Eguberriak hurbiltzen ari diren honetan, ume garaietako iragarki sorta batekin gogoratu naiz. «Pepis Andereño»-ren jostailu sorta, alegia. Baziren, esaterako: "Cocinita de la señorita Pepis"; "Peluquería de la señorita Pepis"; "Tienda de la señorita Pepis". Arreba zaharragoa dudanez, ni ere gustura jolasten nintzen, biziki dibertigarria baitzen helduen jardunak antzeztea platikozko mundutxo hartan.

Garai berean ere, gurasoek Estatutuaren aldeko manifestazio batera eraman ninduten, izan ere, helduekin manifestazioetara joatea edota mahai inguruan politikaz hitz egitea oso ohikoa zen. Donostiako Atotxako RENFEren tren geltokia azpitik egin berria zen pasabidea zeharkatuz, Erdialdera abiatu ginen. Manifestazioaren leloetako bat ondo gogoratzen dut: "Estatutu honekin, presoak kalera".

Aitaren osabak Manuel de Irujoren lagun eta laguntzaile ziren eta erreferente indartsu horrek eragina izan zuen etxekoen hautu politikoan. Estatuaren alde bozkatu zuten, nafar bat lehendakaritzan ikustea atsegin handiz hartu zutelarik. Nafarroako armarria Jaurlaritzaren hasierako zigilu ofizialean dotore kokatuta zegoen, beste garaia zen.

Bestalako garaia zen ere Jaurlaritzaren hasierako urteena. Dena, gehiena, egiteke zegoen, eta abiadura bizian erakunde andana sortu ziren. Abiadura horretan jarraituz gero, jende askok Euskal Herri askea eta batua berehala iritsiko zela irudikatu zuen.

Haatik, laster Francoren erregimenarekiko hausturarik ez zela emango egiaztatzen hasi zen. Arin, 1982an, LOAPA iritsi zen; Arzallusek Espaniako Konstituzioa onartu zuen; Guardia Zibila eta Espaniako polizia ez ziren joango; gaztelerak derrigorrezko hizkuntza izaten jarraitu zuen, Estatuaren garapena eten egin zen, Nafarroa eta mendebaldeko hiru herrialdeen arteko harremanak oztopatu ziren. Eta hau guztia gutxi balitz, PSOE gobernura iritsi zen UCD egitera ausartu ez zen guztia egiteko prest. PSOEk euskal herritarron borondatean aurka NATOn sartu gintuen; industria birrindu zuen, pribatizazio prozesu basati bati ekin zion, Estatu-krimena erabili zuen...

Zoritxarrez ere, ETA ez zen ohartu gure askatasuna giza eskubideen defentsa sutsutik baino ez dela lortuko, eta bere borrokari luzapen dramatiko, antzua eta mingarria eman zion.

PNV-PSOE akordioa, hitzarmen estrategiko bilakatu zen eta hainbestetan entzun ohi zen esaldi ezagun bat "Franco lo dejó todo atado y bien atado" baieztatu zen. Gernikako Estatutua eta Nafarroa Garaiko Foru Hobekuntzak ez ziren transizio epe baterako tresnak, ez ziren euskal Estatua bideratuko zituzten behin behineko egitura juridikoak, iruzur handi baten adierazgarria baizik.

Poliki-poliki agerian geratu zen, autonomia estatus horrek eskumen mugatuak zituen. Biak ala biak, Nafarroa Garaian eta EAE izen itsusiaz ezagutzen den lurraldeetan, erakunde autonomikoen eskumenak mugatuta geratu ziren. Estatutuetan aitortzen ziren eskumenetan (hezkuntza, polizia, azpiegitura, finanziazioa, justizian, kulturan...) eta batik bat, erakunde politiko bati Estatu izaera eman diezaioketen esparruetan.

"Lotuta eta ederki lotuta ere". Gai estrategiko guztietan: mugak, naziotasuna, energia, moneta, eredu ekonomikoa, langileon eskubideak, desmilitarizazioa, hizkuntza, erabaki eskubidea, eskubide zibil eta politikoetan, nazioarteko ordezkaritzan, Gizarte Segurantza...guzti-guztietan eskumena, monopolioa, espainiar Estatuarena da.

Urte batzuk iragan behar izan ziren, baina azkenean, sortutako marko autonomikoaren iruzurra begi bistan geratu zen.

Ez zen egia sarritan entzun behar izan dugun leloa "Europako autonomia zabalena da", ez da inoiz egia izan. Hegoaldeko bi marko autonomikoak Catalunyan ikusi ahal izan dugun bezala, buro-faxez ezaba daitezkeen bi "Carta Otorgada" besterik ez dira. Autonomia estatusa, «Pepis andereño»-ren autonomiak dira, jostailu horiek ordezkatzen zuten gezurrezko mundutxo horien pareko antzeztokia.

ELAk duela 20 urte ohikatu zuen "Estatua hilda". Aste honetan ere berretsi du "Autonomiarik ez dago" esatean.

Azkeneko 40 urte hauetan lerroketa politikoak aldatu dira, azkeneko lau hamarkadaotan belaunaldi berriak jaio dira. XXI. mendeko euskal herritarrok gure etorkizunaren jabe izan behar dugu.

Menpekotasun juridikoari bukaera emateko unea iritsi da. «Spain Off» esateko garaia da; eten egiteko tenorea heldu da, deskonexionari ekiteko beharrean gaude.

Txikitan, plastikozko jostailu horiek gure heldutasunean egin beharrekoen aurrerapena ziren. Eta orain, ume garaia iragandakoan, herri honek ez du zaintzalerik behar. Plastikozko erakundeak, errepublika burujabe baten erakunde bihurtu behar ditugu. Euskal Errepublikaren herritarra «izan nahi dut» esatetik, Euskal Errepublikako herrikidea «naiz» esatera iragan behar dugu. Herritar aske eta ahaldundu gisa bizitzen eta jarduten hasi behar dugu. Catalunyako lagunek bide bat erakutsi digute, guk geurea egin beharko dugu, baina lehenbailehen euren ahaleginarekin bat egiteko beharra dago, arerioa duela 40 urte genuen aurkari bera delako, inperialismo espainiarra, Franco 2.0 erregimen arrazista.

Euskal Errepublikako herrikide gisa jokatzera prest gauden lagun guztion jarduna koordinatuko duen bilgune baten beharra dugu, jolas garaia bukatu baita, gure herriaren bizi-iraupena eta sistema ekonomiko demokratikoa, bideragarria eta justua jokoan daude eta.