Bilboko Harrobia espazioan harrapatu dugu Agurtzane Intxaurraga, gaurko Eskenaren 30. urteurrena ospatzeko egingo duten ospakizuna prestatzen. Tokiak badu bere zera, 2011tik, erakundeen babesarekin, Harrobia konpainia askoren proiektuen sorkuntza eta garapenerako gune bihurtu baita. Baina sektoreak dituen arazoak sakonagoak dira.
    
30 urte bete ditu Eskena elkarteak. Urtemugak ospatzeko aukera ematen du, baina baita aldarrikapenerako ere?

Guretzat arte eszenikoak beti dira aldarrikapen gune. Eskena sortu zen duela 30 urte, konpainien baldintzak profesionalizatzeko bide horretan, erakundeen aurrean laguntzeko ahotsa izateko. Egun, horretan jarraitzen dugu. Sektore hau nahiko prekarizatua dago betidanik; hor dago, aurten, Vaiven konpainiaren adibidea: prekarizazio horrek bultzatuta, ixtera behartuta sentitu da. 

 Gero eta merkantilizatuago dago kultura. Aitor dezagun 2023an lortu genuela sinatzea lan hitzarmen bat [Arte Eszenikoen Euskal Hitzarmena] aktoreek lan baldintza duinak izan zitzaten. Eskenak egindako urteetako lanaren ondorioa izan da, baina argi dago gure gobernanteek kulturari ematen dioten balioa ere eskasa dela. Eskenaren helburuetako bat da prekarizazio horri aurre egitea eta horretarako lan handia egin beharko dugu, erakusteko kultura, berez, gizartearen lehen beharretako bat dela. Horrek ekarriko baitu, batetik, herriarekin lan egitea eta, bestetik, erakundeen agenda politikoetan kultura erdigunean jartzea. Herri askotan kultura onartua dago premiazko ondasun bezala. Ez da gure kasua. Eta inbertsio handiagoa egin behar da, sektorea oso prekarioa bihurtu delako. Horrela ezin dugu aurrera egin. 

«Zalantzan dago egituren erreleboa  bermatu ahal izango dugun. Emanaldi bakoitzeko askoz diru gutxiago jasotzen dugu. Duela 20 urte baino diru gutxiago»

Sektorea prekarioa eta ‘beteranoa’ ere bada, ezta?

Aurten, adibidez, Traspasos eta Teatro Paraiso jubilatu egin dira. Oker ez banago, Teatro Paraisok 45 urteko ibilbidea du. Tanttaka batek baditu 42 urte, Traspasos-ek beste 40, Hikak 37, eta beste horrenbeste Txalok, Ados... batzuetan zalantzan jartzen dugu egituren erreleboa bermatu ahal izango den, zeren estruktura hori mantentzea oso zaila da. 

Egun, emanaldi bakoitzeko askoz diru gutxiago jasotzen dugu. Duela 20 urte baino diru gutxiago, KPIak [kontsumo prezioen indizea] gora egin duelako. Hasi beharko genuke begiratzen gure inguruan, esaterako, Kataluniara. Han aurrera egin dute eta, urteetako lanaren ondorioz, Kulturaren Legea onartuko dute eta Generalitatearen aurrekontuen %2 eramango du kulturak. Hemen, ordea, tranpa bat dugu: une honetan Kulturaren aurrekontuetan sartzen baitira kirola edo komunikabideak, tartean EITB...

EITBk erkidegoko Kulturako aurrekontuen «pastelaren» zati handi bat hartzen du, bai.

Bai, aurrekontuen erdia eramaten du EITBk. Eta politika linguistikoak, komunikabideek, EITBk eta kirolak, %77. ‘Kultura netoak’, horrekin ikus-entzunezkoak, arte plastikoak edo literatura bezalako kultur arlo desberdinak batzen ditut, horrek %0,6 besterik ez du jasotzen.

Hor eztabaida mamitsua dago zabaltzeko, ezta?

Hor sortzen da galdera: Zer ulertzen dugu kultura bezala? Honetatik bizi garenok garbi daukagu. Eta uste dut badela garaia sistemaren errebisio oso bat egiteko, baina horretarako denok arraun egin beharko genuke aldi berean eta ibilbide berean, arlo pribatuak eta arlo publikoak, hau da, administrazioak. Lan handia dugu aurrera begira.

«Ez da momentu errazena izango, Adimen Artifiziala, migrazioa, gerrak hor daudelako, baina nik garbi daukat kultura dela etorkizuneko arma»

Azken hamarkadetan erabat aldatu da dena, baita arte eszenikoen sektorea ere, ezta? 

Bai, kultura bera ere aldatu egin da: kontsumitzeko modua aldatu egin da, gizartea aldatu den bezala. Lehengo kolektibotasunetik jo dugu indibidualismora. Eskena sortu zenean, adibidez, oso garbi zeuden zein motatako diziplinak hartzen genituen: antzerkia edo dantza. Orain, aldiz, hibridazioa itzela da. Oso zaila da batzuetan diziplinak banatzea eta, kulturak aurrera egin duen neurrian, Eskenak ere aurrera egin behar izan du. Hau da, lehen antzerkiaz hitz egiten zen, baina gaur egun Eskenan arte eszenikoei buruz mintzatzen gara. Gurean dantza eta zirku konpainiak ere badaude; aniztasuna askoz handiagoa da. 

Era berean, prekarizazioak ekarri du atomizazio itzela eta, klaro, banatuta zaudenean, indarrak askoz ere murriztuagoak dituzu. Era berean, sistema bera aztertu behar dugu, zeren beste arazo potolo bat bihurtu da administrazioaren burokrazia: burokraziak jan egiten gaitu eta hori ezin da izan; ezin da izan gure konpainietan denbora gehiena paperak betetzen gastatzea. Esan nahi dudana da inoiz baino gehiago behar dugula kultur eragile ezberdinok batu, elkar entzun eta batera arraun egin. 

Bide hori lantzen ari zarete? Bilerak egiten ari zarete? 

Bai. Gure helburua da prekarizazioari aurre egitea, baina, esan bezala, bi adar aldi berean eramanez. Batetik, garbi dago, gehiago inbertitu behar dela kulturan, baina bestetik ere lan egin behar dugu gizartearekin, galdera hau bota diogulako geure buruari: Ze balio du kulturak gizartearentzat? Askotan balio horiek hezkuntzatik datoz, komunikazio kanpaina zabalak egitetik, gizartearekin hitz egitetik... kontua ez da dirua eskatzea bakarrik.

Gauza asko ditugu mahai gainean momentu honetan, gure helburu nagusietakoa hori izango litzateke: aterki berean babestu eta kultur eragile desberdinok elkarrekin lan egitea. 
 
Euskal Herritik kanpo egiten dituzuen birak eta emanaldiak ez direla jasangarriak entzun dizuet. Izugarria da! 

Birak ez dira jasangarriak cacheak ez direlako igo. Adibide bat jartzearren; pandemiaren ondoren hotelen prezioa bikoiztu eta hirukoiztu egin da. Ez da jasangarria emanaldi bakar bat egiteko Sevillaraino joatea, konpainiak dirua galtzen duelako. Eta, are gehiago, jasangarritasun ekologikoaren aldetik; zenbat xahutzen duzu? Hasi beharko genuke ‘zero kilometro’ horri begiratzen. Gertatzen zaiguna da guk hemen, Euskal Herrian, ez daukagula, Madrileko konpainiek izan dezaketen bezala, denboraldi finkoak egiteko aukera edo ez daukagu Zentro Dramatiko Nazional bat, non konpainia ezberdinek edo interprete ezberdinek, hiru, lau, bost, sei hilabetez lan egin dezaketen eta beraien soldata bermatu. Eta gehiago esango dizut: gu geuk, gure hizkuntzaren ikur bat izate aldera, Zentro Dramatiko Nazional batek euskaraz ekoitziko luke.. 

Jasangarritasunera itzulita, gu Faeteda-n gaude [estatu mailako arte eszenikoen konpainien elkartea]. Fundatzaileak gara eta zuzendaritza batzordean gaude, eta estatu mailan egun dagoen borroketako bat da orduen erregistroarena. Zer gertatzen da bira batean? Egun berean joaten gara  antzokira, muntatzen da, gero joaten dira aktoreak eta egiten da emanaldia. Baina teknikariek, batzuetan, distantziaren arabera, 12 ordu edo gehiagoko lan jardunak dituzte.

Hori ez da sekula arazoa izan gurean. Baina, noski, erregimen orokorrarekin edo ohiko lanbideekin alderatuta, emanaldi askotan bi teknikari eraman beharko genituzke. Madrilgo Zentro Dramatiko Nazionalak  birak egiteari utzi dio, teknikariak bikoiztu behar zituelako eta hori ez da bideragarria. Ezin gaituzte torlojuak egiten dituen enpresen pare jarri.  

Beraz, azken urteetan ‘cache’-ak igo ez badira eta gastuak bikoiztu badira, kontuak ez dira ateratzen.

Cacheek behera egin dute. Eta, bestalde, beste arazo bat egon da, kultura politikak ekoizpenera bideratuta egon direlako. Konpainiok ekoitzi eta ekoitzi egin dugu, hortik sartzen zelako dirulaguntzaren aukera. Nik, ordea, uste dut hemen inbertitu behar dela katebegi guztietan eta batez ere emanaldietan.

Ezin dizkizut datu ofizial zehatzak eman, baina Eusko Jaurlaritzak 2010etik %18 inguru igo du ekoizpenerako  erabiltzen duen dirua, baina diputazio eta udaletan, aldiz, 2010. urtetik, %29 jaitsi dira kulturarako aurrekontuak. Horrek zer esan nahi du? Guk ekoitzi egiten dugula, baina emanaldiak egiteko dirua, aldiz, jaitsi egin zaiela. 

Azokan aurkeztu berri den ikerketan sortzaileen prekarizazio mingarria ikusten da. Orokorra da, beraz, egoera. 

40 urteko diktadurak kalte handia egin zion kultura ulertzeko moduari eta hor estankatuta geratu gara. Guk beti esan dugu: ‘Begira dezagun gure ingurura’. Hegoaldeko euskaldunok kristoren inbidia izan diegu Iparraldeko sortzaileei, haiek ‘intermitentzia’ [Artisten Erregimen Berezia] izan dutelako. Beraien pandemiak eta gureak ez zeukan zer ikusirik. Eta borondate politikoa behar dela diodanean, zera esan nahi dut: jendeak denbora bat pasata ulertzen eta onartzen duela esan zitzaion hori.

Adibide bat jartzearren, borondate politikoa dago kirola sustatzeko, gure osasun fisiko eta mentalerako ezinbestekoa delako. Ni umea nintzenean ez zegoen halakorik. Ikasi egin dugu, hezkuntzan erakutsi delako eta gizartean hedabide ezberdinetan horretaz blaitu  gaituztelako eta zeharka ere lan egin delako horretan. Beraz, borondatea balego, jendeak ulertuko luke zein beharrezkoa den kultura gure bizitzan.