Euskal Herri osoaren datu sozioekonomikoak jasotzen dituen estatistika txostena (2004/2024) aurkeztu du Gaindegia behategiak astearte honetan Baionan. Bertan lurralde arteko datu konparatiboak biltzen dira, enpresa, enplegu tasa, hezkuntza, biztanleria, etxebizitza, euskara edota familiari buruzkoak. Olga Irastorza eta Beronika Larre, Gaindegiako Zuzendaritza Batzordeko eta Ipar Euskal Herriko ordezkaritzako kideak, eta Xabier Oleaga eta Anjeles Iztueta, erakundeko idazkari nagusia eta Batzorde Zientifikoaren koordinatzailea, izan dira aurkezpenean.

Txostenak hiru ondorio nabarmen utzi ditu: Bizkaiak du enpresa kopuru handiena, baina Lapurdi da mila biztanleko enpresa gehien duen lurraldea; Ipar Euskal Herrian ikasketa maila Hego Euskal Herrian baino altuagoa da; eta euskal hiztunen kopurua gora doa Hegoaldean eta behera Iparraldean.

Lehen atalari dagokionez, txostenaren arabera Ipar Euskal Herrian enpresa dentsitatea handiagoa da Hego Euskal Herrian baino. Zehazki, Lapurdik du mila biztanleko enpresa tasarik altuena zazpi lurraldeen artean, 123,9koa. Atzetik dago Nafarroa Beherea, 90,2rekin.

Hego Euskal Herrian Gipuzkoak du tasarik altuena, baina urrun dago, 77,8rekin, eta ondoren Bizkaia dator, 75,2rekin. Zuberoak 72,6ko tasa du, eta Arabak, aldiz, 71,9koa. Nafarroa Garaiak du mila biztanleko enpresa dentsitatearen zifrarik txikiena, 58,6koa, hain zuzen.

Beste datu esanguratsu bat ere badu txostenak: «2014 eta 2023 urteen artean, Ipar Euskal Herrian erregistratutako enpresen kopuruak gora egin du etengabe, 24.836 enpresa izatetik 38.551 izatera igaro baita, hau da, %55eko hazkundea izan du». Aldi berean, Hego Euskal Herriko hazkundea %44koa baino ez zen izan, 196.394 enpresa baitzeuden 2014an, eta 282.653, aldiz, 2023an.

Ikuspegi kualitatibotik, hazkundea bereziki garrantzitsua izan da jarduera espezializatu, zientifiko eta teknikoan, hamar urtean 3.408 enpresa izatetik 7.323 izatera igaro baitira, eta hirugarren postutik ia lehenengora igo. Ipar Euskal Herriko «ekonomia modernoaren kualifikazioaren eta berrikuntzaren aldeko apustu sendoaren adierazle nagusia» da datu hori, eta baita «gaitasun teknologiko eta profesionalari buruzko lurralde arteko azterketa konparaturako giltzarria» ere.

Nolanahi ere, Ipar Euskal Herriko jarduera ekonomikoaren lehen sektorea merkataritza, garraioa, ostalaritza eta gastronomia dira. 7.887 enpresa zeuden 2023an.

Manufaktura industria ere apur bat hazi da, 1.598 enpresatik 2.287ra igo baita. Higiezinen sektoreko jarduera da adierazitako aldian behera egin duen bakarra. 2022an lortu zuen maila gorena, 3.433 enpresarekin, baina urtebete geroago 2.856ra jaitsi zen kopuru hori.

Bizkaian, enpresa gehien

Enpresen kopuruari dagokionez, Bizkaia da gehien duen lurraldea, 86.338 erregistrorekin; jarraian, Gipuzkoa dago, 56.241ekin, eta, ondoren, Nafarroa Garaia, 38.941ekin. Urrunago Lapurdi dago, 34.569 enpresa erregistraturekin; eta, azkenik, Araba, 24.008rekin. 2023an, Nafarroa Behereak 2.950 erregistratu zituen, eta Zuberoak, 1.055.

Dimentsioa kontuan hartuta, berriz, Ipar Euskal Herrian enpresen %65,2k soldatapeko langileak dituzte, bat eta hamabost behargin artean, zazpi lurraldeen batez bestekoaren oso gainetik, %58,3koa baita Euskal Herri osoan.

Tamaina ertaineko enpresek, hogei eta berrogeita hamar langile artekoek, soldatapeko langileen %17,3ri ematen diete lana. Bestalde, 500 enplegutik gorako konpainiek langile horien % 10,9 dituzte.

Biztanleria

Zuberoan izan ezik, zifra negatiboak baititu biztanleria aktiboan zein okupatuan, produkzio egituran izandako mugimendu garrantzitsuek eutsi egin diete eta bi kontzeptuek hazkunde moderatua izan dute Ipar Euskal Herrian.

Hala, 2011n 182.457 pertsona izatetik 194.467 izatera igaro zen hamar urte geroago. Lapurdik hartzen du biztanleria horren zati handi bat (2022an, 167.595 biztanle), eta lurralde horretan eman da igoera handiena, %8,3. Nafarroa Behereak (2022an, 19.093) %1eko igoera eskasa du, eta Zuberoak (2022an, 8.063) %11ko jaitsiera.

Okupazio tasa, berriz, %13,9 igo zen; Lapurdiren kasuan, %16,2 igo zen; Nafarroa Beherean, %6,4; eta Zuberoan, aldiz, %7,1 jaitsi zen.

Langabezia tasa

2011/2022 zikloko langabezia tasei erreparatzen die txostenak eta ondorioztatzen du 2016 urtea gailurra izan zela bai Ipar Euskal Herrian, bai Euskal Herri osoan.

Ipar Euskal Herrian, langabezia tasa %7,8koa zen 2011n, %8,4koa 2016an, eta %7,4koa 2022an. Lapurdik multzoaren batez besteko hori igoarazi zuen, %8,4ko langabezia baitzuen 2011n, %9,5ekoa 2016an eta %7,8ra jaitsi zen 2022an. Nafarroa Behereak eta Zuberoak, %5,2ko eta %5eko langabezia izan zuten 2022an.

Hego Euskal Herriari dagokionez, 2016ko langabezia tasa %15,3koa izan zen Bizkaian, %14,1ekoa Araban, %12,6koa Nafarroa Garaian eta %9,9koa Gipuzkoan. % 9,3ra jaitsi ziren Bizkaian, % 9,5era Araban, % 10era Nafarroa Garaian eta % 6,9ra Gipuzkoan.

Ikasketa maila altuagoa

Ipar eta Hego Euskal Herriaren arteko datuen konparaketa eginda, goi mailako hezkuntzan zein beste etapa batzuetan Lapurdi, Zuberoa eta Nafarroa Beherean ikasketa maila altuagoa dela jasotzen du txostenak.

Hala, Ipar Euskal Herriko biztanleen ikasketa mailak gora egin du 2011 eta 2022 urteen artean eta, beraz, oinarrizko titulurik gabeko pertsonen kopurua nabarmen jaitsi da, hamar puntutik gora. Lanbide Heziketako mailak eta CAP/BEP mailak mantendu egin dira eta, aldi berean, batxilergoa egiten duten pertsonen kopuruak gora egin du poliki-poliki, baina modu iraunkorrean.

Hala ere, goi mailako ikasketak dituztenen tasa da gehien hazi dena. Hiru lurraldeen osotasunean goi mailako ikasketak zituen biztanleriaren tasa %55ekoa zen 2022an (%56,7 Lapurdiren kasuan), eta Hego Euskal Herrian, berriz, %37 eta %44 artekoa. Nafarroa Beherean %47koa zen, eta Zuberoan, %41,1ekoa.

Beste etapei dagokienez, derrigorrezko irakaskuntzaren lehen etaparen pareko titulazioa edo are baxuagoa duten pertsonen tasa %35 eta %42 artean egon liteke Hego Euskal Herrian; Ipar Euskal Herrian, berriz, titulazio tarte hori %19,8an dago, hamar urtean hamar puntu jaitsi ondoren.

Genero irizpideari erreparatuta, emakumeak dira zifrarik altuenak dituztenak, bai goi mailako hezkuntzan, bai batxilergoan.

Etxebizitza, euskara eta familia

Txostenaren beste atal batzuek etxebizitza, euskararen ezagutza edo familia ereduek gizarte-egituran izan duten bilakaera dute aztergai.

Lehenari dagokionez, Ipar Euskal Herriko etxebizitza parkearen igoera nabarmena egiaztatzen da: 1968an 78.000 ziren, eta 2022an, berriz, 216.000.

Alokatutako etxebizitza %41,9 da Ipar Euskal Herrian, eta Hego Euskal Herrian, berriz, %15,3.

Euskaldunen kopuruari dagokionez, Ipar Euskal Herrian euskal hiztunek behera egin dutela berretsi du azterlanak (biztanleriaren %33 1991n, %21 2022an. Hego Euskal Herrian, berriz, euskara ezagutzeko joerak gora egin du.

Familia ereduak, bestalde, aldaketa garrantzitsuak eragiten ditu eta, horien arabera, eredu tradizionala finkatu egiten da, guraso bakarreko eskema desberdinen edo sexu bereko bikoteek osatutako familien aurrean.

20 urteko datu bilduma

Gaindegia 2004an sortu zen eta hiru urte geroago hasi zen bere adierazle sozioekonomikoak ematen. Iaz, 20. urteurrenarekin batera, hogei urteko bilketa txostena argitaratu zuen. Behategiak Lakuako Gobernuaren mendeko Eustatek eta Nafarroako Gobernuaren mendeko Nastatek emandako datuak hartu ditu oinarritzat; Ipar Euskal Herriaren kasuan, berriz, iturriak Audap, INSEE frantziar estatistika institutua eta beste batzuen artean sakabanatzen dira, eta «horrek zaildu egiten du datuak biltzea eta alderatzea».