Jardinak esperimentazio espazioak dira, natura, kultura eta arkitektura uztartzen dituzten laborategiak. Historian zehar, tradizioaren isla izan dira, idilio burgesen agertokiak, iheserako eta hausnarketa pertsonalerako babesleku erromantikoak zein produkziorako lehen eremuak. Gizakiaren ingurumena kontrolatzeko nahiak eta naturaren indar basati liluragarriak talka egiten dutela erakusten duen behin betiko adibidea da lorategia. Edertasunaren nozio desberdinak islatu dituzte eta etorkizun hobeari buruzko ikuspegi kontrajarriak adierazi. Egun, ordea, gizakiak ez direnekin lankidetzan aritzean datza gakoa.

Duela ez asko, XX. mendeko nazioarteko modernismoak tabula rasa birdiseina zitekeen lurrarekin amesten zuen. Naturak eta jardinek ez zituzten betetzen arkitektura eta hirigintza korronte haren estandar objektibo eta funtzionalak. Lorategia eta lorezaintza eguneroko mundu emozionalarekin lotzen ziren nagusiki, hots, etxeko lorategiarekin eta hiriko baratzeekin. Gerrit Komrij idazleak “lorezaintzaren beharra” gogorarazi zuen 1990eko Huizinga Hitzaldian. Harentzat lorategia berebizikoa zen metafora zein errebelazio gisa, errealitate nahasi eta anbiguo gisa, eta gizakiak zeukan “lorezain” papera funtsezkoa zen kohesioan eta erantzukizunean. Modernismoaren gorakadarekin, Achille Duchene paisaia-arkitekto frantsesak, «lorategiko artea hila» zela oihukatu zuen, honen presentzia publikotik pribatura igaro zelako, klandestinitatera, norberaren inguruneko lurralde ez-ofizialera.

Lorategia 1990eko hamarkadan agertu zen eremu publikoan berriro ere, dogma modernisten gainbeherarekin eta kontzientzia ekologikoaren garapenarekin batera; izan ere, parkeak eta eremu berde zabalak hiriko bioaniztasuna eta osasuna zaintzeko ezinbestekotzat jotzen hasi ziren. Klima larrialdia eta covid-19aren pandemia moduko krisi garaikideek horren garrantzia indartu dute, lorezaintzaren elkarrizketa aktibo bizia azpimarratuz: lurzoruaren, landareen, onddoen nahiz mikrobioen sare konplexu ikusezina.

Alabaina, desberdintasun sozial eta politikoak islatzen dituzten espazio kritikoak ere badira. Barbara Stauffacherrek dioen bezala, «aberatsak lorategia du; behartsuak lorategian lan egiten du». Printzipio hori aristokraziaren jardinetatik hasi eta landaketa kolonialetaraino ikusten da, non zoritxarrez giza ustiapena eta indigenen ezagutzaz jabetzea paisaiaren historiaren parte izan ziren. Bazterketaren nozioak bere horretan dirau: “paradisu” terminoa persiera zaharretik dator eta “barruti harresitua” esan nahi du, lorategi orok mugak, aukeraketak eta hierarkiak dakartzala adieraziz.

Historian zehar gizarte ezberdinen isla izan dira jardinak. Diseinu bakoitzak kultura balioak, kosmologiak eta botere-harremanak adierazi ohi zituen, Erdi Aroko hortus conclusus delakotik hasi eta patio islamiko edota lorategi barroko frantsesetaraino. Azken horiek, esaterako, monarkak naturaren eta haren mendekoen gainean zuen erabateko kontrola sinbolizatzen zuen. Chahar bagh jardin islamiarrek, berriz, paradisua irudikatzen zuten haietara sarbidea zutenentzat. Hiri-testuinguru industrializatuetan, adibidez, Alemanian, miseriaren kontrapisu gisa sustatutako hiri baratzeetan berpiztu ziren. Schreber mediku eta hezitzailearen izena daramaten baratzeek elikagaien hornidura bermatzen bazuten ere, hori baino helburu zehatzagoak zituzten; hain zuzen, eguzki-argiak, aire freskoak eta baratzeko lanean jarduteak edanerako edo indarkeriarako tentazioak indargabetzea espero zen. Lorategia etorkizun hobearen, berdeagoaren eta osasungarriagoaren aldeko ikurra bihurtu zen.

Gaur egun, lorezaintzako esperimentazioa berrikuntzaren eta jasangarritasunaren motor bihurtu da. Louis Le Royren Ecokathedraal bezalako proiektuek erakusten dute lorategia modu autonomoan haz daitekeela, eraikuntza-hondakinak teoria ekologikoarekin nahasiz. Gilles Clementek, berriz, “lorategi planetarioaren” kontzeptua proposatzen du, non mundu osoa zaintza kolektiboa eskatzen duen lorategi gisa ulertzen den.

Roberto Burle Marxek definitu zuen bezala, jardina «gizakiaren eta naturaren arteko elkarrekintza da, non barneko munduaren eta kanpokoaren mugagabetasunaren arteko orekak harmonia eta baretasuna sortzen dituen».