Gobernu batzuek diote printzipioek gidatuta jarduten dutela. Hala ere, lege batek interes ekonomiko jakin batzuei traba egiten dienean, aldatu egiten da. Hori da, hain zuzen ere, Euskadin gertatzen ari dena orain arte armagintzarekin lankidetza publikoa eragozten zuen legediarekin.

Herrialde Pobretuekiko Justizia eta Elkartasunerako Gutunaren 3.3 artikuluak (14/2007 Euskal Legea) eta Lankidetzari eta Elkartasunari buruzko 3/2024 Euskal Legearen 10.4 artikuluak debeku argia ezartzen dute: Eusko Jaurlaritzak ezin du armamentu edo teknologia militarra ekoizten, merkaturatzen edo finantzatzen lagundu, ez zuzenean, ez zeharka. Ez da ñabardura tekniko bat, ekimen publikoaren muga etiko esplizitu bat baizik.

Muga hori ezabatu nahi da orain, Euskal armamentu industriak Defentsarako Europako Funtsaren 325 milioi euroko inbertsioak eskura ditzan, erabilera militar bikoitzeko proiektuetarako. EAJk eta PSEk aurreikusi dute 2026ko aurrekontu eztabaidan autozuzenketa bat onartzea, Lankidetza eta Elkartasunari buruzko Legearen 10.4 artikulua aldatzeko. Helburua da euskal erakundeen sustapen ekonomikorako politikek Europako Segurtasun Estrategian sartuta dauden armamentu enpresekin lankidetzan jardun dezaten ahalbidetzea.

Legegintza ukitu «txiki» horrekin, urteetan lankidetza hori debekatu zuten oztopoak desagertuko dira. Oztopo horiek hainbat hamarkadatako herritarren mobilizazioaren eta borroka bakezale eta antimilitaristaren ondorio izan ziren. 2007ko Gutuna ez zen keinu sinbolikoa izan: erabaki politiko kontzientea izan zen, diru publikoak gerraren industriari lagundu ez ziezaion.

Ez da lege hori husten saiatu diren lehen aldia. 2019an, Globernance Institutuaren txosten eztabaidagarri batek EAEko administrazioei ohartarazi zien ustez ez zela bete, eta zuzenean iradokitzen zuen hura erretiratzea, nahasgarria, «errealitate ekonomikoarekin» bateraezina eta industria politikarako oztopoa zela iritzita. Harrezkero, kontua ez da legea nola bete, baizik eta legea nola berrinterpretatu, ahuldu edo ordezkatu, argi eta garbi esan gabe.

Bien bitartean, sektore horren gaineko gardentasuna eta kontrola indartu beharrean, euskal armamentu enpresak nazioartekotzeko laguntzak eta dirulaguntzak eman dira, kanpoko merkatuetan sartzea erraztu da −baita gatazkan dauden herrialdeetan ere−, eta ez da bultzatu giza eskubideekin eta bizitzaren iraunkortasunarekin bateragarria den industria zibilerantz birmoldatzeko estrategia seriorik.

2024an onartutako Lankidetza eta Elkartasun Lege berriak prozesu hori ixten zuela zirudien. Formalki, 2007ko Gutuna ez da indargabetzen, baina praktikan, eta are gehiago aldaketa horren ondoren, desaktibatuta geratzen da. Lankidetza ez da politika publiko guztiak baldintzatzen dituen zeharkako printzipio bat, eta, aurrerantzean, industria, teknologia eta inbertsioak erakartzeko politikaren mende egongo da.

Hori guztia, gainera, euskal erakundeek Europar Batasuna berrarmatzeko eta militarizatzeko estrategia eztabaida sozialik eta parlamentariorik gabe onartzen duten testuinguruan gertatzen da. Politika horrek, atzerakada demokratikoan eta kapitalismo autoritarioaren igoaldi honetan, gatazken gorakada arriskutsura eta, gastu militarraren mesedetan, eskubide sozialen murrizketara bultzatzen gaitu. Premisa eztabaidagarri bat ere onartzen da: defentsako gastua handitzeak Europako autonomia estrategikoa bermatuko duela eta Ameriketako Estatu Batuekiko mendekotasuna murriztuko duela.

Argi eta garbi esatea komeni da: ez gaude aldaketa tekniko txiki baten aurrean, garrantzi handiko erabaki politiko baten aurrean baizik. Inbertsio jakin batzuei segurtasun juridikoa bermatzea erabaki da, eskaera sozial zabal batetik sortutako legea betetzen dela bermatu baino lehen. Sakoneko galdera deserosoa da, baina beharrezkoa: zertarako balio dute legeek, interes ekonomiko jakinak oztopatzen dituztenean, aldatu egiten badira aldez aurreko ez-betetzera egokitzeko? Zer balio du Justizia eta Elkartasun Gutun batek, praktikan neutralizatzen den bitartean erreferentzia erretoriko gisa mantentzen bada?

Euskadik esparru etiko aurreratua izan zuen 2007an, lankidetza, politika ekonomikoa eta erantzukizun globala lotzen zituena. Egun, 18 urte geroago, esparru hori, «errealismoaren» eta lasterketa armamentistikoaren ustezko lehiakortasunaren izenean, ezabatzen ari da. Ez da legea betetzea ezinezkoa delako, egitea merezi ez duela erabaki dutelako baizik.

Hori da jorratu beharko genukeen benetako eztabaida: ez nola blindatu erabilera bikoitzeko inbertsioak hiltzeko negoziotik kanpo ez geratzeko, baizik eta zenbateraino gauden prest −argi eta garbi esan gabe− kolektiboki eman genituen muga etikoei uko egiteko. Vicent Martinez Guzmanek, hainbeste zor diogun bakezaleak, gogoratzen zuen bezala, «benetako errealistak bakezaleak gara». Gerraren saihetsezintasunaren ideiaren aurrean, bakea eraikitzeko aukera errealista defenda dezagun.

Si vis pacem, para pacem.