Euskal Herriko jendartearen zati handi bat erabakitze eskubidearen alde dago eta joera hori errotu da azken bost urteetatik hona, Naziometroaren arabera. Euskal Burujabetzaren Barometroaren emaitzak eta ondorioak plazaratu dituzte urriak 27 dituen honetan EHUren Bilboko Bizkaia Aretoan. Malen Dominguez Zabala eta Arkaitz Fullaondo Zapatarietxe Telesforo Monzon eLabeko kideek xehatu dituzte datuak zein horiek gurutzatuta atera dituzten ondorioak, ‘Zein bilakaera izan du euskal jendarteak azken 5 urteetan?’ deituriko saioan.

Erabakitze eskubidearen inguruko jarrerari dagokionean, Dominguezek azaldu du aldeko joera «oso orokorra eta ebolutiboa» dela, «nahiz eta intentsitatea aldatu lurralde eta belaunaldiaren arabera». Halaber, adierazi du euskal jendarteak atxikimendu handiagoa sentitzen duela Euskal Herriarekiko frantziar eta espainiar Estatuekiko baino, aldea oso handia ez bada ere.

Esaterako, aipatu du Nafarroan nafarra izatearen sentimendua gailentzen dela eta Ipar Euskal Herrian antzeko zerbait gertatzen dela. Banaketa administratiboak eragindako aldea dela azaldu du Dominguezek.

Barometroa osatzeko Euskal Herriaren inguruan ere galdetu diete inkestan parte hartu dutenei, euskal herritarrentzat Euskal Herria zer den argitze aldera. Gehiengoari kontzeptua aipatuta zazpi lurraldeak datozkio burura; galdekatutakoen erdia baino gutxiago dira, hala ere. Gertutik jarraitzen dio EAErekin lotzen dutenen proportzioak.

Izendatzeko moduaz ere itaundu dituzte Euskal Herri osoko biztanleak, eta erdia baino gutxiago da Euskal Herria baliatzen duena zazpi lurraldeei deitzeko, baina gehien erabiltzen dena termino hori da. Euskadi eta País Vasco gutxiago erabiltzen dira, ordea.

Dominguezek zein Fullaondoko azaldu dutenez, erabakitzeko eskubidearekiko jarreran eragin handia du afera identitarioak, baina baita arlo praktikoak ere. Horrela, antolakuntzaren eta kudeaketaren alorrean burujabetzarekiko jarrera positiboa du euskal jendarteak.

Hori islatzen dute azken Naziometroan jasotako datuek, agerian uzten baitute herritarren eskaria dela Euskal Autonomia Erkidegoaren, Nafarroako Foru Komunitatearen eta Euskal Hirigune Elkargoaren arteko interkonexioa handiagoa izatea.

Izan ere, biztanleriaren %58 inguruk lurraldeen arteko harreman estuagoak babesten ditu, eta horietako %21ek erakunde partekatuak sortzearen alde egiten dute. Soilik %29,8k nahiago du egungo bereizketa administratiboa mantentzea. Burujabetza eskuduntza aldetik, EAEko Autonomia Estatutuarekin eta Nafarroako Amejoramenduarekin, oro har, konforme dago jendea, azaldu dutenez.

Fullaondok azpimarratu du Naziometroaren xedea eta izatearen oinarria dela «erabakitzeko eskubideari buruzko» behaketa egitea. Halaber, gogora ekarri nahi izan du Soziometroak ez bezala, Naziometroak Euskal Herriko zazpi lurraldeei buruzko ondorioak plazaratzen dituela, ez soilik Araba, Bizkai eta Gipuzkoakoak.

Horrela, azpimarratu du 2020tik aldeko jarrera nagusi dela Euskal Herri osoan. «Covid garaian asko eztabaidatu zen nork kudeatu behar zuen krisia eta gorantz egin zuen», azaldu du Fullaondok. Gerora apur bat behera egin badu ere, berriz ere goranzko joera hartu du aldeko jarrerak.

Aztergai nagusia erabakitze eskubidearen inguruko iritziak neurtzea izaki, modu desberdin askotan galdekatu dituzte inkestako parte-hartzaileak; itaunketa kuantitatiboa izan arren, erantzunak gurutzatuta ondorio zehatzak ateratzea ahalbidetu dute horrela. Hori dela eta, ondorioztatu ahal izan dute adinean badagoela desberdintasuna «erabakitzeko eskubide efektiboan», gero eta gazteago, geroz eta aldeago. Izan ere, Naziometroak aurreikusten du Euskal Herrian erabakitze eskubidea gauzatzeari uko egin izan diotela frantziar eta espainiar estatuek, eta hori horrela izanda ere aurrera egiteko prestutasun gehiago agertu dute gazteek helduagoek baino.

Euskal Estatuaren alde, independentista izan gabe

Azaldu dutenez, independentziarekiko euskal jendarteak duen jarrera ezin da behar bezala ulertu emandako datuekin. Hori bai, bi ondorio atera dituzte: «Alde batetik, Euskal Herrian, Estatu propio bat edukitzearen aldeko borondateak babes garrantzitsua duela eta, bestetik, aldeko jarrera hori neurri handi batean bide demokratiko eta adostuetara baldintzatuta dagoela».

Halaber, Fullaondok mahaigaineratu du badagoela jendea Euskal Estatuaren alde dagoena, baina bere burua independentistatzat ez daukana, bestelako kutsu ideologikoa ematen diotelako terminoari.

Jarrera erreakzionarioen inguruan ere egin dute azterketa. Datuen berri eman ondoren, argi mintzatu da Fullaondo: «Euskal Herrian abertzaletasunetik sortu daiteke jarrera erreakzionario bat? Oraingoz ez, baina, oraingoz». Halaber, azaldu dute jendea sumatzen ari dela jarrera erreakzionarioen gorakada, bereziki migrazioarekin eta aniztasun kulturalarekin lotuta.

Zuzenean ezin dakioke inori galdetu erreakzionarioa den, izanda ere ez baitu baiezkorik emango. Horregatik, galdetu diete ea migranteak, feministak eta bestelako talde batzuk «urrutiegi» joan diren edo «gehiegi eskatzen» duten. Horren aurrean, ondorioztatu dute jarrera erreakzionarioak bereziki migrazioaren aurkakoak direla.

Era berean, datuek azaleratu dute galdekatutakoentzat, oro har, euskal herritarra dela bertan bizi eta lan egiten duena.

Txosten osoa telesforomonzonlab.eus webgunean dago irakurgai.