Orain bost urte Rosa Olivares editore eta arte kritikoak Estatu espainiar osoko 28 arte kritiko bildu zituen eta momentuko artista plastiko onenen zerrenda bana eskatu zien, eta, erantzunekin, “100 artistas españoles” liburua argitaratu zuen, argazkilariak beste liburu baterako zerrendatik kanpo utzita. Ehun izeneko zerrenda horretan bostetik bat Hego Euskal Herrikoa da eta bizpahiru salbu, oso jende gaztea dela esan daiteke.

«Bai, bai, hain herri txikia izateko, euskal artaren pisua izugarria da Estatu espainiarreko artearen munduan. Gure arte tradizioak izan duen garrantzia da faktore nagusia. Gerra aurretik izan genuen tradizio indartsua. Oteizak bazekien hori eta gerra aurreko artisten arteko elkartasuna berreskuratzen saiatu zen bere garaian. Bestalde, erresistentzia politiko baten parte izateak ere lagundu egin dio euskal arteari eta, gaurko egoerara etorrita, Arte Ederretako Fakultate indartsu bat izateak ere badu bere garrantzia. Aipatu duzun Rosa Olivaresen liburuan agertzen diren hogeitik gora euskal herritarretatik gehienak fakultatetik pasatakoak dira», esan digu Ismael Manterola arte kritiko eta Leioako Fakultateko irakasleak.

Rosa Olivaresen liburuko zerrendan Jose Ramon Amundarain, Ibon Aranberri, Txomin Badiola, Jon Mikel Euba, Esther Ferrer, Iñaki Garmendia, Cristina Iglesias, Prudencio Irazabal, Pello Irazu, Maider Lopez, Juan Luis Moraza, Manu Muniategiandikoetxea, Itziar Okariz, Alberto Peral, Juan Perez Agirregoikoa, Txuspo Poyo (altsasuarra), Sergio Prego, Francisco Ruiz de Infante, Juan Ugalde, Dario Urzay, Azucena Vieites eta Dario Villaba zeuden. Zerrenda argitaratu ondoren euskal galeristek aitortu zutenez, bizpahiru izen falta ziren bertan, horietako bat Iñaki Mendizabal ordiziarra.

Zerrendako artisten maila baloratzeko, kontuan izan behar da Antoni Tapies ez zela sartu eta Miquel Barcelok boto bakarra jaso zuela.

Ismael Manterolaren ustetan, orain hamar bat urte hasi ziren euskal artista plastikoak nazioartean mugitzen. «Ez dute talde bat osatzen. Oteizaren garaian artistek taldeak, eskolak eta elkarteak osatzen zituzten. Oraingoak askoz ere indibidualistagoak dira, baina euskal arteak, hala ere, inoiz izan ez duen itzala eta presentzia ditu bai Estatu espainiarrean eta bai atzerrian. Nazioarteko panoramak nola funtzionatzen zuen ikasi zuten eta geroztik oso ondo mugitzen dira. Denak ez dira izango, baina gehienak profesionalak dira, artetik bizi direnak», jarraitu du Manterolak.

Leioako irakaslearen ustez badago nabarmendu beharreko beste fenomeno bat. «Txillidak, esate baterako, Parisko Maegh galeriari esker, atzerriko galeria bati esker alegia, lortu zuen bere obra mundura ateratzea. Gaurko artistek, ordea, bertako galerien bidez lortu dute gauza bera egitea», esan du.

Baina zer saltzen dute? «Egia da proiektuekin lan egiten dutela eta azken batean gai baten inguruko diskurtsoak dituztela artista hauek, baina proiektu horiei buruzko materialak saltzen dituzte, askotan lau argazki izaten dira edo bideo bat, baina atzean proiektu garatu bat izaten dute beti», dio.

Arte plastikoek gurean izan duten loraldia esplikatzeko ezinbestekoa da EHUko Arte Ederretako Fakultatearen sorrera kontuan hartzea, Madril eta Bartzelonako fakultateen ondoren hirugarrena izan baitzen Leioakoa. «Txikiago eta tradizionalagoren batzuk baziren, Salamancakoa esate baterako, baina fakultate berri bat martxan jartzeak eragin izugarria izan zuen eta garrantzitsua da halaber Arteleku bezalako laborategi bat Donostian egotea. Aipatzen ari garen artisten zerrenda horretan donostiarrak dira nagusi eta hori ere ez da kasualitatea», jarraitu du.

Euskal artearen azken mendeko historian Oteizaren figura giltzarria izan da, gerra aurreko artarekiko eta bereziki abangoardiarekiko lotura egin zuelako. «Gure fakultatean Oteizaren jarraitzaileen belaunaldi bat egon zen, Txomin Badiola, Anjel Bados eta abar, 80ko hamarkadan eskultura berriaren bigarren belaunaldia deitu zitzaiona, eta horiek utzi zuten arrastoa izugarria izan da. Kontuan izan Estatuko jendea datorrela gure fakultatera arrasto horren bila eta marka horrek atzerrian ere saltzen duela. Belaunaldi horretakoek Artelekun emandako ikastaroetan abiatutakoak dira gaur punta-puntan dabiltzan artista gazteagoak, Maider Lopez, Itziar Okariz, Asier Mendizabal, Iñaki Garmendia eta beste hainbat. Arteleku erreferentzia ezinbestekoa izan zen garai horretan Estatu mailan eta baita Europan ere. Zaila da merituak banatzen hastea, baina erakundeen laguntzak hemen adina oso leku gutxitan eman dira, eta gero sariketa eta lehiaketa asko antolatzen da eta horrek ere eragin handia du. Gazteen mailako lehiaketak EAEko lurralde bakoitzean daude, baita Nafarroan ere. Sorkuntzarako bekak ere asko eman dira. Ez da kasualitatea Hegoaldean artearen arloan lortu dugun maila. Hemen diru kopuru handiak erabili dira artearen alde», erantsi du Ismael Manterolak.

Leioako Arte Ederretako Fakultatean Artearen Historia erakusten du Manterolak.

ASIER MENDIZABAL

«Atzerrian harrituta daude hemen dugun mailarekin»

Artelekuren orbitan jaio zen artista belaunaldiko ordezkarietako bat da. Ordizian jaio zen 1973an, eta, adin horretako askok bezala, Erasmus egonaldia Londresko School of Arts edo graduondoa Byam Shaw arte eskola independentean eginez hasi zuen nazioarteko ibilbidea. Gaur Bilbon bizi da eta bat-batean, galdetu ahala, zehaztasun eta distira ikusgarriz erantzuten die galderei.

Zure lanetan etengabe daude presente eremu publikoari buruzko kezkak: euskal gatazka, langile mugimendua, punka edo rock politikoa bezalako kaleko azpi-kulturak… Zer leku du hor eremu pribatuak?
Hain justu, nire lanetan beste ikuspegi bat lantzen dudala esango nuke. Inguruari buruzko irudikapen orokor horiei nola heldu behar zaien agertzen saiatzen naiz, baina bakoitzaren kolektiboarekiko inskripziotik. Behin baino gehiagotan defendatu behar izan dut neure lana halako irakurketa soziologiko batetik, ez baitut nik interes berezirik horretan. Politika noski dagoela hor, politikaren edo ideologiaren mekanismoaren errepresentazio bat agertzen da nire lanetan, baina betiere behar pertsonal eta batzuetan intimo batetik begiratuta.

Zure lanak ez dira, beraz, eragiteko bitarteko bat, gehiago al dira gogoeta egiteko edo ulertzeko bide bat?
Bai, bai. Ziurtasun horiek zer konfiguratzen dituen jakin nahi bat dago hor. Euskalduna naizelako edo, kanpotik egin diren nire lanaren irakurketak identitatearen problemara mugatu dira. Identitatearen problema dugu nortzuk eta identitate hori ofizialdu gabe dugunok. Azken batean, egitura horiek nola eratzen diren ikustea dut helburu: inklusio eta esklusio egiturak, nola ikusten dugun geure burua testuinguru baten barnean eta abar.

Macba Bartzelonako Arte Garaikidearen Museoan erakusketa egin zenuenean «ABC» egunkariko kritiko batek zioen zure lanak kriptikoak zirela, beharbada «euskal arazoa» bezain kriptiko eta ulergaitzak. 
Oso adibide ona da. Gogoan dut kritika hori eta askotan errepikatu den kasua da. Ez dutela ulertzen diote, ez dutelako ulertu nahi. Ez da gai tabu bat, baina bai mediatikoki azaletik bakarrik uler daitekeen problema. Egin daiteke Espainiako medioetan egin zaizkidan kritikak erabiliz antologia polit bat. Eta beti uzten dute susmo bat: ez ote den kriptoabertzale bat kolatu beren museoan. “El Mundo” bertan ere beste kritikari batek idatzi zuen antzeko pieza bat Reina Sofian egin nuen erakusketa zela-eta. «Nola gertatu da hau?», galdetzen zuen, gure museo nazionalean horrelako bat kolatzea. Bi gauza esaten dituzte: «ez da ulertzen, baina ondoegi ulertzen da». Egiten diren kontakizun azaleko horien kontakizun konplexuago bat egin nahi izaten dut, tratatzen ditudan gaiak oso konplexuak direlako.

Zure lanetan ez al dago batzuetan ironia puntu bat edo umore tantaren bat edo beste?
Erantzungo dizut ironiarik ez dagoela batere, kontrakoa, guztiz serioa da, baina asko interesatzen zait ironiak ematen duen zentzu desplazamendua.

Adibideekin hasiko gara. Bilboko Otxarkoaga auzoko Enbeita plazan Marx eta Leninen bustoak ipini zenituen. Historiatik kanpo geratu den gertakari bat dirudi.
Hain zuzen horregatik da interesgarria. Historia handiaren kontra doazen historia txiki horiek nabarmentzen dute askotan kontakizun nagusian falta den egia hori. Otxarkoagako pasarte konkretu honek esaten duena da itxitzat aurkeztu zen egoera historiko bat ez zegoela itxita. Otxarkoagako Pa-Ya konpartsakoak izan ziren bustoak ekarri zituztenak. Nik gertakarien jarraipena egin nuen. Historia konplikatu egin zen. Tarteka bustoak tirokatu egiten zituzten eta auzokoek bazekiten kuarteletik etortzen zirela tiro egitera. Kristal blindatu batekin jarri zituzten ondoren. Serio hartuta, historia txiki asko kontatzen ditu gertakariak. Une batean norbaitek Marxekin batean Txabi Etxebarrietaren bustoa jarri zuen eta “El Mundo” egunkariak hartu zuen bere gain horren kontrako kanpaina. Udaltzainek eraman zuten busto bikoitz hori eta hasierakoek plazan jarraitzen dute.

Ezagutzen al duzu gisako beste adibiderik?
Badago beste adibide bat antzekotasunak dituena. Hernanin bada tren geltokiaren ondoan parke bat bere garaian Jose Manuel Ariztimuño ETAko kidearen izena hartu zuena. Agindu judizial bat eman zen plaka kentzeko; ertzainak bertara joan ziren eta plaka kentzeaz gain bertan zegoen eskultura abstraktu bat eraman zuten garabia erabiliz, hura ere militantearen omenez egindako zerbait zelakoan. Gero jakin zen eskulturak ez zuela zerikusirik. Gure herrian eskultura abstraktu mota batek, bere erabilpenagatik, hartu du konnotazio sozio-politiko oso jakin bat. Fenomeno hori oso leku gutxitan gertatu da, normalean ezkerreko ikuspegi dogmatikoak esan izan du abstrakzioa infantilismo burgesaren jolasak baino ez direla eta ez duela hizkuntza horrek inolako potentzialitate politikorik. Gure historia berrian justu kontrakoa gertatu da. Ertzainen ekintzak hori guztia kontatzen digu; alegia, nola sinbolizatzen ditugun keinu batzuk, irudi eta forma batzuk eduki sozio-politiko batekin. Nik gertatua argazkien bidez berregin nuen. Kontakizun txiki horiek begi bistakoak ez diren egiak kontatzen dizkigute askotan.

Esan al liteke zure lanetan sistemaren kontrako jarrera bat badagoela?
Ez nuke horrelakorik esango. Nire lanetan agertzen den jarrera hori da beharbada deigarriena, baina azken urteotan egiten ari naizen lan gehienek argazkilaritzaren historiari heltzen diote edo artearen historiari. Egia da bizipen pertsonalengatik gertuen sentitzen dudana Euskal Herria dela. Musika eta politikaren arteko problema asko erabili dut; nire kontzientzia punkarekin eta gatazka politikoarekin hartu nuen.

Zure lanak non daude une honetan?
Irlandako Limerick hiriko bienalean erakusketa bat dut eta ekainean beste bat ireki dut Vienan, Secession galerian. Bi horiekin nabil. Bienaletan edo gisako lekuetan ez dago salmentarik. Ni Veneziako Bienalean, Bukarestekoan, Taiwanen ere egon nintzen.  Manifesta ere bienala da, itzal handia duena gainera, eta Donostiakoan egon nintzen. Documenta ere gisa horretakoa da, baina bost urtetik behin egiten dena. Horrelakoetan ez da obrarik uzten. Salmenta galeria bidez egiten da gehienbat, eta ferietan. Nik orain Bilboko Carreras Mugicarekin egiten dut lan, Bartzelonan Project SD galeriarekin eta Londresen Anthony Reynoldsekin.

Ulertzen dudanez, foro batzuek izena emateko balio dute eta beste batzuek obrak saltzeko.
Artista baten zilegitasuna ez dator obra asko saltzetik, presentzia kritikoa izatetik baino. Diskurtso kritikoaren barruan zure lanak aintzakotzat hartua izateak ematen dizu toki bat. Eta hori komisarioek eta ikerlariek eta kritikoek ematen dizute. Museo eta arte zentroak ere zilegitasuna ematen duen egitura horretan kokatu beharko genituzke. Nolabait agertzeko, diogun diskurtso kritikoak eratzen dituztela zure lanari buruz eta diskurtso horiek gero eztabaidara ateratzen direla. Eztabaida hori, noski, jende espezializatu baten artean ematen da, ez publiko zabal batean, eta diskurtso horren itzulpena museoek eta arte zentroek egiten dute.

Orain hogeita hamar urte gure artistek presentzia urria izango zuten nazioartean, baina euskal gizartean zuek baino itzal handiagoa zuten.
Baina oso artista konkretuak ziren. Oso momentu berezia bizi izan zen hemen 60ko hamarkadan. Kalean lau artisten izenak emateko eskatu jendeari eta jendeak ezagutu egiten zituen. Baina hori ez da leku guztietan gertatu eta ez garai guztietan ere. Salbuespena izan zen. Hemen gertatu zen garai jakin batean, baina aurretik ez zen inoiz gertatu eta gerora ere ez dakit gertatuko den. Politika konbentzionalak bere gain hartzen ez zuen funtzio bat hartu zuten artistek. Garai berri horri heltzeko ez zegoen diskurtso artikulaturik eta modu sinbolikoan heldu zitzaion. Eta kontakizun berri hori ez zen idazle edo pentsalariekin egin, artistekin baizik. Garai horren ikasbideak aztertu beharko genituzke eta horretan ari gara batzuk. Kasu berezia izanik ere, tradizio bat sortu eta tradizio horren barruan sentitzen gara. Hori da gure motxila. Hemen badago artearekiko seriotasun bat, badago artea zer den eta zer ez den balioztatzeko ohitura bat, eta gogorrak gara. Hemendik kanpo ikusi ditut nik diskurtso eta problematika batzuk hemen aise baztertzen ditugunak. Hemen motxila oso astun bat heredatu dugu.

Artea zer den galdetzen dizutenean zer erantzuten duzue?
Naturaltzat eta jakintzat ematen ditugun zenbait irudikapen eta kontakizunen aurrean ulermenari traba bat jarri eta arrotzak balira bezala azalerazten saiatzen gara, mekanismoa agerian jartzeko. Atzerrian ere harrituta dauzkagu hemengo mailarekin, bi milioi eta erdi bizilagun dituen herri txiki batean artista talde oso indartsua dugulako. Ez dugu hemen arte munduaren indar hegemoniko bat zeinaren erruz elkarren artean lehian ibili edo elkarri jo behar diogun. Apenas dagoen bilduma zaletasunik, galeria bakan batzuk daude baina indar erlatiboa dute. Guggenheimen mamua dago hor, baina ez du gure lanean eraginik. Gure arteko harremanak lan harremanak dira eta horrek erraztu egiten du lan egiteko giroa.

IBON ARANBERRI 

«Documentan parte hartzea olinpiadetara joatea bezala da»

Atzerrian goi mailan mugitzen den artistarik bada, Ibon Aranberri (Itziar, 1969) da. 2007an, esaterako, Kasselgo Documentan hartu zuen parte Roger M. Buergel zuzendariak gonbidatuta. Estatu espainiarreko gonbidatu bakarra izan zen, Ferran Adria sukaldariarekin batera. Baina ez zen Buergelekin kolaboratzen zuen lehen aldia.
Arkitekturako ikasle izan zen, baina Arte Ederretara pasatu zen. Milan (Italia) eta Norwich (Ingalaterra) hirietan egin zituen Erasmus programari esker egonaldiak, Artelekun Badiolarekin eta Badosekin tailerrak jarraitu zituen eta oraindik ikasketak bukatu gabe zebilela abiatu zuen bere lehen proiektua, Lemoizko zentrala eta Guggenheim museoa alderatzen zituena.

Bi ikur horiek eta bi garai, 70eko hamarkada eta 90ekoa, alderatuz abiatu zenuen zure lehen proiektua.
Nik neuk ez diot proiektua deitzen, ez zuelako izan hasiera jakinik eta ez bukaerarik. Lemoizko zentralari buruzko hori gehiago izan zen antiproiektua, egin nahi izan genuen hura ez zelako gauzatu, zapuztu egin zelako. Ikasketa garaian hasi nintzen lan horrekin. Guggenheimen aurreko Bilboren eraldaketa aztertzen ari nintzen eta museoaren asmoa sortu zenean gu kontra jarri ginen, noski, zer ekarriko zuen gehiegi ez bagenekien ere. Erasmus programarekin atzerrian pare bat egonaldi egin, Artelekun tailerra burutu eta New Yorkera joan nintzen.  Ibilbide horren buruan Consonni arte proiektuen ekoiztetxearentzat lanean hasi nintzen; bere lana ohikoek ez ziren egituretan artistikotasuna txertatzea zela esan daiteke edo balio sinbolikoetatik erabiltze balioetara jauzia egitea. Artista bat gonbidatzen zuten, baina lanak ez zituen modu estatiko batean erakusten. 2000. urtea zen, ETAk su-etena iragarri zuen, hiru urte ziren Guggenheim zabaldu zutela eta euforia goren puntuan zegoen, eta orduan erabaki nuen bi ikur horiek, zentral nuklearra 70eko hamarkadako ikurra eta museoa 90ekoa, gurutzatu behar nituela lan batean. Ni ez nintzen Lemoizen kontrako borroken lekuko izan, baina gertakari horien berri zuzena nuen eta hasi nintzen pentsatzen nola bisita nezakeen berriro gure historia hurbileko gertakari hori. Eta ekintza zerrenda bat prestatu genuen Consonnirekin batean.

Proiektuak bazuen ekintza ikusgarri bat: Lemoizko zentralaren ondoan su artifizialak bota nahi izan zenituzten.
Su artifizialek badute halako osagarritasun eta ikusgarritasun bat eta hori aitzakia gisa erabili nahi genuen gauza xumeago batzuk garatu ahal izateko. Hasieratik, beraz, ohiko museo eta errepresentazio eremu klasikoetatik kanpo hasi nintzen lanean. Lehen egitasmo horretan jo nituen tekla asko gerora landu ahal izan ditut.

Alderdi ikusgarri horiek kenduta, ez al dute proiektu hauek ikerketa antropologiko edo filosofiko bihurtzeko arriskurik?
Hori hala da. 90eko hamarkadako garai hibridoetan kultura kritika jarri zen modan eta arte heziketa bera leku askotan pentsamenduaren heziketa bilakatu zen; azken urteotan pentsamendu kritikoa landu duten hainbat pentsalari oso gertuko sentitzen ditugu, Lyotard, Derrida eta beste hainbat. Artearen kritikatik pentsamendu kritikora jauzia eman dugula esan daiteke.

Egin dezagun mozketa txiki bat. Irakurleak galdetuko du ea zer gertatu zen su artifizialen kontu horrekin.
Niri ez zait gustatzen dena kontatzea eta kasu honetan isiltasun horrek mitifikatu egin zuen gertatua. Ondorengo belaunaldikoek ez dakite garbi zer gertatu zen edo zer gertatu behar zuen. Ez naiz inoiz saiatu horri kontakizun itxi baten forma ematen.

Proiektuaren izenburua bera ere aldatuz doala ematen du. Batean «Luz sobre Lemoiz (sin onda expansiva)» irakurri dut.
Lan hori aurkeztu dudan azken lekua Bartzelonako Tapies fundazioan izan da. Baina han nola aurkeztu nuen edo Bilbon beste batean nola aurkeztu nuen, guztiz ezberdina da. Esan dudan moduan, ez da proiektu bat, neure inguruaren geografia bat baino.

Ondoren lan apalagoak datoz, Oñatiko Iritegi hartzuloaren itxiera, esate baterako.
Ia bateratsu garatu nituen biak. Pixka bat urrunak egiten zaizkit lan hauek, baina esan dezaket Lemoiz baino gehiago Bilbo zela proiektuaren agertokia, Bilbok duen izaera indartsuarekin. Consonniren baldintzetako bat lana partekatzailea, horizontala eta gardena izatea zen. Dena partekatu behar zen, dena espazio publikoan egin behar zen, espazio mota horrek dituen arau guztiekin eta horrek frustrazio bat sortu zidan, aurrera joan ezin bat. Une horretan Arte Ederretako Fakultatean irakasle nengoen eta ihesbide modura edo antitesi gisa hasi nintzen Oñatiko proiektuarekin. Nire lanaren gain hegan dabilen obsesioetako bat da modernitatearen errebisioa. Euskal Herriaren historian, gainera, ez dakigu modernitatea noiz hasi eta bukatu den edo ez den bukatu.

Vignemalen pelikula bat filmatu zenuen mendizaleekin.
Ondokoa da eta harreman estua du Oñatikoarekin. Hartzuloa betiko itxi aurretik jendearekin nire esperientzia partekatzea bururatu zitzaidan. Egun horretan sekulako elurtea egin zuen eta ibilaldi arrunta izan behar zuena esperientzia espirituala bihurtu zen batzuentzat. Gertakari horri bueltak ematen hasi nintzen eta antzeko egoerak zein izan zitezkeen bila hasi eta mendiko kontakizunak aztertzen hasi nintzen. Paisaiari buruzko harreman hori fisikoa da, baina badaude harreman horri intelektual ikuspegia eman nahi izan dioten saiakerak, poetikoak dira batzuetan eta militanteak besteetan. Egin genuena film bat baino gehiago proba bat izan zen; mendizaleek bizi dituzten esperientziak islatzeko orduan baliabide narratiborik ez dutela erakutsi nahi izan nuen, irudia ez delako gai horretarako. Talde batekin Pirinioetan ibili ginen. Gure helburua mendiko film bat egitea zen eta inoiz egingo genuen pelikula hori egiteko ariketa ezberdinak egiten aritu ginen. Alde horretatik porrot baten emaitza da lan hori, eta ibilbide zabalago baten edo konstelazio baten barruan ulertu behar da.

Burutu dituzun lanak ezin ditugu banan-banan aipatu. Pantanoen inguruan egindakoa da beharbada handienetako bat.
Hori berriagoa da eta lotua dago aurrekoekin. Bilborekiko lilura edo erakarpen fatal bat sentitzen nuen garaian ditu sustraiak. Bilboko itsasadarrean ematen nituen paseo haietan egin nuen topo Iberdrolarekin. Enpresa bat da baina beste gauza asko ere bai. Bilbo inguruko industriaren garapena ezin da ulertu giza migraziorik gabe, kapitala pilatzeko langile uholdeak behar izan zituelako, baina, aldi berean, argindarra bertaratzeko ere, emigrazio jatorri izan diren lurretan pantanoak egin behar izan zituzten. Ni hasieran Artozkira joan nintzen, Itoizko urtegiaren kontrako mugimendua bertatik bertara ezagutzeko, eta handik pasatu nintzen beste urtegien historia aztertzera. Itoiz historia luze baten azken kapitulua da. Neu ibili nintzen hasieran lurretik eta hegazkinetik urtegien argazkiak ateratzen, eta, bigarren etapa batean, azpiegitura horietan esperientzia handia duten argazkilariekin egin ziren argazkiak. Horrela sortu zen instalazio erraldoi hori. 98 argazki ditu, hamazazpi urtez garatu dugu eta bost argazkilari aritu dira lanean bertan. Nik neure kabuz bisitatzen nituen lekuak, baina kamerarik gabe; ostean, jarraibide batzuk ematen nizkien. Bartzelonan erakutsi nuen eta orain Reina Sofiako bilduman dago, erosi egin zutelako.  

 
Zein da azkenaldi honetan eskuartean duzun lana?
Azken lana Vienan egin dudan erakusketa izan da. Nik ezin dut esan hau izan denik nire erakusketarik garrantzitsuena, baina oso da garrantzitsua. Artistek kudeatzen duten lekua da eta, bertsolari batek esango lukeen moduan, izan litekeen ikonikoena da plaza hau. Otsailetik apirilera egon da zabalik eta azken urtea horretan eman dut. Hurrengo udazkenean beste erakusketa bat daukat Berlinen. Irakaskuntza tartekatzea asko gustatzen zait. Joan den urteko ikasturte osoa Stockholmen egon nintzen irakasle Royal Academy ikastetxean. Orain Madrilen talde erakusketa batean nago. Lawrence Weiner New Yorkeko guru kontzeptual bat da, hitzekin lan egiten duena, bere ibilbidearen bukaeran dagoena eta ikur bat dena. Parra Romero galerian jarri du erakusketa. Esaldiak jarri ditu, alde poetikoa eta politikoa nahastuz eta horri izaera grafiko bat ematen dio. Weiner rockero zaharrak bezalakoa da; Madrilera etorri eta gazteleraz bakarrik ez zuela egin nahi esan zuen, eta, ondorioz, gonbidatu gintuzten beste hizkuntzetako artista batzuk bakoitzak bere hizkuntzan zerbait egin zezan. Ama siberiarra zuen eta aita georgiarra, eta bazuen hemengo egoeraren berri. Euskaraz Madrilen zer egin zitekeen pentsatu ondoren, politizatu gabeko edo gutxi politizatutako eremu bat eguraldiarena izan zitekeela erabaki nuen. Egunero Madrilgo eguraldiaren berri idatzi eta erakusketara bidaltzen dut. Nire testu hori jartzen dute bitrina batean, jatetxeek menua jartzeko erabiltzen duten horrelako batean. Egun, Joxe Landa neure osabak salbu, beste guztiek eguraldiaren narrazio grafikoa egiten dute. Eguraldiaren lirika hori desagertu egin da eta bada kontaketa horren goraipamena ere.

Zu Kasselgo Documentan egona zara.
Documentara joatea olinpiadetara joatea bezala da. Beti izan du balio erantsi bat. Gaur egun dena dago merkatuaren menpe, baina oraindik gelditzen dira horrelako uharteak.

Baina zuk galerista batekin lan egingo duzu, ezta?
Ez. Gaurko artistak ez gaude estudioan sartuta atera gabe. Norbera da bere buruaren kudeatzaile, bitarteko eta eragile.

MAIDER LOPEZ

«Aldarrikatzen dut hiri bat non pertsonek antolatzen duten espazio publikoa»

Berea da esaldia: «90eko hamarkadaz gero bere mugak gainditu eta beste diziplinetara gerturatu da artea». Bere kasuan arkitektura eta hiri diseinua dira gertuen sentitzen dituen arloak. Hain sentitzen ditu arlo horiek gertu, non berak lan egiten duen estudioa, Donostiako Errondo pasealekuan duena, bi arkitektorekin partekatzen duen. Erabat lanpetuta aurkitu dugu, Rennesen udan egingo den bienalerako proiektu bat prestatzen zein joan den astean Madrilen irekitzekoa zen erakusketa bideratzen ari baita. Bere ordenagailuan ikus daiteke dagoeneko Rennesen burutuko duen lanari buruzko bideo bat. «Joan den mende hasierako igerileku bat da. Ikusi eta liluratuta geratu nintzen, egin zutenean bezalaxe eutsi diotelako. 200 igerilari boluntario jarriko ditut igerian. Ezinezkoa dirudi 200 lagunek hor igeri egitea, baina bata bestearen atzetik erreskadak osatuko dituzte eta lortuko dute gelditu gabe igerian jardutea. Talde lana eskatzen du horrek, bat gelditzen bada atzetik doazenak ere gelditu egingo baitira. Jendeak egoerara egokitzeko duen gaitasuna nabarmendu nahi du ekintzak», dio. Maider Lopezek ez du inoiz egindako lanik eramaten bienaletara. Bertara joan eta in situ asmatzea gustatzen zaio, eta, bere beste lan askotan bezala, jendearen partaidetza bilatu ohi du.

Zure proiektu askotan agertzen da jendearen partaidetza, publikoari protagonismoa emateko borondatea... Badago aldarriren bat jarrera horren atzean?
Hasieran espazioarekin egiten nuen lan, instalazioen bidez espazioak eraldatzen saiatzen nintzen, eta hor ohartu nintzen jendearen presentzia oso garrantzitsua dela espazioak eraldatzeko. Veneziako Bienalean, esate baterako, aretoari egurrezko zola bat ezarri nion, egurrak solte utzita, eta pertsona bat sartzen zen bakoitzean egurrak mugitu egiten ziren, garai bateko egurrezko etxe zaharretan bezala. Artiumen beste batean aretoaren biga jaitsi egin nuen eta igarotzen ziren pertsona guztiak burua makurtzera behartzen nituen. Eskalaren neurria ematen zigun lan horrek eta zein handiak ginen ohartarazten gintuen. Gisa horretako lanetan ikusleek zuten garrantziaz oharturik hasi nintzen talde handiekin lan egiten, eta, geroztik, jende multzo handiak mobilizatuz egindako lanekin lotzen naute, nahiz eta hori ez dudan oso gogoko. Nire proiektuetatik gehien ezagutzen direnak Zumaiako Itzurun hondartzan (“Playa”) egin nuena toalla gorriena eta Nafarroako Intzan burutu nuen “Ataskoa” deitua dira. Zumaian mila toalla gorri banatu nituen abuztuko igande batean eta nire ibilbideaz egiten diren laburpenetan beti kopuru horiek aipatzen dira, baina hori ez da noski garrantzitsuena, lanaren atzean dagoena baizik. Nik espazio bat eraldatzeko interbentzio gisa definitzen ditut ekintza hauek.

Badituzu oso partaidetza gutxiko proiektuak ere, Rotterdamekoa edo Istanbulgoa esate baterako.
Rotterdamen burutu nuen proiektuan kolorea mozorro gisa erabili nuen. Oso hiri gogorra baina koloretsua da. Kolore jakin batean margotuta dagoen fatxada bat hartzen nuen eta orduak ematen nituen kamera batekin kolore horretako arropekin jantzita zetorren norbaiten zain eta argazki multzo handi bat egin nuen gisa horretako irudiekin:  gorriz jantzitako pertsonak ageri dira fatxada gorri baten aurretik igarotzen edo urdinez jantzita fatxada urdin baten aurretik. Pertsonen eta arkitekturaren arteko elkartze puntu bat ikus daiteke hor. Istanbulgo Bienalerako egin nuen beste lan batean (“Making Ways”) pertsonek espazio publikoan duten jarrera aztertzeko bost kamera jarri nituen kale garrantzitsu batean eta bideo batean bildu nituen emaitzak.

Edozein modutan ere, jendearen partaidetza bultzatzen duten lanon azpian egon behar du gizarteari buruzko gogoetaren bat...
Bai, noski. Espazio publikoaren diseinuak markatzen ditu mugimenduak, espaloietatik ibiltzen gara, eserlekuetan esertzen gara, errepide bazterrean ezin gara gelditu. Diseinua ezarri egiten zaigu, diseinuaren mende bizi gara. Nik kontrakoa aldarrikatzen dut, espazio publikoaren diseinuan guk geuk eragitea. Gaiaren inguruan “366 sillas” izeneko lan bat egin nuen Madrilen. Espazio publiko batean aulki kopuru hori utzi nuen eta jendea joan zen bere gisara aulkiak jartzen. Bakarrik egon nahi zuenak bakarka jartzen zuen aulkia, eta, taldeek, berriz, kopuru jakin bat jartzen zuten borobilean. Egunean zehar aldatuz joan zen aulkiak jartzeko modua. Aldarrikatzen dut hiri bat non pertsonek antolatzen duten espazio publikoa. Gure hirietan oraindik ez, baina leku askotan plazak desagertzen ari dira eta jendea beti mugimenduan egotera behartzen dute. Istanbulen, esaterako, dena dago mugimenduan, ibilian, ez dago espazio publikoaz gozatzeko aukerarik. Sakonago begiratuta, jendea kontrolpean edukitzeko diseinatuta daude hiriak eta horren kontra nago. Niki diseinu gabeko espazioak aldarrikatzen ditut, non erabiltzaileek jartzen duten edukia.

Irudi eta kolore aldetik eta baita iradokizunen aldetik ere «Ataskoa» iruditzen zait ederra. Autoen anabasa hori mendiko errepidean barrena. Erreala izanik, fikzioaren mugan dago.
Komunikabideen bidez egin nuen deialdia, eta, esan bezala, Nafarroako Intzan garatu genuen proiektua, mendi berdeetan barrena doazen errepideetan. Auto pilaketak beti autobideetan ikusi izan ditugu eta ez mendiko errepideetan. Alde horretatik ezusteko izateak ematen dio indarra ekintzari. Bitxia da ekintza horretan zer-nolako jendeak hartu zuen parte. Pertsona batek autoen erabilera salatzeko hartzen zuela parte adierazi zidan. Bazeuden baita Seat 600 batzuk, auto zaharren erakustaldietara joaten direnak. Oso jende ezberdinak hartu zuen parte.

Bai Rotterdamen, bai Madrilgo Casa Encendida kultur zentroan egin zenuen lanean, kolorea da erabiltzen duzun lehen gaietako bat.
Kolorea material bat da nire lan askotan. Esan dut lehen Rotterdameko lanean kolorea mozorro gisa erabili nuela. 80 argazki dira, kaleko egoera normalak erakusten dira eta elkarrekin lotzen dituen osagarri nagusia kolorea da. Ez dago ezusteko handirik. Hamar argazki ikusi behar dira gutxienez elkarrekin lotzen dituen osagarria kolorea dela ikusteko.

Isabel Croixet zinema zuzendariari zure lanari buruz esaldi polit bat irakurri diot. Esaten du zure lanetan ez dagoela deiadarrik, zuk xuxurlatu egiten duzula. Zure lanen atzean bultzada poetikoa ote dagoen susmoa pizten du esaldiak.
Neure esperientziatik lan egiten saiatzen naiz, ideia edo pentsamendu baten bultzadaz lan egin ordez. Eta esperientzia gertuago dago poesiatik pentsamendua baino.

Noiztik duzu espazioekiko edo arkitekturarekiko zaletasun hori?
Umetatik izan dut zaletasun hori. Beti nengoen etxe baten barruan etxe txikiagoak irudikatzen. Koldo Mitxelenako areto batean aretoaren beraren erreplika txikiago bat sartu nuen behin. Hori umetatik egin izan dut. Arte Ederrak bukatu ondoren ere doktorego ikastaro batzuk egin nituen Arkitekturan.

Artea jakintzaren beste arloetara gerturatu bada, ez al du bere izaera galtzeko arriskurik?
Uste dut izaera mantendu egiten duela eta aberastu egiten dela gainera.

Nazioartean egin duzun ibilbideaz zerbait esan beharko genuke. Bienaletan egon zara. Rennesekoa ere bienala da?
Egin ditudan bienal garrantzitsuenak Venezia eta Istanbul dira, nahiz eta beste hiruzpalautan izan naizen eta Rennes bertakoa ere hala den.  Austriako Graffeneg hirian egiten den bienalerako ere egin nuen proiektu handi samar bat.  Parke batean laku artifizial bat egin behar zuten eta ertzean zerbait egiteko deitu zidaten. Lakua egiteko atera zuten lurra erabiliz, sekulako lur pila atera baitzuten, inguruan muino batzuk egitea proposatu nien; eta muino horietan eserlekuak jarri genituen lakuari begira egoteko. Betiko geratu diren lan gutxi ditut espazio publikoetan eta horietakoa bat da Graffenegekoa.