Lao Cai-ra gauez joan gara. Sei orduz tirriki-tarraka joateak gure ametsak urrumatu ditu Hanoitik abiatu orduko. Trenaren zaratak sehaska kanta baten moduko eragina duen arren, beroa eta hezetasuna atsedenaldi gozoaren etsaiak dira. Goiz iritsirik, gosaltzera goaz, pho bo eta croissant pare bat, frantziarren presentziaren herentzia saihetsezina. Hurrengo autobusa hartu baino ordu pare bat lehenago, beraz, Txinako mugaraino hurbildu gara paseoan. Ibai Gorriaren gaineko zubia zeharkatuz gero, Hekow-en, Yunnan probintzian egongo ginateke. Baina gure helburua beste bat da, eta Vietnam iparraldeko mugan dago.

Busa hego-mendebalderantz abiatu da. Mendiz inguratuta igotzen ari gara, paisaia beti berde eta nekazaritzak antropizatua. Errepidea suge mozkor baten antzera kulunkatzen da, Ngòi Đuôi-ko ohe harritsura begira dauden mazela terrazatuen artean. Ordubetean Sa Pa-ra iritsi gara. Hoàng Liên Son mendietan, 1.600 metrotara, garai batean Tonkin golkoko berotik ihes egiten zuten elite kolonialen bainuetxea izan zen, baita orduko Indotxina frantsesaren hegoaldekoa ere. Gaur egun, okupatzaile gorrotatu haiek ordezkatuak izan dira turista desiratuez.

AMODIO MERKATUA

Hiria ez da bereziki interesgarria. Txikia da, 36.000 biztanle inguru ditu, barruti osoan 80.000tik gora. Lasaia da, eraikuntza harrorik gabea, parke pare batekin eta merkatu jendetsu eta koloretsu batekin larunbatetan. Bac Ha-koa bezain ikusgarria ez da, baina postuen artean tratu komertzialen algaraz gozatuz paseatzea esperientzia polita da. Hunkigarriagoa da arratsaldeko “amodio merkatua” ezagutzea, hau da, bikote bila inguruko herrixka guztietatik etorritako nerabeen eta gazteen topagune bihurtutakoan.

Bi gauza horiek erakargarri bihurtzen dute, kanpokoen bisitak ez daitezen falta. Gaurko garaiaren ikurra da. Horregatik, ez da baztertu behar astegunetan joatea, ez baita hain zalapartatsua, baina bai xarmanta. Gertakari historikoak ez dira atseginak izan Sa Pa-rekin, mugaren eta interesen gurutzaketaren biktima izan baita, baina, hala ere, azken urteetan turismoari esker garatu da. Herria gatzgabe samarra izan daiteke, baina inguratzen duena zoragarria da. Inguruko mendi ibilaldiak egiteko abiapuntu bihurtu da, bertako paisaiak eta jendea ezagutzeko.

MENDI BAT, HARAN BAT ETA MILA TXOKO

Sa Pa-ren aurrean, hego-mendebalderantz, Phang Xi Pang mendia dago, mendebaldekoentzat Fansipan, 3.143 metrokoa. Mugarri bat da, Hoa ibaiak osatzen duen eztarrian hondoratzen den haran batean. Ez nuke jakingo haranaren burualdea zehatz kokatzen. Sa Patik 10 km hego-ekialdera egongo da. Egia esan, berdin zaigu. Gu ipar-mendebaldera joango gara, Tả Giàng Phình ingurura, ibaiaren ibilguari jarraituz, 30 bat kilometro harago dagoen Nanm Cang-era. Eta ezker-eskuin agertzen diren txoko guztiak miatuko ditugu. Azken finean, guztia unitate natural beraren parte da.

Alde batetik, buruan dugun Vietnam da: mendi mazela terrazatuak eta eromen berde batez margotutako mendiak eskalatzen dituzten arroz sailak. Paisaia irudi erretorikoz betetako hizkuntza poetikoa bihurtzen da, labirinto lerromakur bat, jainkoen puzzle bat, hamarnaka dragoi erraldoiren ohea ikusarazten digulako... Aukeratzen dugun metafora edozein dela ere, gizakiaren eskuak landutako konposizio surrealista eta ederra da. Egia esan, lapurreta bat da, beste modu batean lur bati espazioa lapurtzen dion ebasketa bat. Belaunaldiz belaunaldi eskultura bat modelatzen joan da, natura zuzenean zizelkatzen duen eta paisaiaren arkitekturaren agerpen bizia sortzen duen Land Art lan handi bat.

Aurrean daukaguna beste erreferentziarik gabe ikusiko bagenu, leku edo herrialde baten testuinguruan kokatu gabe, Michel Heizerren edo Chillidaren obra bat dela pentsatuko genuke. Baina badakigu ez dela, badakigu herri nekazari baten izerdiaren eta jakintzaren emaitza dela, lur emankorra lantzeko asmatu baititu, eta ezinezkoa dirudi lur horretatik ateratzea. Horrela, mendiko eta terrazetako kontrastea, berdeak eta urdinak, goizeko lanbroa eta zeru garbia edertasun bikainekoak dira, batez ere euria egin ondoren eguzkia ateratzen denean eta arroz soroak distiratzen hasten direnean. Errealitateak artea gainditzen du berriz.

Beste alde batetik, Vietnam ezezagun bat ere badago. Gailurrak eta tontorrak garaiera handiko klima subtropikalean daude. Hango lainoek landaredia estaltzen dute, eta neguan fresko bihurtzen da, eta elurra ere egiten du. Vietnam honetan Fransipan mendiaren gailurra zain dugu. Igoera zorrotza da, eta egun batzuk beharko ditugu. Đỉnh Núi Trái Tim gailurrera igoko gara, hodeiezko itsasoez gozatzera; errepide ikusgarriak zeharkatuko ditugu, Trạm Tôn mendatean, herrialdeko garaienean; edo Thác Bạc ur jauzi zoragarrian bustiko gara, Zilarrezko ur jauzia, 100 metroko erorketa dotorea duena, edo Thác Một Cây ur jauzia, aintzira idiliko baten gainean zabaltzen den landaredi hostotsuaz.

MENDITARREN MOSAIKO BAT

Paisaia interesgarria bada, bertako jendea are interesgarriagoa da. Mendialdeko iparralde hori da herrialdeko aniztasun etnolinguistiko handienaren bizilekua. Frantsesek zaku berean sartzen zituzten denak eta montagnard (menditarrak) deitzen zieten, baina herri desberdinak dira, beren hizkuntza eta kultura propioekin... Inguru horretan, viet-ak, herrialdeko etnia hegemonikoa, gutxiengoa dira. Etniarik ugariena h’mong-ak dira. Jantziengatik, h’mong beltzengatik, h’mong gorriengatik, h’mong loratuengatik bereizten diren hainbat taldek osatzen dute. XIX. mendean iritsi ziren Txinatik, eta Vietnamen, Laosen, Thailandian eta Myanmarren hedatu ziren; horietatik 1,4 milioi Vietnamen bizi dira.

Gerra burura datorkigunean, herri bat elkartuta eta erabakitasunez borrokan ikusten dugu, yanki inbaditzailearen aurka. Hau ez da zehazki horrela. Gatazka askoz konplexuagoa izan zen, eta Vietnamgo biztanle guztiek ez zioten estatubatuarren esku hartzeari aurre egin. H’mong-ak, batez ere laostarrak, CIAk errekrutatu zituen Ipar Vietnamgo armadaren aurka borrokatzeko. Gerra galdutakoan, askok ihes egin behar izan zuten, gehienek Thailandiako errefuxiatu esparruetara, eta gutxienek AEBra, non mesfidantzaz hartu baitzituzten, eta ez abegi onez.

Viet-ez eta h’mong-ez gainera daude dzaoak, tayak, giayak eta xa phoak. Batzuen eta besteen artean, elkarren ondoan baina ez nahasian, benetako giza kaleidoskopioa osatzen dute, arroz soroen artean sortzen diren herrixketan sakabanatuta. Haiekin harremanak izateko modurik onena ibiltzea eta galtzea da. Ez kezkatu, ez urduritu, berehala hurbiltzen dira. Jendea atsegina, adiskidetsua eta bitxia da, eta, toki turistikoa denez, ez dira faltako fruta edo oroitzapenak eskainiko dituztenak.

Haranak bidezidor ugari ditu, eta horietatik barrena orduak igarotzen ahal dituzu oinez. Eskualdeko zati handi batek Hoàng Liên Parke Nazionala osatzen du, eta hango herrixkak bisitatu ditzakezu. Terrazen eta laboreen arteko baserri txikien ikuspegiak txundigarriak dira, baina are ederragoa da bertan galtzea mendiei begira, arroz belarrak lantzen ikusten eta talde bakoitzaren jantziak soinean dituen jendearen joan-etorria laguntzen. Sa Patik asko urrundu beharrik gabe, Cat Cat-eko h’mong herrira jaistea denboran zeharreko bidaia bat da. Turismoa dela eta, parke tematikoaren itxura eman dezake, baina esperientzia interesgarria da, ur jauziekin, arkitektura bitxiarekin, azokarekin, ur errotekin, zurezko zubiekin.

H’mong beltzen kulturarekin kontaktuan jartzeko, beste bi herrixka Sin Chai eta Má Tra dituzu, biak emakumeen indigo ilunaz eta buruko gorriez jantzita. Horixe da, hain zuzen ere, dzao gorrien janzkeran nagusitzen den kolorea; eta haiek ezagutzeko Ta Phin herrixka baino hoberik ez dago. Terrazaz, mertxikondoz eta aranondoz inguratutako lekua da, loraldi sasoian gozamena dena. Apur bat urrunago dago Ta Van, non giay etniako 150 familia inguru bizi diren.