Bergarako Oxirondo Azokan dugu hitzordua Andrea Bella (Montevideo, 1978) Euskaldun uruguaitarrarekin. Goiz lasaia egokitu dela eta, mural eder baten pareko mahai batean eseri gara azokan postuz postu dabiltzanen begiradapean.

Aipatu dit magisteritza ikasi eta haur hezkuntzako irakaslea izan dela 20 urtez, baita helduei euskara irakasten ibilia dela, komikien azal-egile eta, une honetan, Euskaraldiko dinamizatzaile lanetan dabilela Bergaran. Euskal Herrian dagoen tarte honetan, bizi, berriz, Zornotzan. Antzeman du jakin-mina duela motore eta ez dela egonean egotekoa, hizketan hasterako egin baititugu Euskal Herriko txoko desberdinetako lagun-loturak.

Ez gara amankomunean ditugun lagunez hitz egiteko bildu, ordea. ZirHika eta Euskaraldian hitanoa sustatzeko H aurkeztu berritan, hitanoa dugu hizketagai galde-erantzun azkar baten ondoren: zuka edo hika? Hika. Noka edo toka? Noka.

Noiz eta zer dela eta hasi hintzen euskara ikasten? Ikasten eta hizketan.

Familiarekin Uruguaiko Haize Hegoa euskal etxera hurbildu nindunan 2008an euskal dantzak egitera, Eusko Indarra dantza taldean. Han, euskara ikasteko aukera sortu zunan Eusko Jaurlaritzako programa baten bidez. Lehenik, nire ahizpa eta, gero, ni aritu gintunan euskara ikasten ondoren bertako euskal etxeetan euskara eskolak eman asmoz.

Noiz agertu zunan hitanoa?

Nik ikasi nuen ikastaroan, Amerikako ikasleak geundenan, nazioarteko taldea baitzen. Haien artean, Txileko lagun bat zegonan, Alvaro, hitanoari buruzko ikastaro bat egin zuena Ritxi Lizartzarekin. Niri hika erakusten hasi zunan eta, nahiz eta oso ongi ulertu ez, belarria egiten ari nindunan eta horrela hasi zunan hitanoaren kontua.

Bestalde, Uruguain bizita, euskara praktikatzeko asmoz Mintzanet programan sartu nindunan. Programa horretan Muxikako Anizeto izan ninan bidelagun. Saio batean hikaren kontua aipatu nionan eta noka praktikatzeko aukera sortu zunan, berak toka bakarrik erabiltzen zinan eta. Bera, gainera, irakaslea izan zunan eta aditz zerrenda guztiak pasa zizkidanan.

Hizkuntza ohiturak aldatu izan ditun, euskarara lehenik eta hitanora ondoren. Aldatzeko erraztasuna daukan edo bazagon askorik frustratu gabe aldatzeko gakoren bat?

Uste dinat nire bizitzeko moduarekin lotuta dagoela. Nik euskara ezagutu nuenetik izan ninan horrelako sentimendu bat, euskarara hurbiltzeko nahia. Gero, jendea ezagutzen hasi nindunan eta Jalgi Mundura izeneko taldea sortu geninan munduan zeharreko euskaldunak elkartuta. Dena zunan euskara zabaltzeko eta sustatzeko, beraz, nahiko naturalki egiten ninan aldaketa, zeren, beti gustatu izan zaidan ikastea eta, horrela, ez dinat arazo askorik izan. Uste dinat uneoro ikasten ari garela, edozein momentutan, gauza on eta txarrengatik eta akatsekin ere ikasten dela. Eroriz ikasten dun oinez zion esaerak, ezta? (barreak)

Gauza dun egokitzea eta erregistro erosoa aurkitzea. Nire kasuan, hika ezagutu eta gero, lagunekin egiteko beharra sentitu ninan. Izan ere, Uruguain, gure hizkuntzaren erregistroak antzekotasun gehiago dizkin hitanoarekin gaztelerarekin baino. Nire herrialdetik hurbilago sentitzen naun lagunekin hitanoa egiten dudanean.

Ahizpak ere euskara ikasi omen zinan. Harekin zer erregistro darabilkin?

Egia esan, ahizparekin hitanoa ez dinat inoiz egin eta, euskaraz, noizean behin. Gauza dun, harremanak behin hizkuntza batean hasita, gero zaila dela aldatzea. Horregatik, oso garrantzitsua zaidan lehen hitza euskaraz egitea. Hasieran, ez ninan argi hika norekin egin eta saiatu naun lagunen artean hika egiten, nahiz eta haiek niri zuka egin.

Egokitzea eta erregistro erosoa aurkitzea dun gauza. Nire kasuan, hika ezagutu eta gero, lagunekin egiteko beharra sentitu ninan

Euskaraldian hika jakin beharrik ez omen dun izango H ipini eta norberari hika zuzentzea onartzen duela ulertarazteko. Hitanoaren bueltan egoera asimetrikorik tokatu izan al zain? bat hika eta bestea zuka?

Bai, eguerokoan lagun batzuekin nik hika eta haiek zuka hitzegiten dinagu. Baina ulertzeko arazorik ez dinagu izaten. Tarteka saiatzen ditun hika egiten baina toka eta noka nahasten dizkiten eta, agian, ikastaro gehiago beharko ditinagu.

ZirHika taldeak bereziki sustatu nahi omen din noka gehiago erabiltzea eta gazteek hika hitz egitea, horiek omen ditun jopuntuak. Era berean, hitanoa binarioa dela eta erabilera sexista duela ere onartu zunan aurkezpenean. Hik nola bizi dun hori?

Egia dun euskararen berezitasuna inklusiboa izatea dela eta hori oso polita dun, zeren, “lagun” hitza esatean lagun guztiak sartzen ditun generoa aipatu gabe. Hitanoarekin, berriz, berezitasun hori agertzen dun eta identitate sexual ezberdinetako pertsonekin nola jokatu ikasi behar genukeela uste dinat.

Nire kasuan, normalean, betiko lagunekin egiten dinat eta ez dinat horrekin gaizki-ulerturik izan. Baina, nola jokatu aztertu beharko geniken nahi badinagu hitanoa inklusiboa izatea eta erabilera zabaltzea, batez ere, gazteen artean.