Egiptoko agintariak eta egoera salatzeko ausardia izaten duten guztiek bezalaxe, Mozn Hassanek ere badaki Estatuaren errepresioak kartzelara eraman dezakeela, “Gobernuz kanpoko erakundeen atzerriko finantzazioa” izeneko auzian Nazra baita akusatutako erakunde feminista bakarra. Bere delitua, «emakumeen eskubideen bortxaketaren inguruan gehiegi, garbiegi eta ozenki hitz egitea». Abenduan emango dituzte sariak Stockholm Suediako hiriburuan, baina ekintzaile feministak debekatuta dauka Egiptotik irtetea eta ekitaldian esku hartzerik ez du izango.

Orrialdeotan Mozn Hassanek berak egindako adierazpenak laburbildu ditugu, arabiar munduko emakumeen egoeraren inguruan ditugun “uste” ustel batzuk agerian uzteko interesgarriak direlakoan.

Aldi berean, Egiptoko eta Euskal Herriko feministek bizi dituzten egoerak ez direla hain ezberdinak konturatzeko ere balio dute sarituaren hausnarketek, hemen bezalaxe, hango giro iraultzaileetan ere emakumeei esaten baitzaie beren aldarrikapenak ondo daudela, baina lehentasuna beste bat dela, alegia, bigarren mailako gizaki izaten jarraitu beharko dutela ditxosozko “Iraultza” iritsi arte.

Hala ere, ezin da esan Egiptoko emakumeek egunero bizi duten egoera Euskal Herrikoen egoeraren tankerakoa denik. Afrikako iparraldeko herrialdean sexu jazarpena ikaragarria da, eta emakumeak bortxatzea eta erasotzea normaltzat hartzen dute herritar askok: emakumeen genitalen mutilazioa defenditu izan dute parlamentari batzuek, pentsa!

Errealitate horren ondoan bestelako Egipto bat eraiki nahi duten emakume ekintzaileak daude ordea, tradizio feminista ez baita atzo goizekoa faraoien herrialdean.

Zure lana saritu du Right Livelihood Award fundazioak. Zer iruditzen zaizu?

Ez dut uste bakarrik nire lana nabarmendu nahi dutenik, beren eskubideak defenditzen dituen emakume guzti-guztiena baizik, sexu jazarpena jasan behar izan dutenen borroka, eta baita horiei laguntza eman dietenena ere.

Abdelfatah Al-Sissiren Gobernuak herrialdetik irtetea debekatu dizu, giza eskubideen aldeko ekintzaile guztiekin egiten duen moduan. Egiptoko talde ekintzaileen aurkako kanpaina bat al dago zure herrialdean?

Bai, hori garbia da, baina herrialdetik irtetea debekatzearen helburua ez da soilik gizarte zibila menderatzea. Gizartearen aurrean gu estigmatizatzeko eta iraintzeko erabiltzen dute atzerrira bidaiatzearen debekua; hemen bizi ez den jendea garela adierazi nahi dute nolabait. Hori egiten digute herri mailan gauza asko egiten ari garelako, aurrera egiten dugulako. Arraroa bada ere, nazioarteko espioiak garela dioen kanpainaren beste zati baino ez da. Edo bidaiatu nahi dugula herrialdetik ihes egin nahi dugulako.

Giza eskubideen aldeko ekintzaile moduan, espazio publiko bat behar duzu zure jarduerarako, herritarrek onartzea, jorratu nahi dituzun gaiak gizartean oraindik onartu gabekoak baitira. Eta Gobernuak esaten badu zu espioi bat zarela, herritar ustel bat, beti Egiptoren aurkako mezuak botatzen aritzen zarela… zailagoa da mugimenduarentzat herritarren laguntza eta konplizitatea eskuratzea.

Zuen aurkako beste gauzarik egiten al dute agintariek?

Ekitaldi publikoak antolatzea debekatuta dugu, segurtasun indarrek etengabe zelatatzen gaituzte, gure bulegora azaltzen dira, Gizarte Elkartasunaren Ministerioak finantzazioa ukatzen digu, gure dirua izoztu egiten dute… Giza eskubideen aldeko mugimenduak ez zuen horrelako egoerarik inoiz ezagutu Egipton.

Berria al da Egipton gizarte zibila espazio publikotik kanpo edukitzeko joera hori?

Giza eskubideen aldeko lanean ari garenon gainean jarritako estigma hori Hosni Mubaraken garaian ere bagenuen, nahiz eta egoera zertxobait aldatu egin den. Egia esan, ez dut uste inoiz benetako espazio publiko bat izan dugunik. Orain bost urteko iraultzaren garaian askatasun gehiago izan genuen, gehiago mugitzeko aukera, herritarrek gai horien inguruan hitz egiten zuten. Baina mugimendu feministaren aurkako estigma eraikitzen aspaldi hasi ziren gure herrialdean. 1900. urtean esaten zen dagoeneko feministak mendebaldartuta zeudela. Egoera hori ez da azken bost urteotan sortutakoa.

Iraultzak ekarri zuena polarizazioa da. Bi aukera baino ez daude: gauza baten alde ala aurka. Iraultzaren alde ala aurka. Anaia Musulmanen alde ala kontra. Sissiren alde ez zaudela esanez gero, Anaia Musulmanen aldekoa zarela esan nahi du, eta hori ez da egia! Polarizazio horrek ez dio batere laguntzen giza eskubideen aldeko mugimenduari, aldaketa sozialaren aldekoari; bai ala ez esatera behartzen zaituzte, eta gizartea aldatu nahi baduzu beste aukerak ere ikusgai egotea behar duzu.

Emakumeen eskubideak sakrifikatu al dituzte?

Erabat militarizatutako herrialde batean bizi gara eta horrek giza eskubideak eta askatasuna baztertzen ditu. Eta erregimen militarizatu guztiak patriarkalak direnez, esan daiteke emakumeen eskubideak sakrifikatzen ari direla. Baina gauza bera gertatzen da giza mugimenduetan ere.

Iraultzaren garaian esaten zitzaigun «hau ez da emakumeen eskubideei buruz hitz egiteko unea, iraultzaren garaia da-eta». Horrek bakoitzak dituen lehentasunekin du zerikusia: emakumeen eskubideak gizarte aldaketaren bihotzean ikusten dituzun ala ez. Ez da Gobernuaren arazoa bakarrik, jende askorentzat emakumeen eskubideak ez baitira garrantzizkoak. Geure eskubideak albo batera uzteko esaten zaigu, eta giza mugimendu global batean borroka egiteko, eta eskubide horiek lortuko direla mugimendu horri esker. Baina badakigu gauzak ez direla horrela. Erabat feministak diren ekintzaileak behar dira, egunero emakumeen eskubideen aldeko borrokan ibiliko direnak.

Zein da ekintzaile eta feministen zeregina ia espazio publikorik ez duten garai honetan, gizarte zibilak horrelako jazarpena jasaten duen unean?

Zure mugimendua egokia dela iruditzen bazaizu, ezin duzu pentsatu gizartetik kanpo ibilita ezer lortuko duzunik. Horrelako mugimenduek ez dute balio guk nahi duguna lortzeko.

Nazra erakundean, esaterako, zerbitzuak eskaintzen ditugu, babes legala eta zerbitzu medikuak ematen dizkiegu indarkeria sexualaren biktimei, eta bide horretatik jarraitu nahi dugu. Hori egitea gizarteak aurrera egin dezan ona baita. Ez da garai batean bezala... Orain errutina bat dugu, bulegora etortzen gara, lanean ari gara, bestelako bideen bila.

Indarkeria sexualaren biktimei ematen diezue zuen laguntza. Nola ikusten dira Egipton kasu horiek?

Bortxaketari buruz hitz egitea, bortxaketa kolektiboen inguruan aritzea, gatazkatsua da oraindik, arlo pribatuan zein publikoan.

Hala ere, nik esango nuke mugimendu feministari esker azken urteotan gai horiek lehen baino errazago onartzen direla. 2004an jazarpen sexualaren inguruan lanean hasi nintzenean egoera askoz ere itxiagoa zen. Orain, aldiz, emakume gehiago ikusiko dituzu horri buruz hizketan, legea nola aldatu eztabaidatzen, emakumeen aurkako indarkeriaren kontrako estrategia globalak eskatzen... Gainera, kasu batzuk epaitegietara iristen dira, hedabideek aipatzen dute gaia, nahiz eta kasu askotan oso gaizki hitz egiten duten. Baina herritarrentzat gero eta normalagoa da. Kontua ez da bakarrik gai horiek hedabideetan egotea, baizik eta emakumeek beraien artean ere hitz egitea, laguntza bilatzea.

Mugimendu feministak lan asko egin du emakumeen aurkako indarkeriari buruz gehiago hitz egin dadin eta ondo ari garela esango nuke. Arazoa ukatzeak ez du laguntzen konponbidea aurkitzen. Emakume bortxatuak egon badaudela ukatzeak, fenomeno sozial hori egon badagoela ukatzeak, ez du batere laguntzen.

2011n Hosni Mubaraken aurkako mobilizazio jendetsuak hartu zituen Tahrir plazan manifestari ugari bortxatu zituzten. Baita kazetari batzuk ere. Egoera aldatu al da?

Egipton indarkeria sexuala dugu. Egoera ez da gaur egun Tahrir plazako protesta egunetan bizi genuena, orain espazio publikorik gabe geratu baikara. Hala ere, jai egunetan eta jende asko elkartzen den guztietan, makina bat bortxaketa izaten da: kontzertuetan, futbol partidatan… Indarkeria sexuala fenomeno soziala da Egipton. Tahrir plazan gertatu zenak arrazoi politikoak zituen azpian, espazio publiko batean gertatu baitzen, eta politizatu egin zen. Baina gauza bera gertatzen da plazatik kanpo ere, Iraultza baino lehen eta ondoren ere bai. Jazarpen sexuala bazter guztietara iristen den Egipto bezalako herrialde batean, denbora askoan guztiz onartutako fenomeno bat izan denean, indarkeria sexuala eta bortxaketak sortzen dira. Egunero-egunero gertatzen den zerbait da. Tahrir plazako bortxaketak gehiago komentatu ziren jende askok politikoki erabili nahi zituelako, baina sakondu gabe, emakumeen aurkako indarkeria Egipton fenomeno soziala dela ikusi gabe.

Inoiz baino emakume gehiago ditu gaur egun Egiptoko Parlamentuak.

Bi kontu bereizi behar dira. Espazio publikoan existitzeko emakumeok dugun eskubidea hor dago, baita espazio zehatz bat edo emakume jakin bat gure gustuko ez izanda ere. Mugimenduan argitu behar dugu ea emakumeak hor izatea nahi dugun geure emakumeak hor izatea nahi dugulako, edota emakumeak espazio publikoan eta erantzukizun maila ezberdinekin egotea nahi dugulako. Nazran, izan ere, horixe nahi dugu: emakumeak nahi ditugu Parlamentuan, emakumeek prozesuak zuzentzea nahi dugu, nahiz eta emakume jakin horiek geure gustukoak ez izan. Garai batean Parlamentuan bost emakume baino ez zeuden, eta gaur 89 daude. Eta horietako batzuk sekulako lana egiten ari dira, batez ere bizi dugun egoera berezia kontuan hartuta. Nadia Henry sektarismoaren aurka egiten ari dena aipatzekoa da. Edo Anissa Hassouna eta Mona Mounir egiten ari direna.

Zer-nolako tratua jasotzen duzue arabiar feministek?

Feministak gaur egungo Egiptoko gizartearen zati gara, gutxiago edo gehiago gustatuta ere. Beren eskubideak aldarrikatzen zituzten emakumeak baziren XIX. mendean ere. Ezin da esan mendebaldartutako zerbait denik, arabiar gizarteetan beti bigarren mailako herritar moduan bizitzea mereziko bagenu bezala.

Badakit geure mugimenduaren eta beste mugimendu feministen artean alde handia dagoela, baina hori nazioarteko feminismoaren ezaugarrietako bat da. Herrialde bakoitzean bertako historiaren eragina izaten baitute. Feminismoa mugimendu irekia eta anitza da, Egipton bere historia propioa duena. Askori gustatzen zaie emakume horiek ez direla inoiz hemen existitu esatea, gizarte patriarkal batean bizi baikara: gizonek beren pribilegioak gustuko dituzte eta ez dituzte galdu nahi. Errazago egiten zaie emakume horiek, feministak, ez direla “benetako egiptoarrak” esatea, ez direla emakumeak, ez direla zintzoak, putak direla. Irain horiek guztiek patriarkatuarekin dute zerikusia. Feminismoak hasiera-hasieratik ikusi behar du gizarte honek ez dituela era berean tratatzen gizonak eta emakumeak.

Zer diozu feminismo islamikoaz?

Mugimendu feministaren zatietako bat da, mugimendua ikusteko beste modu bat. Izan ere, gure mugimendua ez da bloke homogeneo bat. Feminismoaren lehen olatua daukazu, bigarrena, hirugarrena, feminismo kulturala, islamikoa, feminista liberalak… Feminismo islamikoak esan nahi du beste edozer baino lehen feminista dela.

Mendebaldean askok uste dute zapia daraman edozein emakume feminista islamikoa dela. Edo mugimendu politiko islamistaren batean esku hartzen duten emakume guztiak feminismo islamikoan sartuta daudela. Ez da horrela. Gauzak aldatzen ari den ideologia bat dago atzean. Esaterako, nazioartean lanean ari da WLUML Musulman Legeen Azpian Bizi Diren Emakumeak izeneko erakundea, feminismo islamikoaren barruan lan ideologikoa egiten ari dena. Eta kontzeptu hori ez da nahastu behar ez “emakume musulmanekin”, ez “mugimendu politiko islamikoetan dauden emakumeekin”. Mundu islamikoan bizi diren emakumeak dira, baina lehenik eta behin feministak dira. Batzuek zapia daramate buruan, baina feministak dira. Eta beste feminista batzuek ez dute zapirik janzten. Feminismoa islamaren ikuspuntutik ikusten dute, baina feministak dira. Esaterako, Amina Wadud, Ameriketako Estatu Batuetan gizonen zein emakumeen ostiraleko otoitza zuzendu zuen emakumea. Feminista izateko era asko daude gaur egun.

Ondo tratatzen al dira Mendebaldean, gizartean zein hedabideetan, arabiar feministen borrokak?

Ez dut gogoko gauzak orokortzea. Badaude beren arazo propioak feminismoaren garrantzitsuenak direnik uste ez duten “feminista zuriak”. Eta hedabideek, berriz, istorio leunak dituzte gustuko, batere sakondu gabe. Emakumeei dagokienez, naif samarrak dira gehienetan. Berriek herritarrak erakarri behar dituzte. Beraz, gauza sakonegiak esateko aukerarik ez dugu izaten, badakigulako zer nahi duten, azalean geratu, inor molestatu gabe.

Zer iruditzen zaizu Mendebaldeko herrialde batzuetan burkiniaren inguruan aurten izan den eztabaida?

Niretzat oso eztabaida ezatsegina izan zen. Gai horren inguruan oso erraza da emakumeek arropa bat eramateko eskubidea dutela edo ez dutela esatea. Burkiniaren aldeko batzuek esaten dute Mendebaldeko herrialdeetan bizita ere, genitalen mutilazioari ez eusteko arrazoirik ez dagoela. Azkenean, erantzun beharreko galdera beti da emakumearen gorputzaren ingurukoa. Eskuin muturrekoentzat arabiar jatorriko emakumeak beti dira kanpokoak, nahiz eta eurak eta euren gurasoak Mendebaldean jaiotakoak izan. Eta beren burua erlijiosotzat duten bigarren belaunaldiko musulmanek ere esaten dute beren kulturari eutsi beharrean daudela. Emakumeok karga bikoitza eraman behar dute: jatorrizko herrialdean ez bizitzeaz gain, ondare kulturalaren karga eraman behar dute, beraiek eutsi behar duten hori, eta hori oso gogorra da.

Emakumearen eskubideen aurkakoa al da zapia?

Ezta pentsatu ere. Zapia eramatea, berez, eskubide bat da. Emakumeek zapia eramateko eskubidea dute. Baita ez eramatekoa ere, hori gutxiago aipatzen bada ere. Arazoa da zapia eramateko eskubideaz hitz egiten dutenek, ez dutela onartzen emakume batek ez eramatea. Ingurukoek etengabe esaten badizute hobeto zaudela zapiarekin, senarra aurkituko duzula zapiari esker, konfiantza gehiago transmititzen duzula zapiarekin eta beranduago arte irteteko aukera ematen dizula, zure lagunek eramaten badute, eta ez eramatea erabakiz gero estigmatizatuko bazaituzte, irainduko bazaituzte... non dago hautatzeko eskubidea? Egipton zapia kenduz gero zer gertatzen den ikusten dugu: gizartearen, familiaren eta estigmaren aurka borrokatu behar duzu, lanean eta bazter guztietan... Zapia daramaten emakumeak ez dira kausa feministaren aurkakoak. Feminista gisa, emakumeentzat nahi dut hautatzeko benetako aukera, askatasun sakona, baita gero aukeratzen dutena nire gustukoa ez bada ere.