Chet Baker horma bat eskalatzen ari zela hil zen, baina ez zuen balkoian Julietarik zain, bere tronpeta baizik. Bolada txarra igarotzen ari zen, heroinarekin nahastuta; Amsterdamgo hotel batetik bota egin zuten eta kalera atera bezain pronto ohartu zen tronpeta hirugarren solairuko bere gelan ahaztu zuela.

Harreratik ezin zen igo, hotelean zorrak zituelako, eta horman gora abiatu zen. Legenda edo ez, bere biografiak asko baitu legendatik, gauza bat adierazten du: musikaria ez dela ezer bere instrumenturik gabe eta hari lotuta bizitzera kondenaturik dagoela. Sinbiosi horren irudi gisa bost musikari aukeratu ditugu: Hasier Oleaga bateria-jotzailea, Kepa Junkera trikitilaria, Bixente Martinez gitarra-jotzailea, Anje Duhalde kantari eta gitarra-jotzailea eta Belako taldeko bi neskak, Cris Lizarraga eta Lore Billalabeitia. Ofizioa barrutik nola bizi duten kontatu digute.

 

HASIER OLEAGA, BATERIA:

«MUSIKAREKIN TOPO EGIN NUEN ARTE IKASLE ONA NINTZEN»

Hasier Oleaga bateria jotzen ikusten duen edonork baketa parea besapean zuela jaioko zela pentsa dezake, baina, gaurko musikari gazte gehienei gertatu zaien bezala, solfeoa eta pianoa ikasten jarri zuen amak umea zela. Arreba zaharragoari pianoa erosi zioten eta hark utzi zuenean etxean denek berari begiratu omen zioten. «Baina ez zitzaidan gustatzen eta ahal nuen guztietan piper egiten nuen. Irakaskuntza klasikoan zerbaitek gaizki funtzionatzen du. Bat baino gehiago ezagutu dut musika ikasketak bukatu eta biolina, fagota edo dena delakoa estalkian sartu eta gehiago ukitu ez duenik. Ingelesez eta frantsesez ‘musika jo’ eta ‘jolas egin’ adierazteko aditz bera erabiltzen dute; gurean ez», hasi da hizketan. Hasier Oleaga Bilbon jaio zen. Aita Anboto jatetxeko semea zen eta umeak txikiak zirela Gasteizera joan eta Anboto Oleagarena jatetxea ireki zuen lehenik eta Oleaga gero. «Guk etxean ondo jan dugu, baina beti zutik», dio. Hiriburu horretan eman zuen gaztaroa eta hor hasi zen bateria jotzen. Badira hamar urte Donostiako Egia auzoan bizi dela. Martuteneko 27 poligonoan du entsegu lokala. Han biltzen da, esate baterako, tarteka, Ruper Ordorikarekin.

Noiz hasi zinen musikarekin gozatzen?
14 edo 15 urte nituela ikaskideekin taldea osatu nuen: Ez Zak Etsi.  Gelako lagun bat Gernikara joaten zen asteburuetan eta han zuen taldearen berri kontatzen zigun astelehenetan, entseguak nola egiten zituzten eta... Inbidia pasatzen genuen eta guk ere talde bat osatzea erabaki genuen. Altuena ni neu nintzenez, bateria jotzen jarri ninduten, instrumentu hau jotzeko indarra behar zela pentsatzen baikenuen. Kontserbatorioa utzia nuen, noski, eta hori drama izugarria izan zen etxean, amarentzako bereziki.

Berehala ohartu al zinen bateria zela zure instrumentua?
Ez pentsa. Poliki-poliki joan nintzen sartzen. Irakasle bat aurkitu nuen eta haren bidez joan nintzen taldeak ezagutzen; pare bat urte jotzen eman eta gero, 17 urterekin, erabaki nuen sakondu egin nahi nuela eta 18 urterekin Bartzelonara joan nintzen. Han bi urte egin eta AEBetara joateko amotan nintzela, jakin nuen Musikene martxan jarri zutela eta bigarren promozioan sartu nintzen. Beraz, 18 urterekin, adiskideak unibertsitatera bideratzen hasi zirenerako, oso sartuta nuen grina. Batxilergoko azken urtean klasetara ez nintzen joaten eta lokalean sartuta ematen nuen eguna. Hori ere drama bat izan zen etxean. Musikarekin topo egin nuen arte oso ikasle ona izana nintzen, ikasle praktiko horietakoa, azken orduan ikasi eta nota onak ateratzen zituena. Azken urtean larri-larri ibili nintzen eta musikak izan zuen errua.

Gertatzen al zaizu lokalera bi ordurako joan eta ohartu gabe lau igarotzea, denboraren nozioa galtzea?
Orain ez.  Urte eta erdiko alaba dugu, eta, haren bila joan behar dudanez, ordulari handi bat jartzen dut begien bistan. Baina noski joera dudala denboraz ahazteko. Hasieran, dena den, orduak sartu arren, denbora asko galtzen da, norabiderik gabe ibiltzen garelako.

Hasierako talde horretan rocka egingo zenuten, ezta?
Maite genituen taldeen musika jotzen genuen: Negu Gorriak, Kortatu, Betagarri, Lin Ton Taun…

Gerora Betagarrin jo zenuen.
Bai, geroago.

Zer garrantzia du musikari batentzat musika entzuteak?
Ezinbestekoa da. Hortik edaten dugu. Egina dagoenetik abiatzen gara eta aurrekoen ezagutzan sakontzen dugun neurrian konta dezakegu zerbait. Sukaldaritza Eskola joan eta ezin zaitezke dekonstrukzioak egiten hasi. Babarrunak ondo prestatzen ikasi behar da aurretik.

Noiz izan duzu instrumentuarekiko mendekotasun gehien?
Horretan sakondu nahi nuela erabaki nuenetik antzeko harremana izan dut instrumentuarekin.

Noiz jakin zenuen ona izango zinela?
Neure pertzepzioa beti kontrakoa izan da. Ematen ditudan aurrerapausoak ahaztu egiten ditut eta ditudan akatsetan jartzen dut begia, eta horrek laguntzen digu aurrera egiten. Areago esango dizut: neuk egindako musika entzuten dudanean ez zait batere gustatzen. Iraganeko argazki bati begira egotea bezala da, ez duzu zeure burua ezagutzen.

Ba al duzu zeure burua besteekin neurtzeko joerarik?
Joera hori denok dugu, baina horren kontra egin behar dugu: nik neuri gertatzen zaidana kontatu behar dut instrumentuaren bidez.

Zergatik hitz egiten duzu kontakizunaz? Musika ere narratiba modu bat al da?
Bai, noski. Guk ere istorioak kontatzen ditugu. Sormen lan guztien atzean dago istorioren bat, berdin da kontatzeko zer osagarri erabiltzen den: izan daiteke hitza, mimoa edo hotsak.

Baina Ruper Ordorikarekin edo Mikel Urdangarinekin ari zarenean taldeko kide soil bat zara, haiek kontatu beharko dituzte euren istorioak.
Horretaz asko eztabaidatu izan dut. Nik defendatzen dut taldearen barruan ere kide bakoitzak kontatzen den istorioaren interpretazio pertsonala egin behar duela.

Protagonistago zarenean, jazzaren generoan osatu dituzun taldeekin, zer gertatzen da?
Cantus Caterva deritzon neure taldearekin bigarren diskoa grabatuko dugu maiatzean. Kanpotik begiratuta ez du zerikusirik Ruperren musikarekin, esate baterako, baina funtsean gauza bera da. Instrumentala da, ez dago hitzik, baina musika idazteko erabiltzen ditudan abiapuntuak berdinak dira: irudi bat, eszena bat, gertakari bat… neure bizitzako gauzak. Nik taldekideei paper bana ematen diet kanta bakoitzean zer kontatu nahi izan dudan agertuz.

Iritsi al zara inoiz instrumentuari mania hartzera?
Badago borroka bat instrumentua teknikoki menderatzeko eta borroka hori ez da inoiz bukatzen. Nik bulegari baten ordutegia egiten dut bateriaren aurrean, baina ez naiz aspertzen.

Pianoari notak jo eta melodia bat atera daiteke. Bateria jo eta zer ateratzen da?
Gauza harrigarria da danborren magia. Joan den urteko  Donostiako Aste Nagusian afrikar batzuk aurkitu nituen kale ertz batean danborrak jotzen eta haiei begira liluratuta geratu nintzen. Emazteak okondotik tiraka eraman behar izan ninduen. Erritmo bat ondo jota dagoenean barrenetik harrapatzen gaitu. Ez dakigu gure baitan zer gertatzen den. Afrikako kulturaren baitan dago mirari hori: trantze puntu batera iristen dira danborrarekin.

Gertatu al zaizu erdi gaixorik lokalera etorri, hiru ordu jo eta sendatuta ateratzea?
Afrikarren adibidearekin jarraituz, sendagileak eta musikariak berdinak dira tribu askotan. Norbait gaixo dagoenean danborrekin joaten zaizkio jotzera, gaitza uxatzeko. Musikariak aztiak dira eta sekulako boterea dute. Musika egitea, beraz, ez da txorakeria bat. Horrela ikusten dut nik kontu hau.

Ba al dago izaera aldetik jarrera bat instrumentu bat edo beste bat aukeratzeko orduan?
Baietz esango nuke. Badaude ezaugarri batzuk instrumentu bat edo beste bat aukeratzera bultzatzen gaituztenak. Laurent de Wildek Thelonious Monki buruzko liburu bat idatzi zuen, “Monk” izenburua duena; hor aztertzen du kontu hau eta oso gauza interesgarriak esaten ditu.

KEPA JUNKERA, TRIKITIA:

«NI EZ NAIZ HOBEA IZATEN SAIATU, NEU IZATEN BAIZIK»

Trikitia munduan barrena eraman duen musikaria da. “Bilbao 00.00 h.” lanarekin Urrezko Diskoa irabazi zuen (50.000 kopia salduta), “K” diskoagatik Grammy Latinoa eman zioten eta “Hiria” diskoa EMIk argitaratu zion, balentria batzuk aipatzearren. Ausarta da, nortasun izugarria du eta trikitiaren tradizioaren berrirakurketa interesgarria egin du, eta, instrumentu hau, nolabait esatearren, Txapeldunen Ligara eramatea lortu du. Kepa Junkera 1965ean jaio zen Errekaldeko Goya kalean, aita eta ama jaio ziren etxe berean, zenbaki berekoak baitziren, aita lehen solairukoa eta ama bigarrenekoa.

Badago zure nerabezaroko estanpa esanguratsu bat: norbaitek soinu txiki bat utzi zizun eta egun batean pijama jantzita pieza bat jo zenien etxekoei, guztien harridurarako.
Motriku pandero-jotzaileak utzi zidan soinu zahar hori, Royal bat zela uste dut, bere familiakoren batena. Ordurako akordeoia ikasten ari nintzen Recalde zumarkalean bizi zen Peciñarekin eta akordeoi bat ere erosi zidaten gurasoek. Amak esaten zuen estalkia gehiago kostatu zitzaiela instrumentua bera baino. Ama zen musikarako zaletasuna zuena eta 8-9 urterako bideratu ninduen. Baina solfeoa ez zitzaidan gustatzen, partiturak irakurtzea ere ez eta akordeoiak ez ninduen engantxatu. Bien bitartean Basurtoko Jai Alai dantza taldean alboka eta txistua ere ikasi nituen pixka bat, baina soinu txikia zen benetan liluratzen ninduena. Amaren aita, Roman Urraza, pandero-jotzailea zen, Salbador trikitilariarekin ibiltzen zen, eta, erromerietatik bueltan txikitoren bat edateko Errekaldeko tabernetan sartzen zirenean, ni kaletik panderoaren hotsa entzuten egoten nintzen eta harrigarria iruditzen zitzaidan erritmoagatik eta transmititzen zuen alaitasunagatik. Salbadorrek dozena bat pieza jakingo zituen, beti berak jotzen zituen, baina uste dut erritmoa oso ondo eramaten zuela. Behin gurasoekin taberna horietako batean sartu ginen aitona eta Salbador entzutera eta txundituta egon nintzen; 10 urte inguru nituen. Gaur argazkitarako ekarri dudan panderoa da aitonak jotzen zuena. Bilboko Alde Zaharrean Koteronek eta biok dugun musika akademiaren sarreran badago argazki bat Salbador soinua jotzen eta ama dantzan.

Panderoak dirudi musika instrumenturik minimoena, eta, hala ere, liluratu egiten zintuen?
Nire instrumentu kutunetakoa da. Geroztik, urte hauetan zehar, pandero mota asko jo izan ditut eta perkusio-jotzaile handiekin ikasten saiatu naiz, eta instrumentu ikusgarria dela uste dut. Panderoa eta soinu txikiarekiko lilura hori nerabezaroan sentitu nuen, beraz, eta poliki-poliki hasi nintzen. Etxean ez genuen izan disko-jogailurik nik 19 urte bete nituen arte. Sukaldeko irratia  genuen beti piztuta, baina nerabezaroan oso musika gutxi entzun ahal izan nuen. Udan Zumaira joaten ginen eta hor egin genuen harremana Zumarragako Trikitixakoekin, Oria anaiekin. Aita etxegintzan aritzen zen eta bi txalet handi egin zituen herri horretan umeak ginenean, eta harreman estua genuen Zumaiarekin. Gau batez elkarte batean afaltzeko geratu ziren nire gurasoak Oria anaiekin. Hauek jotzen ari zirenean soinua eman zidaten zerbait jotzeko eta ni ihesi atera nintzen, oso lotsatia bainintzen.

Gogoratzen al duzu zeure burua orduak sartzen?
Ez dut inoiz ordu askorik sartu. Pieza bat behin eta berriz jotzeak aspertu egiten nau. Erromeria batera joaten nintzenean lauzpabost ordu jotzen nituen gelditu gabe. Hori gustatu izan zait, jendaurreko lana. Klaseak ematea ere bai. Baina bakarkako entrenamenduak aspertu egin izan nau. Trikitilari handiek soinu txikiak dituen aukeratTIK zati bat erabiltzen zuten, ez zituzten instrumentuaren mugak ezagutzen, eta Joseba Tapia eta biok izan garela esango nuke, gazteago batzuekin batean, aukerak zabaltzen ahalegindu garenak. 

Horrela bakarrik esplika daiteke 1988ko txapelketan zure jotzeko moduak eragin zuen zalaparta.
1986ko txapelketan hartu nuen parte lehen aldiz. 21 urte nituen  eta neure piezak jotzera joan nintzen. Berrikuntza batzuk sartu nituen, erritmo aldaketa batzuk esate baterako, baina ez zen zalapartarik sortu. Partaide gehienak besteen piezekin joaten ziren. Nik pieza bat entzun eta badakit akordeoiarekin sortua den edo ez, instrumentu bakoitzak bere kadentzia eta hizkuntza dituelako. Bitxiena hori izan zen, soinu txikiarekin egindako piezak jo eta jende batek hor kanpoko osagarriak ikustea. 

Zuk bazenekien bide arriskutsu batetik sartzera zindoazela.
Txapelketak trikitiaren munduan egiten zenaren erakusleiho ziren, eta ni egiten nuenaren berri ematera joan nintzen. Rafael Agirreren trikitiari buruzko liburua begiratzen egon naiz gaur eta niri buruzko pasarte bat dakar; «Joseba Tapia ha introducido un estilo distinto sin romper con los moldes clásicos, pero el verdadero cambio viene de la mano de Kepa Junkera, nacido en Bilbao y, por tanto, desconectado de la tradición», dio eta hori ez da egia, nik umetatik izan baitut Bizkaiko tradizioaren berri etxean. «Su forma de tocar está influenciada por culturas musicales foráneas», jarraitzen du eta nik etxean ez nuen disko-jogailurik ere! Ni bilbotarra izateak uste dut eragin handia izan zuela bereziki 1988ko txapelketan nire kontra eman zen zalapartan. Gero hasten naiz kanpoko kulturak ezagutzen eta trikitia kultura horietara zabaltzen. Gogoan dut behin Azkoitiko Martirietan saioa egin ondoren entzule batzuk inguratu zitzaizkidala jo nituen pieza batzuk asturiarrak zirela esanez. Bizkaian entzundako piezak ziren.

Baina jotzeko modu berri bat ekarri zenuen.
Egia da. Ni zehaztasun bila nindoan, harmoniekin jolas egin nahi nuen, kontrasteak lortu nahi nituen… Tradizioa ezagutzen dut eta maite dut. Auntxa, Sakabi, Laja, Epelde, Eleuterio Tapia eta beste hainbat maisuri esker naiz trikitilaria, baina gauza berriak adierazteko askatasuna sentitu nahi nuen. Kontua ez da zeinek jotzen duen hobeto, trikiti tradizionalean planteatzen zen bezala; gakoa besterik da: norbere nortasunaren arabera jotzea. Ni ez naiz hobea izaten saiatu, ni neu izaten baizik. Musika ez da kirola, ez dago markak ondu beharrik. Niri izena duen trikitia gustatzen zait. Laja entzuten dut eta badakit Laja dela edo badakit beste piza bat jotzen ari dena Auntxa dela. Nik nire bidea aurkitu behar dut.

Noiz erosi zenuen zure lehen trikitia?
Jendaurrean jotzen hasi eta diru pixka bat aurreratu nuenean erosi nuen argazkietarako ekarri dudan nire lehen soinu txiki urdin hori. Zabaleta eta biok joan ginen eta soinu bana erosi genuen Donostian. 70.000 edo 80.000 pezeta balio zuten orduan. Soinu horri txispak atera dizkiot. Soinu horrekin grabatu nuen lehen diskoa, “Infernuko Auspoa”, 1985ean. Trikitia etxean ezagutu nuen, baina trikitiaren bidez ezagutu nuen Euskal Herria; Bizkaia eta Gipuzkoa auzoz auzo korritu nituen. Trikitia errealitate hori ezagutzeko bitarteko bat izan zen. Urte horietan ezagutu nituen garaiko trikitilari handiak. Hasieran Zabaleta eta biok estralurtarrak ginela uste zuten, baina gero oso harreman estua izan dut guztiekin.

Mundura eraman duzu trikitia.
Konbentzituta nago edozein belarrirentzat musika interesgarria dela, alaia eta dantzarako balio duena. Jaialdi handietan asko ibili naiz. Diatonikoaren inguruan Frantzian egiten den ikastarorik handienean egon naiz egunotan Parisen. Oso jende ona dute. Italian, Belgikan, Portugalen, Irlandan  edo Ingalaterran estilo ezberdinak dituzte eta musikari oso jantziak. Diskoak ere grabatu ditut horietako batzuekin, John Kirpatrick eta Ricardo Tessirekin esaterako. Europako bi handienak direla esan daiteke.

Elkarrekin bizitza osoa daramazue eta ez al diozu maniarik hartu soinu txikiari?
Ez, ez. Bizitzak eman didan saririk handiena da. Gainera, gaizki ikusita zegoen instrumentu batekin ibiltzeak indarra eman dit. Bidenabar, badakit amaren energia eta erritmoa izan ditudala lagun. Amak dantzan zuen indarrak lagundu dit soinua jotzeko orduan. Gipuzkoako herri txikietan ikusi izan dut gero dantzarako indar hori.

CRIS LIZARRA ETA LORE BILLALABEITIA, BELAKO:

«GURASOAK DITUGU KRITIKORIK ZORROTZENAK»

Orain hiru urte eskas eman zuten lehen kontzertua herriko taberna batean presaka egindako kanta propioak eta besteren batzuk joaz. Bi maketa eta lehen diskoa etorri ziren gero eta euskal musikaren agertokietan ez ezik inguruko jaialdi handietako talde kutunetako bat bilakatu dira. Crystal Fighters taldearekin egon ziren iaz Zugarramurdin, baita beste hainbat lekutan ere: Primavera Sound jaialdian jo zuten Bartzelonan, Elvis Costeloren aurretik Donostiako Jazzaldian edota Kultur Kutxa jaialdian Donostian bertan. Aurtengo bira prestatzeko egun batzuk egin ditu laukoteak Intxaurrondoko kultur etxean lehenik eta Biarrizko Atabalen gero. Cris Lizarragarekin (ahotsa, teklatua) eta Lore Nekane Billalabeitiarekin (baxua, ahotsa) mintzatu gara. Crisek 22 urte ditu eta Lorek 19 urte besterik ez.

Orain hiru urte taldean hasi aurretik zer harreman zenuten musikarekin?
Cris: Lauok jaso dugu umetatik musika mailako heziketa. Ni pianoa ikasten ari nintzen eta korura ere joaten nintzen, etxean gurasoek, aitak bereziki, pianoa jotzen duelako eta koruan kantatzen duelako. Egia da taldean hasi eta pianoa utzi nuenean etxean drama txiki bat bizi izan zutela. Aita sendagilea da, pianoa zaletasun gisa landu du, baina bere hiru arreba zaharragoek ikasketak egin eta gero utzi egin zuten eta asko saiatu zen nik jarrai nezan. Ama ere oso musikazalea da; pena handia hartu zuten, baina gainditu dute. Baina ez da denen kasua. Lorek, esaterako, jarraitzen du pianoa ikasten.
Lore: Bai. Nire anaiak utzi egin zuen, baina niri asko gustatzen zait pianoa jotzea. 8 urterekin hasi nintzen eta irakasle berarekin jarraitzen dut oraindik ere.

Pop eta rock talde gehienetan ez bezala, zuek instrumentu bat baino gehiago jotzen duzue, eta aldatu ere egiten dituzue agertoki gainean. Baina baduzue banaketa bat, ezta?
Cris: Hasieran, Loreri pianoa asko gustatzen zaionez, teklatua jotzen zuen batez ere eta ni baxua jotzen hasi nintzen, baina nik gehiago kantatu behar nuenez, teklatura pasatu nintzen eta bera hasi zen baxua jotzen.

Bitxia da nola banatzen dituzuen instrumentuak taldearen premien arabera.
Cris: Horrek gauza bat esan nahi du: instrumentu bat jotzeko dugun teknika ez da izugarria izango, baina guk taldean lortzen dugun orekari ematen diogu lehentasuna.
Lore: Areago esango nuke: aldatzea gustatu egiten zaigu. Banaketa bat badugu: nik baxua jotzen dut, Crisek teklatua, Landerrek bateria eta Josuk gitarra, baina Josu, Cris eta hirurok instrumentuak aldatu egiten ditugu tarteka, beti gauza bera jotzen aspertu egiten garelako, eta horrek taldearen antolaketa apurtzen duelako ere bai.
Cris: Talde gehienetan kide bakoitza bere instrumentuarekin izan ohi da oso ona eta hori lortzeko orduak ematen dituzte. Guk talde lanean ematen ditugu orduak. Ez ditugu etxean geure instrumentuarekin lanean orduak ematen, baina talde lana hobetzen ordu asko ematen ditugu. Hor dago diferentzia.

Beharbada elkarrekin oso harreman ona duzuelako ere izango da.
Cris: Josuk eta biok Arte Ederretan ezagutu genuen elkar eta, friki batzuk ginenez, orduak ematen genituen musikari buruz hitz egiten. Eta egun batean bere arrebarekin, Lorerekin, eta bateria-jotzaile batekin elkartzen hasita zeudela esan zidan eta ea zergatik ez nintzen animatzen, niri kantua beti gustatu izan baitzait. Orduan, lehen entseguan, ezagutu nuen Lore eta oso harreman estua izan dugu denok elkarrekin.

Noizko kontua da hori, 2011koa?
Cris: 2011ko maiatzekoa. Lehen entsegura hiru bertsio egiteko asmoarekin joan ginen, Crystal Fighters, Pixies eta Massive Attack taldeen kanta bana jotzeko asmoarekin, eta, hain txarrak izateko, taldeak belarrira ondo jotzen zuela ohartu ginen. Josu eta Loreren gurasoek Mungian lagun asko dituzte eta berehala aurkitu ziguten taberna bat lehen emanaldia egiteko; eguna ere jarri ziguten. Presaka ibili ginen hiru bertsio horiez gain geure kanta batzuk asmatzen.
Lore: Kantak egiten hasi aurretik esan genien baietz, joko genuela. Talde basati samarrak gustatzen zitzaizkigun eta pare bat astetan bertsio batzuk prestatu eta geure saio batzuk sartu genituen tartean. Kontzertu horretako zatiak entzun eta zeinen txarrak ginen ohartzen gara orain, eta zenbat ikusi dugun ere bai. Baina ausardia izan genuen eta ausardia garrantzitsua izan da iritsi garen lekura iristeko.
Cris: Laguntzaile oso onak izan ditugu. Aitor Abiok, esate baterako, LPko teklista ohiak, asko lagundu zigun, kanta bat nola egituratu behar den erakutsi zigun, une intentsoak lortzeko une lasaiagoak tartekatzen. Josu da pianoarekin eta ordenagailuarekin kantaren oinarriak jartzen dituena, bera da nolabait esateko konposatzen duena, eta gero taldean joaten gara aldaketak egiten eta osatzen.
Lore: Josuk proposatzen duena bakoitzak bere erara interpretatzen du eta bakoitzaren ekarpenak bilduz joaten gara behin betiko bertsioa egin arte. Josuri musika egitea asko gustatzen zaio eta bere kontura egindako lanak ere baditu, musika elektronikoan bereziki.

Unibertsitateko ikasketak bateragarriak al dira daramazuen agendarekin?
Cris: Oso zaila da. Nik Arte Ederretako ikasketa bukaerako lana egin behar dut eta oso estu nabil. Apirilean eta maiatzean hasten da kontzertuen agenda eta jaialdi handietakoak datoz tartean, eta izugarri zaila da unibertsitateko betebeharrei erantzutea. Beste hirurak libreago ikusten ditut eta kontzertu guztiei baietza emateko gogoa dute beti, baina nik hemezortzi kredituko ikasgai bat daukat zintzilik oraindik eta derrigor atera behar dut, ordainduta dudalako.
Lore: Nik Ingeniaritza ikasketak utzi behar izan ditut eta Irakasle Eskolan hasiko naiz, bateragarriagoa ikusten dudalako. Kontzertu bat emateko aukera duzunean oso zaila da ezetza ematea, trena hartzen ez baduzu joan egiten zaizulako. Bost hilabete aurretik jartzen dizute kontzertu eguna eta askotan egun horretan azterketa bat duzu edo lan bat entregatu beharra.

Zeintzuk dira aurtengo agendan dituzuen jaialdi handiak?
Lore: Murtziako Sos jaialdia dugu lehenik, ekainean Poloniara goaz eta kontzertua eman eta biharamunean Iruñean jo behar dugu, Musikaren Egunean Donostian izango gara, Calaisen badugu beste hitzordu bat, Biarritzen ere bai, Benidorm Forum jaialdian izango gara, Primavera Sound-era goaz bigarren aldiz, BBK Liven ere joko dugu… Oso betea daukagu uda.

Zer zarete, jaialdietako talderik gazteena?
Cris: Hala esaten dute, baina gero eta jende gazteagoa ari da ikusten musikaren alorrean.

Zein da zuen asteko plangintza? Zenbat entsegu egiten dituzue?
Lore: Guk astean bi entsegu egiten ditugu, bi arratsalde, asteazken eta ostiraletan, baina ideiala asteburuan hirugarren bat egitea izango litzateke.
Taldeak agertokian mugitzeko modu bat du, oso landua dirudiena. Hori ere entseguetan lantzen al da? Crisen jauziak, Loreren mugimenduak… ez al dira prestatzen?
Cris: Ez dugu hori lantzeko lekurik ere! Hori kontzertuetan lantzen da gehienbat eta neurri handi batean bakoitzari barrutik ateratzen zaiona izaten da. Entseguetan kanta lantzen da, eta, kontzertuetan, kanta ondo aterako dela jakitun, disfrutatzera eta mugitzera ateratzen gara, barruan sentitzen duguna transmititzera.

Cris, zure kasuan ahotsa lantzen al duzu?
Cris: Kontrolatzen ikasi beharko nuke. Beti koruan kantatzen ibili naiz eta ez dut arazorik izan, baina taldean hasi nintzenetik arazoak izan ditut, eta kantatzen ordu asko ematen ditudalako da. Gure eztarria ez dago kantatzeko programatua, hitz egiteko baizik, eta kantuak ahalegin gehigarria eskatzen du.

Musikak sortzen al du mendekotasunik?
Lore: Bai, bai. Jo gabe egun batzuk igaro orduko sentitzen dut beharra, eta kontzertuek oraindik mendekotasun handiagoa sortzen dute!

Ez al zaizue arrakasta burura igo?
Cris: Ez dugu inolako motiborik ikusten. Gu Britainia Handian sortu izan bagina, seguru asko ez ginateke ezer izango. Egiten dugun musika handik dator neurri handi batean eta gure antzeko talde asko daude. Hori batetik, eta, bestetik, jaialdi handietara goazelarik, oso talde onak ikusten ditugu agertokian, eta geure lekuan jartzen gaituzte. Talde asko entzuten ditut eta badakit non gauden.
Lore: Guk hemen inguruan talde askorekin jotzen dugu, eta, nahiz izenik ez duten eta gu askoz ere ezagunagoak garen, ez dugu horregatik hobeak garenik inoiz pentsatzen.

Nola doa bigarren diskoa?
Lore: Bidean dago. Aurretik kanta batzuk grabatuko ditugu eta datorren urterako utziko dugu diskoa, ateratzeko sekulako gogoa badugu ere.

Gurasoak ikusi al dituzue inoiz lehen lerroetan?
Cris: Tapoiak deskubritu dituztenetik, nire gurasoak gehiagotan etortzen dira. Musika klasikoa eta jazza entzutera ohituta, etortzen hasi ziren eta gure dezibelioak jasaterik ez zuten. Lehen oso atzean geratzen ziren, baina tapoiekin hasi direnetik oso aurrean ikusi izan ditut eta oso animatuta gainera.

Lore: Gureak ere askotan etortzen dira. Teknikarien mahaiaren ondotik soinua nola entzuten den begiratzen egoten dira, baita aurreko lerroetan ere. Ondoren kritikak egiten dizkigute: gurasoak dira gure kritikorik zorrotzenak.

BIXENTE MARTINEZ, GITARRA:

«ORAIN MUGIKORREAN GRABATZEN DITUT IDEIAK»

Bixente Martinezen gitarrari jarraiki idatz daiteke ia-ia euskal musikaren azken mende erdiko historia. 1954an jaio zen Eibarren eta posta bidez ikastaroa eginez ikasi zuen gitarra jotzen. 19 urterekin Oskorrirekin bat egin zuen eta hogei disko atera ditu taldearekin. Ruper Ordorikarekin behin eta berriz ikusi dugu. Izukaitz taldean agertu zen 1974an eta Hiru Trukun geroago. Kepa Junkerarekin eta Hertzainak taldearekin kolaboratu du. Zinemarako musika egin du, baita ETBrako ere. Igelaren Banda eta Bertso-jazza izan dira bere azken proiektuak. Orain hamar urte Zarauzko Salbiden lan egiteko eta klaseak emateko prestatu zuen lokalean hartu gaitu.

CCC metodoa erabiliz, posta bidez, ikasi omen zenuen gitarra jotzen.
Donostian bazen garai hartan posta bidez ikastaroak egiten zituen CCC etxea eta aitonak oparitu zidan ikastaroa nik 14 urte inguru nituenean, eta gitarra ere bertan erosi nuen, gitarra espainiar eskas bat. Baina, egia esan, ez nuen horrela askorik ikasi, oso klasikoa zelako eta nik solfeo gutxi nekielako batik bat; diskoekin neure kasa belarriz ikasten jarraitu nuen. Ahal nuen lekuetatik ateratzen nituen akordeak.

Ba al duzu garai hartako gitarrarik?
Badut hemen Oskorriren lehen diskoan [“Gabriel Arestiren omenez”] jotzeko erabili nuen gitarra, Fender Stratocaster bat [gitarra erakutsi digu], nahiz eta geroztik konponketak egin dizkiodan. Aurten ospatzen dira 60 urte gitarra marka hau sortu zela. Nire kintakoa da. Lutxanako rockero batek saltzen zuela enteratu zen Natxo eta hari erosi nion. Garai horretan Iparraldean erosten ziren instrumentu gehienak. Baionako Belvedere dendara joan ohi ginen, merkeagoak zirelako eta aukera gehiago zegoelako.

Musikariaren izaerak ba al du zerikusirik instrumentua aukeratzeko orduan?
Seguru baduela, baina ez daukat erantzunik. Aitonak ikastaroa oparitu zidanerako nik oso garbi nuen gitarra ikasi nahi nuela. Rock talde batzuk ikusiak nituen telebistan eta diskoak erosten nituen. Gogoratzen dut urte horietan Regino Sainz de la Maza gitarra-jotzaile klasikoak astero emankizuna zuela telebistan gitarra erakusteko. Gitarra klasikoa ondo ikusia zegoen, baina nik elektrikoa nahi nuen. Gogoratzen dut bazegoela The Spotnicks izeneko talde suediar bat. Behin telebistan jotzen ikusi nituen astronautaz jantzita eta inpresio handia egin zidaten. Beatles eta Rolling Stones taldeak martxan zeuden ordurako. Irratietan baziren emankizunak. Baziren aldizkari txiki batzuk ere. Bazegoen astekari espainiar bat, “Gaceta ilustrada” edo horrelakoren bat, astero modako kanta baten akordeak eskaintzen zituena. Eta gero diskoak zeuden. Badakizu bluesa gauza sinplea dela jotzeko eta gogoratzen dut John Mayallen pare disko ere eskuratu nituela. Mayall oraindik martxan dabil 80 urterekin, eta duela gutxi Bilbon izan zen. Garai hartan oso informazio urria genuen, baina genuen apurra gogoz irensten genuen. Arazoa zen herri mailan ez zegoela guk nahi genituen musika generoetara iristeko modurik. Eibarren señorita batzuek pianoa ematen zuten, baina herrian ez zegoen musika eskolarik eta gitarra erakusten zuen inor.

Zuk gitarra elektrikoa jo nahi zenuen.
Bai. Igandetan ematen zidaten diru apurra gordetzen aritu nintzen; 3.000 pezeta aurreztu nituenean Donostiara joan nintzen, gaur Erviti musika denda dagoen lekutik gertu zegoen beste denda batera sartu eta 3.000 pezetako gitarra elektriko bat erosi nuen. Ez zen oso ona izango, garai hartan Fender batek 100.000 pezeta baino gehiago balio baitzituen. 17 edo 18 urte izango nituen.

Zenbat urterekin sartu zinen Oskorrin?
19 urterekin, baina esan behar dut artean oso modu anarkikoan jotzen nuela eta gerora joan nintzela ikasten. Garai horretan asteburuetan biltzen ginen Oskorrikoak gure saioak prestatzeko eta astea etxean ematen nuen, Eibarren. Aitak enpresa txiki bat zuen eta haren bulegoan egiten nuen lan, eta ordu libreak nire gitarrarekin igarotzen nituen. Aitarekin lanean ari nintzela ezagun batzuek esan zidaten Natxo de Felipe musikari bila zebilela eta neure burua aurkeztea erabaki nuen. Bere aurrean jarri eta jotzen hasi nintzen eta taldekoa nintzela esan zidan; oraindik ez dut ulertzen zergatik onartu ninduen. Lehen disko horietan moldaketak ez dira batere onak, baina kantak oso ederrak dira eta horrek salbatu gintuela uste dut.

Instrumentuarekin duzuen harreman horretan derrigorrezkoa al da pasioa, sinesmen bat, dedikazio bat?
Grina eta pasioa garrantzitsuak dira. Erabaki bat hartzen duzu bizitzan eta orduak ematen dizkiozu egiteko horri. Gainera, orduan gitarra jotzea ez zen lana niretzat; plazera zen eta libre neuzkan ordu guztiak musika entzun edo jotzen ematen nituen. Oskorrin nengoela etorri zen soldaduska eta segidan Bilbora joan nintzen bizitzera, ikasle pisu batera; hor hasi nintzen modu serioagoan ikasten eta jarraitu nuen solfeoa ikasten, ikastaroak egiten, jazz klaseak hartzen. Garai horretan deskubritu nuen mandolina. Musika zeltikoan erabiltzen zen eta countryan ere bai, eta taldera ekarri nuen kanta batzuei beste kolore bat emateko. Bi harreman mota dira. Gehiago erakartzen nau gitarrak eta ordu gehiago eskaintzen dizkiot gitarrari. Mandolinari ez diot hainbeste denbora eskaini, baina berak asko eman dit niri, ate asko zabaldu dizkit, seguru asko gitarra-jotzaile asko dagoelako eta mandolina-jotzaile gutxi. Mandolina musika tradizionala jotzeko erabiltzen da: Hiru Truku bezalako taldea batean, esate baterako, mandolinak leku argia du. Maitasun handia diot, baina ez dut egunero jotzen eta gitarra egunero jotzen dut.

Maitasun harreman bati buruz arituko bazinateke bezala hitz egiten duzue musikariek instrumentuarekiko harremanaz, baina gorrotorik egon al daiteke batzuetan? Tortura bilaka al daiteke?
Ez dago gorrotorik, eta torturarik gutxiago. Gerta daiteke goiz batean eguneroko eskalak eta ariketak egiten ari zarela aspermena sentitzea. Ni une horietan atletismoa egiten ari direnekin gogoratzen naiz, hemendik bi urtera izango diren Olinpiar Jokoetan segundo bat gutxiago egiteko egunero ariketa berak egiten aritzen direlako. Badago antzekotasun bat kirolaren eta gure lanaren artean, entrenamendu asko behar delako gero agertoki gainean ordubeteko kontzertua emateko.

Non dago musikariaren saria edo plazera, agertoki gainean?
Agertoki gainean badago saria, baina plazerik handiena musika sortzea da. Ideia baten atzetik zabiltza eta ateratzen ari dela ikustea ederra da, eta jendearengana iritsiko dela pentsatzeak poza ematen du. Natxoren meritua da, Oskorrin hasieratik denok izan baitugu gure sortzaile sena garatzeko aukera. Bigarren diskoan badaude nire pare bat kanta.

Noiz etortzen dira ideiak? Ohean goizeko lauretan esna zaudela, esate baterako?
Hori, gutxitan, baina gertatu izan zait, eta grabagailurik ondoan ez nuelako ere galdu izan ditut inoiz ideiak. Orain mugikorrean grabatzen ditut. Horietako gehienak ez dira inora joango, baina hor daude eta horietatik aterako dira gauza berriak. Igelaren Bandaren kasuan edo Bertso-jazzaren kasuan, proiektuak nireak dira eta horiek gauzatzea ederra izan da, baina bi proiektuetan inprobisazioak leku handia du eta sortzen ari zaren une horiek dira ederrenak.

ANJE DUHALDE, GITARRA:

«EZ DAKIT KANTATZEN ESKUETAN GITARARIK HARTU GABE»

Anje Duhalderen jaiotetxeak Aranburu du izena, Arrangoitzen. Handik berrehun metrora bizi da, aitonak mahastia zuen eremuan eraikitako etxean. Aitonak ardo beltza egiten zuen, «beltza eta txarra». Herriko apaiza, Oxobi euskal idazlea, askotan etortzen zitzaion bisitan, eta, behin ardoa dastatzeko eman ziolarik, «arno honek badu zerbait eskas», esan omen zion. Aitonari ez zion onik egin komentarioak eta auzoko bat bidali zuen Dantzarineara “izpiritua” erostera, alkohola alegia, eta kupelari bizpahiru litro bota zizkion. Oxobi bisitan itzuli zelarik, ardoa probatzeko eman zion, eta «hartu du indarra kolpez, oso egun gutxitan», esaten omen zuen.
Anje Duhaldek Uztaritze eta Arrangoitze artean eman du bizitza, baina gutxi dira Euskal Herria alderik alde hark adina zapaldu duenik, Akelarreko kantari izan zen garaian urteko 150 emanaldi izatera iritsi baitziren. Anjek aita zuen kantuzalea eta kantaria ere bai. «14 edo 15 urte nituela aitak kantatzen zituen kantuak gorrotatzera iritsi nintzen, garai hartan irratietan Beatles edo Bob Dylan entzuten genituelako», dio.

Baionako lizeoan zinela sortu omen zenuen lehen taldea.
17 urte bete aurretik utzi nuen lizeoa eta hasi nintzen berbena talde batean jotzen. Taldeak El Fuego zuen izena. Pantxoa Santistebanek, gaur egun eskultorea den uztariztar batek, sortu zuen taldea Aljeriako gerratik bueltan.

Zuk bateria jotzen zenuen.
Bai. 15 urte nituela bateria xelebre bat erosi nuen, partxeak larruzkoak zituena. Baionako barazki banatzaile batekin hilabetez lan egin nuen, 500 libera irabazi nituen eta bateriak horixe balio zuen. Hamabi urtez jo nuen talde horretan. 1967an Errobi sortu eta gero ere urte batzuetan jotzen jarraitu nuen.

Gurasoek onartzen al zuten seme bat musikaria izatea?
Inondik ere ez. Pasadizo bat kontatuko dizut: aitak Baionako herriko etxearentzat lan egiten zuen eta goizeko seietan ateratzen zen etxetik. Behin, egun batzuk etxetik kanpo eman eta gero goizeko laurak aldera etxera itzuli nintzelarik, kartazal bat erori zitzaidan oharkabean  lurrera diruarekin. Aitak, lanera joateko altxatu zelarik, lurrean aurkitu zuen kartazal hori eta biharamunean galdetu zidan ea parte onekoa zen dirua; galdeketa luze baten buruan ohartu zen ia berak hilabetean irabazten zuena irabazi nuela nik lau egunetan. Baina ez zuen sekula onartu nirea lan bat zenik.

Norena izan zen Errobiren ideia?
Hasierako ideia nirea izan zen, eta gero Mixel Ducaurekin hitz egin nuen. Berbenetako errepertorioarekin aspertuta nenbilen eta banituen neuk egindako kanta batzuk ere. Ordurako Ez Dok Amairukoak ezagutzen nituen eta kanpoko musika asko entzuten nuen. Iparraldean baziren talde batzuk: Guk taldea, Pantxoa eta Pello, Manex Pagola, Etxamendi eta Larralde… 1973an kantaldi bat antolatu genuen Baionan eta 1975ean sortu zen Errobi.

Ducauk gitarra elektrikoa jotzen zuen eta zuk akustikoa?
Bateria jo eta kantatzea bateraezinak dira. Nik 1967an erosi nuen nire lehen gitarra eta 1970ean edo hasi nintzen gitarra serio samar ikasten. Kantatzen hasi nintzenetik erabili dut gitarra eta ez dakit kantatzen eskuetan gitarrarik ez badut. Xabier Leteren omenaldietako batean Jacques Brelen kanta bat kantatu behar izan nuen gitarrarik gabe eta oso gaizki moldatu nintzen. Babesa emateaz gain mugimenduak koordinatzen laguntzen dit. Akustikoa eta elektrikoa testuinguruaren arabera jo izan ditut. 1976an uste dut izan zela Donibane Garaziko jaialdia; lehen zatian Manex Pagolak, Etxamendi eta Larraldek eta beste zenbaitek hartu zuten parte, eta, bigarren zatian, gu bateria, baxua, Ducau gitarra elektrikoarekin eta ni akustikoarekin atera ginelarik, adineko jendeak alde egin zuen, areto erdia hustu egin zen eta gure adinekoak geratu ziren.

Euskal rockaren historia egin dutenek Errobi eta Niko Etxart aipatu izan zaituzte aitzindari gisa. Zer alde duzue Nikok eta biok?
Niko Etxart urte batzuk geroago etorri zen Paristik. Nik 1977an ezagutu nuela uste dut. Handik pare bat urtera aterako zuen lehen diskoa. Baina aurretik anaiarekin batean Odol Berria izeneko talde bat egina zuen.

Zuk elkarrizketa batean esana da 80ko hamarkadaren hasieran Iruñeko Anaitasuna kiroldegian Hertzainak jotzen ikusi eta guztiz txundituta geratu zinela.
1982an izan zela uste dut. Etapa bat bukatu eta beste bat hasten zela ikusi nuen. Musikalki ez zen niretzat hain adierazgarria izan, baina estetika aldetik eta agertokiko portaeran haustura izugarria zen hura. Ni Akelarren nenbilen orduan, bigarren zatian jo behar genuen, eta afal orduan gogoan dut nola hasi ziren kritikatzen; nik argi esan nien etorkizuna talde horrena zela. Flash bat izan zen niretzat. Testuen estetika guztiz ezberdina zen. Gure testuak oso gogorrak zirela esaten ziguten, baina zalantzarik gabe haienak askoz gogorragoak ziren. Erreleboa bazetorrela sentitu nuen.

Gaira itzulita, ahotsa zer da, entrenatzen den bitarteko bat?
Instrumentuak ikasteko orduak eman behar dira. Ahotsarena ezberdina dela esango nuke. Ahots eskasa duenak lan eginez hobe lezake, baina ahots berezia duenak ez du asko landu beharrik, bere berezitasuna baliatu behar du. Rockak, popak eta folkak ekarri du ahots berezien balorazio hau. Brel kantari ona zen, Brassens eskasa, baina ahots berezia zuen. Nire ahotsari buruz galdetzen badidazu, ez dakit zer erantzun. Urte asko eman ditut nire ahotsa eraman ezinik, baina denborarekin onartzen ikasi dut. Ahots berezi bat hobetu ez, baina kontrolatzen ikasten duzu. Aitak esaten zuen bi seme zituela, batak ahots arraroa zuela eta nik berriz tristea; zaila egiten zitzaion kantaria nintzela onartzea. Anaiak ahots ederragoa zuen. Iaz hil zen.

Hemezortzi disko dituzu. 2012an atera zenuen azken diskoan gazteak zenituen laguntzaile: zeure semea, Urbil Artola eta beste zenbait.
Semea duela hamar urte hasi zen nirekin zuzenekoetan parte hartzen. Adin bertsukoak dira, 32-33 urte. Gazteekin lan egiteak mugiarazi egiten zaitu.