai hartan adibidez oso modan zegoen trance musika, baina hori zen pista nagusietan, eta klub txikietan bazegoen teknoa, housea, minimala, elektroa... eta halako aldaerak landu zituzten lagunak batu ditut. Eta gero hirugarren belaunaldia ere bada bigarren horren jarraipen antzeko bat, gazteenak izango liratekeenak, baina denak dira azken batean aldaera komertzialetatik kanpo ibili diren lagunak. Seguruenik artista asko kanpoan utzi ditut, baina batu nahi nuen denetik: produktoreak, ezagunak eta hain ezagunak izan ez direnak, kabinetan soilik ibili direnak, kontratazio handiak egin dituztenak... irudi osatua eman nahi nuen. 

Hamalautik hiru dira emakumezkoak: atal bakoitzeko, bat. Elektronikan ere gizonen izenak nabarmendu dira?

Bai, bai. Hasiera batean gizonezkoen agertoki bat zen. Idoiak berak esaten du bera izango dela Estatuko lehen emakumea, eta ziurrenik baita Europa mailakoa ere. Nik uste 1995etik aurrera hasi zirela agertzen emakumezkoak, baina tantaka. Arte guztietan gertatu izan den bezala, hori ez ikustea bada itsua izatea: emakumezkoek zailagoa izan dutela argi dago.

Sartu ditudan emakumeak beren merituagatik sartu ditut. Oso onak izan direlako, eta direlako. Paula Cazenave egundoko izarra da gaur egun. Berak teknoa lantzen du eta azkenekoz berarekin egon nintzenean esan zidan Ecuadorren zegoela, Kolonbiara zihoala gero... biran zebilen. Baina bai da egia 90eko erdialdean hasi zirela emakumeak bere lekua lortzen elektronika munduan.

Zailtasunaz aipatu dituzu. Idoia Lacallek berak liburuan kontatu du KUra pintxatzera gonbidatu zutela baina jabeetako batek ez ziola utzi, emakumea delako.

Bai, eta gainera esan zion: ‘Emakume bat? Inondik ere ez!’. Baina segituan konturatu ziren Idoiak sekulako balioa zuela eta deitu egin zioten berriro. Konturatu egin ziren egindakoaz. Baina bai, bai berak eta baita Paulak edo Nuriak [Prieto] ere, emakume izateagatik sentitu izan dute epaiketa. Eta sentsazioa besteek baino meritu gehiago egin behar izan dutela euren tokitxoa lortzeko.

2015ean amaitzen da proposatzen diguzun «bidaia elektronikoa». Zergatik?

Hor badago analogiko-digital aldaketa. Lehen ekipo analogikoekin jartzen zen musika eta hauek guztiek badute hori komunean, analogikoan hasi ziren guztiak. Aldaketa digitalean, jende asko jokoz kanpo geratu zen hasiera batean, erresistentziak ere egon ziren... gaur egun ia ezinezkoa da musika txarto jartzea, ekipo digitalak egiten dizu ia guztia. Edozein gaztek edozein gauza egin dezake, meriturik kendu gabe. Ekipo analogikoekin ere ibili direnek badute musika elektronikoaren ikuspegi osatuago bat.

2015a bazen garaia liburu hau ixteko. Eta espero dut liburu honek beste bati bidea zabaltzea, gaur egun jo ta su dabiltzan gazteak, hainbat dabiltzalako oso gauza interesgarrietan, ba idatz dezatela beraiek beste liburu bat.

Gazteak aipatu dituzu. Egun badira Dantz bezalako jaialdiak, elektronika goratu eta beste maila batean kokatu nahi dutenak. Badu behar hori elektronikoak?

Nik uste dut gaur egun ari dela errekonozimendu bat izaten. Elektronikak gure herrian zail izan zuelako, hori argi dago. Baztertua izan zen, gutxietsia, eta beste herrialde batzuetan adibidez ikus ditzakezu gurasoak seme-alabekin egunean zeharreko festibaletan dantzan; hori da musika osasuntsu batetatik sor daitekeen agertoki bat, eta aurki dezakezu Alemanian edo Kanadan, esaterako, baina gurean ez.

Oraindik badago estigma bat, baina ari da kentzen. Eta Dantz da proiektu ikaragarri bat, baina niri hori baino gehiago interesatzen zait adibidez elektronikak lekua topatu izana gaztetxeetan eta leku autogestionatuetan. Ze guk hasiera batean alde egin behar izan genuen gure habitat naturaletik, ez zen bateragarria gaztetxe inguruan ibiltzea, ezkerreko taldeetan, eta musika elektronikoa, oso gaizki ikusia zegoelako. Eztabaida handiak egon dira herri askotan honen inguruan. Orain ikusten duzu kartel batean adibidez Koldo Intermusic dagoela gaztetxe batean, eta ni betetzen nau horrek gehiago proiektu handi horiek baino.

«Alemania edo Kanadan, adibidez, ikus ditzakezu gurasoak seme-alabekin egunean zeharreko festibaletan dantzan; hori da musika osasuntsu batetik sor daitekeen agertoki bat»

Aurreiritziak ere hor daude. Goizeko ordu txikiekin eta droga kontsumoarekin lotu izan da elektronika. Lehen aipatu dituzun Arana anaiak goizeko ordu txikietan esnatzen ziren pintxatzera joateko, profesionalak ziren.

Beti atera izan da alde iluna. Eta gaur egun ere prentsan irakurri dezakezuna da halako klubetan liskarra egon dela. Edozein musika bezala, profesionaltasun handiz jardun duen jendea egon da eta Arana anaiak 3.00tan jaikitzen ziren Madrilera jotzera joateko, eta jo behar zuten ondo. Eta drogaren asuntoa, noski badagoela musika elektronikoan, hori ukatzea tontakeria da, baina niri ez zitzaidan hori interesatzen libururako. Rocka ere, adibidez, drogekin lotu izan da, baina ez da langa berdina erabili, ze hor artista batzuk goratu ere egin dira horregatik, mitifikaziorako bidea eman izan zaio. Droga dagoela? Beste edozein musikatan bezala. Baina nik kontatu nahi nuena zen jende batek zer-nolako kultura musikala sortu zuen gure herrian.

Erabilitako hizkuntzaz ohar batzuk ere egiten dituzu, zenbait lizentzia hartu dituzu itzulpenean.

Bai, azkenean hiztegiak muga batzuk jartzen dizkio idazleari. Batez ere asko landu ez den gai baten inguruan idazten baduzu. Nik uste dut idazleak erabaki behar duela nola jokatu, eta nik, adibidez, erabili dut dj ‘erresidente’, ze etxeko, bertako... anbiguotasun bat dago hor eta ‘dj egoiliar’ erabiltzea... ez ninduen konbentzitzen. Azken batean, hor mugitzen ginenok erresidentea esaten genuen, eta halako lizentziak hartu ditut. ‘Pintxatu’ aditza ere erabili dut musika nahasteari dagokionez, agian iparraldean ezezagunagoa izan daiteke, baina hegoaldean erabiltzen dugu. ‘Biragailuak’ ere erabili dut, hala esaten genuelako, eta ez disko-jogailu. Uste dut idazle batek atrebentziaz jokatu behar duela, are gehiago horren gutxi idatzi den arlo batean.

Liburua argitaratuta, ze sentsazio duzu? Ondoriorik atera duzu?

Ondorio nagusia da asko ikasi dudala. Ni ibilia naiz, baina ezagutzen nuena zen kanpokoa. Elkarrizketak egitean konturatu naiz zer-nolako jendea ari nintzen elkarrizketatzen. Batzuk ezagunak nituen haien sesioetara joan izan naizelako edo lagunen bitartez, azken batean sarea egiten delako, baina ireki eta gauzak kontatzen dizkizutenean konturatzen zara hemen kontratazio handiak daudela, adibidez Aranatarrek Orbital ekarri zuten, edo Richie Hawtin ekarri zuten Estatura lehenengoz. Ostras, zer nolako jendea ari naizen elkarrizketatzen eta zer nolako zortea dudan! Eta hamalau artista ezagutu izana zoragarria da. Elkarrizketak egin ahala konturatzen zara ahalik eta ondoen egin behar duzula zure lana, ze ari zara hamalau pertsonaren testigantza biltzen eta, inoiz gai horretaz ezer esan ez denez, erantzukizun bat duzula. Gustura geratu da jendea, eta gustura geratu naiz ni.