Azken urteotan, euskarazko musika eszena bere historiako unerik ikusgarrienetako batzuk bizitzen ari dela ematen du. Fokua eszena handiei begira da, munduko beste lekuetan bezala, Euskal Herrian.

«Makrotasunaren gorazarrea ez da Euskal Herrian asmatu, hona ere heldu da. Beste toki askotan gertatzen diren gauzak gurera ere badatoz, eta gure gizartearen bilakaera erakusten du, neurri handi batean», ohartarazi du Amagoia Gurrutxaga Urangak, Lanartea Euskararen Langile Profesionalen Elkartearen koordinatzaileak.

Fenomenoa berretsi da azkenaldian prentsan, telebistan, irratian, idatzian. Euskarazko talde zenbait ere heldu dira bertara, euskal zaleen jarraipenari esker. Lanarteako koordinatzaileak behatu ahal izan duenez, «normalean agurrei lotuak izaten dira, agur, ber agur eta ber ber agurrak. Hori azkenean erreklamoa da, "ni hor egon nintzen" fenomenoa. Beste kasuetan, taldearen erreklamoaz gain, promozioa eta iragarpena da, EITB faktorea».

Argitan dira euskara, Euskal Herriko instrumentuak, euskal kultura. Argitan dira, oren batzuez bada ere, Biarrizko Atabal gelan, Iruñeko Nafarroa Arenan, Bilbao Exhibition Centren edo Bordele, Paris, Bartzelona eta Madrilen gisako hiri handietan ere.

François Maton Biarrizko Atabal gelako zuzendari artistikoaren begietara, fenomenoa orokorra da, kontzertu handiek «arrunt fite gela biziki handiak hartzeko gaitasuna dute».

Hemen, hori momentuko eszenan nagusi bihurtu diren taldeek lortzen dutela adierazi du, hala nola En Tol Sarmientok (ETS) eta Fermin Muguruzak. «Musika kultur aktibitate zabala bilakatu da. Musika garaikidea ez da gazteentzat bakarrik, adin guzietako jendearentzat da, futbol edo errugbi partida bat ikustera joatea bezala. Denetan gertatzen ari da, Euskal Herrian, Estatu frantsesean zein espainolean. JULek, adibidez, bi Stade de France betetzen ditu hamar minutu eskasetan, sartzeak biziki kario direla».

Koldo Otamendi musika kazetariak ere beste aisialdi aktibitateen funtzionamoldea ikusten du: «Noiz betetzen da? Talde handiak aritzen direnean. Ekimen handi guztiak garestiak dira, musika bezala futbola. Talde ttipiagoekin, futbol zelaia erdi betea dago, eta leporaino betetzen da Bartzelona edo Madril bezalako talde handiak ari direnean Donostian edo Bilbon».

Gurean, berrikitan, Zetak edo ETS bezalako taldeek jarraitu diote bide horri, euskal ondarearekin eta kulturarekin lotura duten gaiak oinarri dituzten ikusgarriekin bete dituztela estadioak. Marka harrigarria, «ETSk lortzea Madril eta Bartzelona betetzea sekulako erronka da. Nik ere ez nuen espero horren azkar betetzea areto hain handiak», aitortu du Koldo Otamendi musika kazetariak, Hamaika Telebistan “MusikaZuzenean” programa daramanak.

Argi horrek guziak inflexio puntu batera eraman du euskarazko musikaren sorkuntza: zer erran nahi du sold out kulturak euskal musikagintzarentzat?, zer ote dago backstage-an?

ESPERIENTZIA, MUSIKAZ GAINDI

Musikagintza hurbiletik bizi duten hiru adituek nabarmendu dute euskal panoraman ere beti izan direla afixa buru diren talde batzuk, hala eszena handiak nola herrietako bestak betetzen dituztenak. «Urteekin aldatzen doa, eta badira urteetan gaindi irauten duten guti batzuk ere, adibidez, Su Ta Gar eta Fermin, belaunaldiak zeharkatzen dituzten proiektuak proposatzen dituztenak», azaldu du François Matonek.

Aldaketa, hain zuzen, kontzertuen antolatzeko maneran ikusten dute, baita horiek ikustean ere. Koldo Otamendiren erranetan, «kontzertu horietako asko herri ekimenetatik etortzen ziren, eta taldeak, askotan, udaletxeek edo beste norbaitek kontratatzen zituen; orain ekimen pribatuak antolatzen hasi dira, taldeak berak edo horien management enpresak dira kontzertuak antolatzen dituztenak». Bide beretik jo du Amagoia Gurrutxagak, azalduz helburu sozial edo politiko baten alde izaten zela, «eta kontzertuan ez zen talde bakarra izaten, asko ziren oholtzatik pasatzen zirenak».

Horiek kenduta, usaian, kanpotik heldu ziren taldeek bete ohi zituzten areto nagusiak, Gurrutxagak zein Otamendik berretsi dutenez. Azken honen arabera, Berri Txarrak izan zen euskal musika eszenan lehena erronka hori hausten, «eta taldeek ikusi zuten posible zela, jendea ere prest zela horrelako emanaldietara joateko. Hor abiatu zen, nolabait, moda hau».

Festibalekin, «hemen ikusten dena BBK Live eta horrelakoekin», gertatu denaren bide beretik, «esperientzia bizitzeak» garrantzia hartzearekin lotu du musika kazetariak: «Gizarte honetan badago esperientziak ez galtzeko nahi edo beldurra. Saltzen digute esperientzia bat errepikaezina izanen dena printzipioz, nahiz eta gero, beharbada, bi edo hiru aldiz errepikatzen den. Azkenean, musika jaialdi bat behar zukeena izan bilakatzen da esperientzia bat, asteburu pasa bat, lagunekin ongi pasatzeko, eta askotan musikari ez zaio kasu gehiegirik egiten».

Bere iritziz, kontzertu horiek, musika emanaldiak baino, ikusgarriak bilakatu dira, «ez da agertoki bat eta musika taldea osatzen duten lau lagunak. Bada produkzio handi bat, soinu ekipoak, argi ekipoak, pantaila erraldoiak, kolaborazioak, gonbidatu garrantzitsuak… Kontzeptua aldatu da, bestelako jarduerak egiten dira kontzertuaren barnean. Ez dakit Disney aroan bizi garen, baina ez du balio musika talde bat ikusteak besterik gabe».

PROPORTZIOARI ERREPARATZEA

Fokua, «erakunde eta hedabide nagusien laguntzaz», «handitasun» horretan guzian bada ere, proportzioak kontuan hartzearen garrantzia azpimarratu dute elkarrizketatuek. «Sold out kulturarekin, askotan hatzari begiratzen diogu, ilargiari begiratu ordez. Gertatzen da, baina ez da urtean zehar islatzen, eta bueltatzen gara joan garen bezala. Euskaraldiarekin, Korrikarekin gauza bera gertatzen da. Badirudi izugarriak garela, baina hori igaro eta bueltatzen gara eguneko errealitatera, eta errealitatea askoz gordinagoa da fokuek erakusten duten hori baino», gogoeta egin du musika kazetariak.

Zehaztu duenez, talde guti dira mila laguneko tokian betetzen dituztenak, eta une puntualetan izan ohi da, agur bati, itzulera bati edo festibal bati lotuak. Lanarteako koordinatzaileak ere proportzioari erreparatzeko beharrean egin du azpimarra: «Eskuko hatzekin zenba daitezke horrelako taldeak, nahiz eta emanaldi asko egin. Hamar izanen dira, eta niretzat garrantzitsua da proportzioa kontuan hartzea. Handitzat jotzen ditugu berez txikiak direnak ere. Euskarazko talde batek lau kontzertu makro emateak ez du kentzen bera ere merkatuan bazterrean dagoela, eta oraindik txikiagoa dena horren azpian dagoela». Defendatu duenez, ez da ahantzi behar «euskaldunok gutxiengoa garela, baita euskara ofiziala den lekuetan ere». Bere ustez, «globalitarismo» prozesu honi erdaratik lotzen ari gatzaizkio gehienbat, eta ondorioz euskaratik ere, baina «oso modu residualean».

MAKROAREN GORAZARREA, MIKROA IZANKI

Euskal musika eszena momentu ikusgarrian dago, areto handiak betetzea arrakastaren seinaletzat hartua da, baina «arrakasta» horrek ez du bermatzen eszena oso baten osasuna.

Gurrutxagak adierazi duenez: «Musika gehien programatzen dutenak dira erakunde publikoak, eta gero eta gehiago programatzen dute ikusle kopuruaren arabera, arrakasta kantitatearekin lotzen dutelako. Diru publikoa horrelakoetara bideratzen dute, eta dirua ez dute biderkatzen. Beste sektoreetan bezala, makroak jaten du merkatua, nahiz eta produktuak ez izan hobeak».

Hala, «makroarekin liluratuta segitzen dugun bitartean, mikroa ez da desagertzen. Mikro hori oso gaizki bizi da, lanak jendaurrean defendatzeko eta irauteko arazoak ditu», ohartarazi du.

Fokua, ikuskizun handietan baino, euskal musikarien lan baldintzetan ezarri beharra dagoela aldarrikatu du; «horretaz ez da hitz egiten, eta hori da kezkatzen nauena».

Biarrizko Atabal gelako zuzendari artistikoaren erranetan, «gora begiratzeko tendentzia» honek ez lioke eszenaren aniztasunari itzal egin behar. «Ondoan, segitu behar dugu tokiko sarea lantzen, sorkuntza sustatzen, estetika alternatiboak dituzten taldeak garatzen», eta hori horrela izatea «musika gelen, erakunde kulturalen, artisten zein programatzaileen ardura ere bada».

Gaur gela handiak betetzen dituzten euskal taldeak baldin badira, urtean zeharreko lan horretatik heldu direlako eta horren parte direlako dela esan du Koldo Otamendik. Musika eszenaren «benetako magia foku izugarrietatik kanpo» dagoela argudiatu du: «Gure herrian badago sekulako eskaintza, taberna, gaztetxe eta beste lekuetan, eta horrek, aurrera egin ahal izateko, ikusleriaren babesa behar du».

Alde horretatik, «gu mikroa izanki, zertan jarri behar ditugu dauzkagun indar apurrak? Globalizazioak guri zer opa digu?», galdekatu du Amagoia Gurrutxagak, honela biribiltzeko: «Kultur sistema osasuntsu bat nahi badugu, makroak ez gaitu salbatuko. Euskarazko musika egin eta entzungo dugun etorkizun bat nahi badugu, mikroa eta ertaina zaindu behar dira, horren alde egin behar da».