Bruno Latour filosofo, antropologo eta soziologo frantsesa 1947an jaio zen, Beaunen, Borgoinan, eta urriaren 9an hil zen.

Ziur aski Latourren ibilbide intelektuala hobekien definitzen duen ezaugarria diziplina eta praktika akademikoak sailkatu ohi dituzten mugak zeharkatzeko eta zalantzan jartzeko premia geldiezina izan zen. Filosofia ikasketak bikain amaitu ondoren, laster diziplina horren ohiko bideak uzteko beharra sentitu zuen eta Boli Kostara joan zen antropologo gisa landa-lana egitera. Bruno Latour, ordea, pentsalari gisa bere ahotsa aurkitzen hasi zen dekolonizazioari eta Afrikako herriei buruzko ikerketa antropologikoa utzi eta San Diegoko Salk Institute-ra joan zenean. Tribu berezi baten portaera aztertzea zuen xede: laborategian lan egiten duten eta gertaera eta teoria zientifikoak sortzen dituzten zientzialarien portaera etnikoki dokumentatu nahi zuen.

Garai horretakoak dira bere lehen lanak, hala nola ‘Laboratory Life’ (1979, Steve Woolgarrekin batera idatzia) edo ‘Les Microbes: guerre et paix’ (1984). Ekarpen horiek funtsezkoak izan ziren «Science Studies» izeneko diziplina sortzeko eta hedatzeko; baina funtsezkoak izan ziren, halaber, gaur egun oraindik ere zirkulu akademiko batzuetan mantentzen den Latourri buruzko irudia finkatzeko. Irudi horren arabera, gertakariak eta teoria zientifikoak «eraikuntza sozial» soiltzat jotzen zituen Latourrek, botere-jokoen eta interes sozialen emaitza. Hala ere, Latour bere bizitza osoan zehar ideia horiek zehazten eta argitzen saiatu zen; eta, azkenik, 2000ko hamarkadaren hasieran, ideia horietatik esplizituki aldendu zen, bere argudioetako asko mehatxu ekologikoez ohartarazten zuen zientziari autoritatea kendu nahi zioten ukatzaileek erabiltzen zituztela ikustean.

Bere pentsamenduaren bilakaeran, ordea, garrantzitsuagoa izan zen Latourrentzat pixkanaka jabetzea zein paper garrantzitsu, sozial eta politikoki erabakigarria jokatzen duten gizatiarrak-ez-diren hainbat aktore eta eragilek. Hasteko, zientziaren garapenean hainbat tresna teknologikok duten paper aktiboa. Aldi berean, zientziak aurkitutako izakien edo teknologoek garatutako objektuen boterea gizakiak eta gizarteak eraldatzeko. Ideia horiei jarraiki, Latourrek filosofiara itzultzeko beharra ikusi zuen. Bere proiektuak pentsamendu modernoaren funtsezko kategorien egokitasuna gure mundu konplexua ulertzeko zalantzan jartzera eraman zuen.

Latourren analisiaren arabera, pentsamendu modernoaren oinarrizko ezaugarria errealitateko bi esparru errotik bereiztea da: alde batean, naturaren, objektuen eta gertakari naturalen eremua. Naturaren zientzialariei eta ingeniariei dagokie errealitatearen esparru hori aztertzea eta manipulatzea. Beste aldean, gizartearen eta kulturaren eremua, subjektuen, gizakien eta haien ideien, balioen eta erabakien esparrua. Giza eta gizarte-zientziei dagokie eremu hori aztertzea; eta hemen, arlo horretan, politikaren funtsezko alderdiak jokatzen dira modernoentzat. Politika horren zeregina subjektuak artikulatzea da, gizakiek –eta soilik gizakiek– osatutako kolektiboak haien artean borrokatuz edo akordioak lortuz.

Horren aurrean, Latour saiatu zen erakusten eskema horiek ez zirela nahikoak mundua oro har, baina bereziki gure mundu garaikidea eta konplexua ulertzeko; izan ere, azken horren ezaugarri nagusia etengabe konpartimentu horiek guztiak zeharkatzen dituzten izaki hibridoen bilbadurak ugaritzea delako. Eta horrela, giza faktoreak gertakarien eta teoria zientifikoen eraikuntzan duen garrantzia erakusten ahalegindu zen bezala, 90eko hamarkadatik aurrera objektuek gizakiok bizi garen esfera sozial eta politikoaren konposizioan eta eraldaketan duten garrantzia erakusten ahalegindu zen. Ikuspegi horretatik, politikak gizakiek eta ez-gizakiek osatutako kolektibo batean pentsatzen eta jarduten ikasi beharko du; pentsamenduak agentzia erregistratzen ikasi beharko du, ez bakarrik gizakiena, baita inguratzen gaituzten objektuena ere, zeinaren sare eta bilbaduretan modu prekarioan garatzen baita gure existentzia. Eta gauzak horrela, hortik aurrera bere lana etengabeko ahalegin bat bihurtu zen kontzeptu-armategi berri bat eta terminologia berri bat garatzeko (aktore-sarea, kuasi-objektua, aktantea), gure mundua osatzen duten sare eta izaki hibrido horiek oinordetzan jasotako pentsamendu-eskemetatik haratago pentsatzeko.

Garai horretakoa da ‘Nous n 'avons jamais été modernes’ (1991) liburu laburra, eragin handia izan duena gaur egungo korronte filosofiko garrantzitsuenetako batzuetan, hala nola «materialismo berriak» edo «objektuei-orientatutako-ontologiak». Testuinguru horretan kokatu behar ditugu, halaber, 1999ko ‘Politiques de la nature’ edo 2005eko ‘Reassembling the social. An introduction to Actor-Network Theory’. Lehenengo testuan aurkituko ditugu Latourren azken hamarkadetako pentsamenduaren proiektu nagusia izango denaren ildo nagusiak, izan ere, «natura» nozioa atzean utziko duen ekologia politiko baten garapena. Bigarrenean, aldiz, Latour izena betirako lotuta egongo den teoriari buruzko sarrera bat aurkituko dugu, alegia, aktore-sarearen teoria.

Bere bizitzako azken hamarkadak dagoeneko bitzen ari garen eta gure etorkizuna modu erabakigarrian markatuko duen krisi ekologikoa behar bezala pentsatzeko gai den diskurtsoa osatzera bideratu zuen Latourrek. Bere azken urteetako gogoeta guztiak bi nozioren inguruan artikulatu ziren: «Antropozenoa» eta «Gaia». Antropozenoaren agerpena, gure planeta barneratzen ari den garai geologiko berria, gure garaiko erronka praktiko eta teoriko garrantzitsuena da Latourrentzat. Zientzia eta politikaren, indar eta boterearen, denbora geologikoaren eskala eta giza denboraren eskalaren arteko gurutzaketaren adibide pribilegiatua, Antropozenoaren gertakariak gure armategi teorioko guztia mugiaraztea eskatzen digu Latourren arabera. Bestela, ez gara gai izango dikotomia modernoak behin betiko krisian sartu diren eszenatoki berri horretan pentsatzeko eta jarduteko. Bere konplexutasunak naturaren eta kulturaren zientzien onena mugiaraztea eskatzen digu aldi berean, ingeniaritzaren eta politikaren onena, lurraren eta gizateriaren historiaren onena.

«Gaia»ren nozioa, James Lovelockek eta Lynn Margulisek 70eko hamarkadan garatua, aktore kontzeptual egokia gisa hartu zuen Latourrek «Natura»ren nozioa behin betirako baztertzeko zuen asmoan. Figura kontzeptual honen bidez, Latourrek Lur-sistema osatzen duten izaki guztien arteko inderdependentzia saihetsezina izendatu nahi zuen. Figura boteretsua eta hauskorra aldi berean, «Gaia»k bere baldintzak inposatzen ditu eta, aldi berean, osagai bakoitzaren ekintzen eragina jasotzen du. Alde guztietatik inguratzen gaitu, baina aldi berean mugatua da. 2015 argitaratutako ‘Face à Gaïa : Huit conférences sur le nouveau régime climatique’ liburuan Latourrek bi kontzeptu horien arteko gurutzaketa aztertu zuen eta egoera berri horri aurre egiteko zer nolako politika eta pentsamendua behar dugun irudikatu nahi zuen.

Ez da erraza Latourren pentsamenduaren konplexutasuna eta mugikortasuna lerro gutxi batzuetan jasotzea. Bere jakin-minak eta sormenak ez zuten soilik gai batetik bestera eraman, filosofia, antropologia, soziologia edo teoria politikoa bezalako diziplinak etengabe zeharkatuz. Beste diziplina batzuetako lankideekin elkarlanerako beti prest, eta gazteak baziren hobe, Latourrek ez zuen zalantzarik izan abenturei ekiteko, hala nola antzezlan bat muntatzeko (‘Gaia Global Circus’, 2013) edo ‘Iconoclash’ (2002) eta ‘Making Things Public’ (2005) exibizioak koordinatzeko, liburuekin eta hitzekin ez ezik beste objektu batzuekin ere pentsatzen behar dugula sinetsita. Latourrek sariak eta errekonozimenduak jaso zituen hil aurretik (Holberg Prize 2013an, Kyoto Prize 2021an; ia 300.000 aipu). Baina, zalantzarik gabe, bere jakin-min aseezina zuzendu zien diziplina guztietan izan duen eragin izugarria da errekonozimendurik handiena, diziplina horiek modu erabakigarrian eraldatuz.