Patxi Gaztelumendi
KAFE ANTZOKIA, ITXITA

Euskara arnasarik gabe Bilbon

Bilboko Kafe Antzokiak 16 hilabete darama itxita eta euskarak arnasgune garrantzitsua galdu du. Goizeko lehen kafearen, eguerdiko langileen bazkarien, euskaltegiko ikasleen solasaldien, lagunarteko tragoen, kontzertuen eta bestelako emanaldien azalean euskara dago. Eta azalek elkar ukitzen ez dutenean, azalak urrun daudenean, euskara hori itzali egiten da.

2020ko martxotik itxita dagoen aretoa da Kafe Antzokia. 50 langile aritzen dira asteko zazpi egunetan bertan lanean. Goizean lehen kafea hartu, eta bezeroak egunkaria irakurtzen duenetik, eguneroko bazkariak, arratsaldeko tertulia eta kultur saioak, gaueko emanaldi eta kontzertuak, eta osteko parranda eta hartu-emanek definitu dute Bilboko Kafe Antzokia azken 25 urteotan. Euskarak irabazi duen gune bizia Bilbon. Arnasgunea. Orain egoerak itota dauka hizkuntzaren inguruko jarduera oro hiriburuko erdigunean. Bizitzak aurrera egiten du, baina euskara barik beharbada. Arnasestuka arduradunak, noiz zabaldu ahal izango. Eta bitartean, Gabriel Aresti euskaltegiko ikasle eta irakasleak bestelako jardueretarako espazio eta egitaraurik gabe; umeen aisialdiko egitaraua bertan behera, baita ere musika eta antzerki jardunaldiak, eskolaz kanpoko ekintzak, bertso saioak, kultur hitzorduak, hitzaldiak, kontzertuak…. zerrenda amaigabea. Guztiak bizitza eta hizkuntzarekin lotuak.

Koronabirusaren krisiak, pandemiak ekarri duen egoera berriak eta distantzia sozialak jendea euskararengandik urruntzea eragin du.

«Bilbon euskaldunok asko nabaritu dugu Kafe Antzokiaren hutsunea. Oro har, euskaldunak ahulak bagara, pandemiak gure ahultasun hori areagotu egin du», esanez hartu gaituzte Isa Isazelaiak eta Jabi Zabalak. Gabriel Aresti euskaltegiko didaktika arduraduna da Isazelaia eta Algara konpartsako kidea. Zabala Zenbat Gara elkartean ari da buru-belarri, komunikazio zereginetan, Kafe Antzokiaren eta inguruko dinamika ezberdinak plazaratzen eta lau haizeetara zabaltzen. Egoerak behartuta, Bilbon euskarak duen arnasgune nagusietako baten egoeraz mintzatu gara beraiekin. Itolarrian daudela diote, euskaldunok leku eta dinamika garrantzitsuegia galdu dugula azken hilabeteotan; eta horren eraginaz mintzo dira, arduratuta.

Gabriel Aresti euskaltegia Euskal Herriko handiena izango da. Bilbon ikasle gehien batzen dituena da, eta Kafe Antzokiaren inguruan antolatua duten ekosistemaz mintzo dira bertako arduradunak: «Guk hemen ekosistema bat daukagu, guretzat oso garrantzitsua dena, baina Bilbotik begiratuta txikia da, hondartza batean hondar ale bat besterik ez, beharbada; baina guretzat oso interesgarri eta baliagarria. Ikasleak euskaltegira etortzen dira. Ezagutza lantzeko lekua da Antzokia, euskaltegian egiten duten ahalegina osatzen dute gero Kafe Antzokian; idazleak ezagututa, musika eta kulturan barneratuta, euskaraz bizi daitekeela ikusiz… hartu-emanak eta erreferentzia kulturalak dira».

Euskaltegiko ikasketa orduak ez dira aski hizkuntza bat ikasteko, euskaraz bizitzeko baliabideak behar ditu euskara ikasi nahi duenak. Kafe Antzokiak ia 24 orduz eskaintzen dio hori bertaratzen denari. Euskaraz eta euskaratik.

«Euskararen arnasestua pandemian agerikoa da, Euskal Herri osoan nabari da euskarak asko galdu duela, bai konfinamenduan eta baita ondoren jende bilkurei ezarritako mugen ondorioz ere», mintzo da Jabi Zabala. «Bilbon, erdara nagusi den beste leku askotan bezala, maiz gune eta une zehatz batzuei loturik dago euskarazko jarduna, lagun askok etxean edo inguru hurbilean euskararik ez dutelako, propio eta ahalegin handiz sortutako gune eta une horietan baino ez dute euskaraz aritzeko aukerarik. Bilbon Kafe Antzokia da horrelakoen gune nagusia; eta uneak, bertan antolatzen diren hainbat hitzordu eta ekinbide”.

Harremanak etenda

«Lehen, euskaltegian harremanak bultzatzen genituen, hizkuntza batean berebiziko garrantzia dutelako harremanek. Pandemiak kontrakoa ekarri digu: distantzia. Horrek izugarri eragin dio hizkuntzaren inguruan gabiltzanoi; klaseak mantendu ditugu, baina zailtasuna areagotu egin da», iritzi dio Isa Isazelaiak.

Hizkuntzarentzat oztopo gehiago. Ikasi nahi duenarentzat, zailtasun areagotua. Fisikoki aldendu, eta espazio berrien gabezia. Gabriel Aresti euskaltegian, oztopoak oztopo eta arauak arau, saiatu dira kultur programazio propioari eusten. Bide telematikotik batzuetan; kalean beste modura eginez ekitaldiak; Kafe Antzokian egin ezin direnak Alde Zaharreko Bira kulturgunean antolatuz; Euskararen Etxera irteerak eginez... «Saiatu gara ikasleak klaseetatik ateratzen, baina 25 urtean eskura izan duguna, orain inoiz baino gehiago faltan botatzen dugu».

25 urte luzez, euskararen bizitza antolatzeko leku garrantzitsua izan da antzokia. «Kafe Antzokiak 14 hilabete daramatza erabat itxita. Ezaguna eta ikusgarria da bertoko gaueko jarduna, agerikoa eguerdietako jatetxearena ere, baina ikuspegi soziolinguistikoa duen begirada zorrotzago batek erreparatuko dio euskararentzat horrelako arnasgune bat itxita egoteak zer suposatzen duen. Jendea biltzeko ezintasuna sumatzen ari da Kafe Antzokian, ez bakarrik aretoa itxita egoteagatik; murrizketek era guztietako jende bilkura fisikoei eragiten diete, eta euskararen bizigarriak dira horrelako asko: jaiak, hitzaldiak, aurkezpenak, afariak», nabarmendu du Jabi Zabalak. Eta jarraian, sententzia: «Distantzia soziala gorde beharra euskararekiko urruntzea bilakatu da bilbotar askorentzat».

Euskaltegian ere jaitsiera

Bilboko erdigunean dago Kafe Antzokia. Done Bikendi kaleko eraikin berean, aretoaren gaineko solairuetan, Euskal Herriko euskaltegirik handiena dago, ikasle kopuruari dagokionez. Sektore osoan bezala, aurten nabarmen jaitsi da matrikulazioa, pandemiak eragindako beldurraren ondorioz, eta ikasgela bakoitzean sar daitekeen ikasle kopurua edo ratioa ere jaitsi da. Gainera, euskara hurbiltzeko, euskaraz murgiltzeko, antolatzen dituzten ekitaldiak, jaiak, afariak, Algara konpartsaren inguruko festak eta bestelakoak ezin izan dituzte antolatu, ez barruan eta ez kanpoan. Txangoak egiteko zailtasun ugari izan dute, eta Bilbon horren garrantzitsuak diren Santo Tomas azoka, Santa Ageda kantu eskea edo bestelako ekimen kulturalak bertan behera utzi behar izan dituzte. Izan ere, 15 hilabeteotan denetarik gelditu da bidean. Eta hizkuntzarengan horrek daukan eragina da orain aztertu beharrekoa.

Harremanetik elikatzen da

Kafe Antzokia ez da soilik gauari emandako lekua. Goizean goiz hasita, euskaltegiko ikasle eta irakasleek betetzen dute kulturgune honen metro karratu bakoitza. Kafea hartu, ikaskideekin elkartu, hitz egiteko geratu, kultur ekitaldiak antolatu eta bestelako bizitza soziala eskaintzen diote Gabriel Aresti euskaltegiko kideek antzokiari.

«Pandemia honek ez dio ezer onik ekarri gure hizkuntzari. Harremanetik elikatzen da euskara, eta hori izan da, hain zuzen, bertan behera geratu dena», esan du Zabalak. Guraso bezala ere mintzo da bera, itxialdi garaian etxeetan eman ziren egoerak aztertuta, hizkuntzak jasan zuen galera eta kaltea nola konpondu asmatu ezinik. Kezkatuta dago, Bilbo bezalako hiri batean, berez zaurgarria den egoera bat erabat okertu delako. Eta horrek, zelan ez, kezka eragiten dio, eta handia. «Etxe askotan umeek euskaraz ikasten duten arren, gurasoek ezin izan diete lagundu; euskararekiko transmisioa eten da. Gauza bera gertatu da helduekin, euskaltegian izena eman, baina giro euskaltzaletik kanpo, eskaintza kulturalik gabe, hizkuntza berreskuratzeko gaitasuna asko murriztu da».

«Euskara nagusi den beste giro gehienetan bezala, hauskor samarra da ekosistema hau eta elementu baten faltan desorekak sortzen dira. Konfinamendu ostean igarri da D ereduko ikasgeletan ere, oro har, elkarrekin ez egoteak erdararako joera sustatu duela. Bada, helduen kasuan ere gertatzen da: familia erdaldunetakoak dira gehienak eta harremanak familiara murrizteak eragin du euskara gutxiago erabiltzea», esan du Zabalak.

Garrantzirik eza

Pandemia garaian, hizkuntza bigarren mailako gauza izan dela nabarmendu nahi izan dute Isazelaiak eta Zabalak. Adierazpen garrantzitsuenak egiteko gaztelania lehenetsi dela eta administrazioaren jarrera lotsagarria izan dela deritzote euskaltzaleok.

Ikasle-irakasleek goizez eta arratsaldez antzokia dinamizatzen dute. Euskara entzuten da elkarrizketa gehienetan, eta horrek animatzen du kaletik datorrena ere euskaraz aritzeko. Orain hori guztia eten da. Kultur arloan, ostalaritzan, hizkuntza eta bizitzaren alorrean ateak itxita eta jarduna geldirik dago. Kulturan eta ostalaritzan ez ezik, bestelako eraginik ere izan du pandemiak, hizkuntzaren eta harremanen arloan.

Hilabeteak aurrera doaz, Kafe Antzokiko atarian, 2020ko martxoko kartela dago oraindik: egin ziren eta egiteke geratu ziren kontzertu eta kultur ekitaldien zerrenda. Gogoratzeko. Pause tekla zapaldu bagenu bezala. Noiz soinua berriz entzungo geratuko gara. Hizkuntzaren doinua berreskuratzeko. Lagunekin geratzeko. Hitz egiteko, bizitzeko.

 

MIKEL URBELTZ

KAFE ANTZOKIKO ARDURADUNA

«EUSKARAREN MOTIBAZIO-EZAGUTZA-ERABILERA SOKA INDARTZEKO BEHARREZKOAK DIRA GUREA BEZALAKO ESPAZIOAK»

Bilboko Kafe Antzokiak iazko martxotik darama itxita. Ez dago kaferik euskaltegiko ikasle eta irakasleentzat, inguruko bulegoetako langileek ezin dute bertan bazkaldu, Bilbo eta inguruko euskaltzaleentzako kultur erreferentzia nagusiak ateak itxita ditu aspaldian. Ez kontzertu, ez hitzaldi, ez eta bestelako saiorik ere. Mikel Urbeltz Kafe Antzokiaren dinamikaz arduratzen da, eta inoiz baino lanpetuago sumatu dugu. Argazkiak egiteko sartu gara Kafe Antzoki barrura, eta une horretan bilera bat zeukan tabernariekin. Kafe Antzokiaren kultur esperientziatik, arduratik, etorkizunerako bide oparoan baikorra da bera. Kultur sorkuntzak eta hizkuntzak arnasa behar dutelako ari dira udazkenean berriro ateak irekitzeko prestatzen.

Kultur eta ostalaritzaren ikuspegitik 15 hilabete hauek ekarri duten galeraz gain, zer gehiago galdu da Kafe Antzokia itxita egon den denbora honetan guztian?
Kafe Antzokia martxoaren 12az geroztik dago itxita eta, noski, ostalaritza zerbitzuak, gaueko aisia eta ekitaldi guztiak bertan behera geratu dira, horrek gure etxearentzako, langileentzako, hornitzaileentzako, talde eta elkarteentzako zein bezeroentzako dakarren galerarekin. Itxiera 18 hilabetera arte luzatzen bada, eta hala dirudi, 450 ekitaldi inguru galduko dira, bakoitzak dakarren esperientzia edo bizipenarekin. Baina Kafe Antzokia, aurreko guztiak eskainiz, euskararen erabilerak espazioak irabazteko eta kultura herritarrei helarazteko sortu zen, gure hizkuntzaren erreferentzialtasuna indartzeko, euskaldungoa trinkotzeko. Erabilera esparru naturalik gabe, euskararen irakaskuntza hankamotz geratzen da, motibazio-ezagutza-erabilera soka indartzeko beharrezkoak dira-eta gurea bezalako espazioak.
Kafe Antzokia beti irudikatu dugu plaza ireki moduan eta horregatik kalearen jarraipen naturala da; bertan gertatzen diren harreman, lotura, saretzeek gurean dute isla. Ekitaldiek berez duten garrantziaz gain, aretoa betetzen duten herritarrek komunitatea gorpuzten dute behin eta berriz, hizkuntza eta kultura zabaldu, harremanak sendotu...
Orain, berriz, dena bilakatu zaigu portzentaje, distantzia, dezimal... eta, hain justu, harremanak debekatu zaizkigu mundu distopiko honetan; hau da, egiten dugun guztiaren muina. Kaleak eta plaza –Kafe Antzokia– hustu dira.
Eta ageriago egin zaizkigu gure nazioaren ahuleziak ere, zeren gutarrak diren nafar, lapurtar eta zuberotarrek are zailago izan dute gure plazan agertzeko.
 
Zein da egungo egoera, eta zer aurreikusten duzue?
Aretoa ordutik itxita dago eta langile guztiak, 50, aldi baterako erregulazioan gaude. Momentu honetan dauden limitazioek ez dute bideragarri egiten gure jarduna. Gaueko aisia ezin dugu zabaldu eta kontzertu eta ekitaldien aforoa, mugatua, jesarrita eta 1,5 metroko distantziarekin, benetan urria da, %10 inguru gelditzen baita. Irakurtzen dugu kultur ekitaldien ordutegia zabaltzeaz eta (22.00etatik 24.00etara), baina beste murrizketak kontuan izanik, ez dira aldaketa eraginkorrak gure jardueran. Diru galeretara eramaten gaituzten ezarritako aforo mugatuak, bai eguneko ostalaritza zerbitzuetan, zein kontzertu, kultur ekitaldi eta gaueko aisian, defizitarioak dira, musika, antzerki, dantza talde, areto, promotore... soka guztiarentzat.
Azken hilabeteetan egin diren emanaldiak, gehienbat, titularitate publikoko aretoetan edo egon zitekeen defizita diru publikoz estalitako emanaldi eta jaialdietan egin dira. Guk berriz, ez dugu horrelako aukerarik: gure defizita gure heriotza litzateke.
Herri ekimenetik sortuak garenok eta gure lanaren izaera publikoa aldarrikatzen dugunok, gure izaeraren publiko-pribatutasunaren irakurketa partziala dela-eta, beti ezbaian dugu egiten dugun lanaren aitorpena. Horrela, gertatzen da ostalaritza zerbitzuak eta urtero 300 kultur ekitaldi eskaintzen dituen Kafe Antzokia kultur sektoreari emandako dirulaguntzetatik kanpo utzi duela Jaurlaritzak, beste zenbait aretorekin batera. Gure bi jardun nagusien orekari esker bete ditugu 25 urte. Hala ere, hori ez da laguntzetan islatzen; ez dator bat kultur eta euskalgintza mailan Kafe Antzokiak duen pisuarekin eta sektoreak berak duen garrantzi estrategikoarekin, gure identitatearekin lotua.
 
Udan itxita egongo da, beraz, Kafe Antzokia. Ikasturte berrian, zer?
Gaur egun daukagun egoera aztertuta eta etorkizunak egoera hobe bat ekarriko duelakoan, urrian zabaltzeko plangintza lantzen gabiltza, betiere urrian murrizketak arindu eta gure lana bideragarria izango delako ustean. Iaz 25 urte bete zituen Kafe Antzokiak eta hurrengo 25ak ere egitasmoz eta lanez oparo ikusten ditugu, musika, dantza, bertso, zinema, antzerki sormenez beteak, eta euskaldunen harreman eta sareak trinkotzeko guztiz beharrezkoa den plaza lepo. Euskal kulturaren eta euskalgintzaren sarea txikia da, beste hizkuntza eta kulturekin alderatuta; baina daukaguna da, bakarra, garena, bereziki zaindu beharrekoa. Behar dugu zabaldu eta arnasa hartu, lagun, bezero, sortzaile eta bidaidez betetako Kafe Antzoki bat ikusi, kulturaz eta aisiaz gozatzen, orain arte izan direnen etxe eta berrien erakartzaile.