Jaguar letaginak eta lumak jantzita, Claudino Perez sendagile kolonbiarrak edabe ilun eta lodia zerbitzatzen die bere fededunei, aiahuaska edabea. Bi urteko espetxe-zigorra ezarri zioten Mexikon, Amazoniako herri indigenen antzinako edari hori garraiatzeagatik.

Gorputzaren eta espirituaren ondoezak arindu nahi dituzten kolonbiarrek eta atzerritarrek erritu batean edaten dute Amazoniako landare haluzinogenoekin egindako prestaketa. Horietako batzuek Dimetiltriptamina (DMT) dute, konposatu psikoaktibo naturala, baina debekatuta dago Mexikoko legedian, «erabilera bidegabea» izan dezakeelako.

2022ko martxoan Mexiko Hiriko aireportuan atxilotu zuten Claudino, edo Uitoto (herriko agintariari deitzen dioten bezala). Taita aireko terminalean narkotrafikoari aurre egiteko indarrek DMTa aurkitu baitzuten ekipajean, aiahuaska botiletan sartuta.

Narkotrafikatzaile legearentzat

«Han, beste gaizkile bat besterik ez nintzen beraientzat, narkotrafikatzaile gisa katalogatzen gaituzte guztiok», kexatzen da 63 urteko sendagilea AFPk egindako elkarrizketa batean. Bogota mendebaldean dagoen La Mesa udalerrian elkartu ziren berarekin.

Perezen abokatuaren arabera, Mexikoko fiskaltzak 25 urteko zigorra eskatu zuen haren kontra, «narkotikoak herrialdean sartzeagatik», baina epaile batek amaitutzat eman zuen prozesu hori, audientzia batean artxibatuz, atxilotzeko arrazoirik aurkitu ez zuelako.

Baina Perezen kasuak eztabaida piztu zuen indigenen tradizioen kontserbazioaren eta drogen aurkako gerra basatiaren artean; zer den zer eta mugapenaren inguruan batez ere. Azken urteotan, beste zortzi pertsona harrapatu dituzte arrazoi berberengatik, Kolonbia, Peru, Brasil eta Mexiko inguruan batez ere; nahiz eta gero askatu egin zituzten.

Eremu grisa

Mexikoko legearen arabera, DMT-a «osasun publikorako arazo bereziki larria» da. Adituek mendekotasuna duenik egiaztatu ez duten arren, substantzia psikoaktiboak debekatuta daude Estatu Batuetan, Kanadan eta Europako herrialde batzuetan.

Perezek murrizketa horiei uko egiten die, sendagile gisa munduan zehar ibiltzen baita aiahuaskarekin. Bere esanetan, gaixotasun larrien tratamenduei lotutako minak tratatzeko edo adikzioak uzteko baliatu daiteke aiahuaska. Kolonbiako herri indigenetan, esaterako, 12 urtetik gorakoen %84k erabili du aiahuaska medikuntza tradizional gisa, zifra ofizialen arabera.

Julian Quintero drogen inguruko Gizarte Ekintza Teknikoaren GKEko zuzendariaren esanetan, «eremu gris bat dago», eta bere ustez Latinoamerikako zenbait eremu arautu beharko lirateke, «komunitateen antzinako erabilerari eta erabilera zeremonialari begira».

Hala ere, soziologoak azpimarratzen du edari horietako batzuk «testuinguru erritualetatik ateratzen» ari direla, «esperientzia espiritualetara itzultzeko mundu mailako joera» dagoelako. Bere ustez, beharrezkoa da legez arautzea: «Kontuan hartu behar da nortzuk diren aiahuaska modu arduratsuan erabili ahal dutenak, hori nola egiten den dakitenak; eta ez dela desbideratzen ari aisialdiko salmenta komertzial baterako».

Epaile mexikarra aiahuaskaren milaka urteko erabileraz konbentzitzeko, Kolonbiako gobernu independentistak Mexikora bidali zituen Perezen jarrera babestu zuten akademikoak. Gustavo Petro presidenteak aitortu zuen edabea probatu zuela. Eta Perezek kontatu zuen Mexikora 30 aldiz baino gehiagotan joana zela dagoeneko.

Erakundeek Andres Manuel Lopez Obrador Mexikoko presidentearen drogen aurkako politika kritikatu dute, «narkotrafikatzaileekin bigunegia» izateagatik.

Heroinaren pareko

Mexikon gertatzen ari denaren kontrara, Perun aiahuaska herrialdearen ondare ez-materiala kontsideratzen da. Mexiko Hiriko antzinako medikuntza lokal batean, bata eta kapela zeremonialak jantzita zegoen Lauro Hinostroza, Peruko Shipibo-Konibo herri amazoniarreko xamana, lanean ari da martxoan askatasuna berreskuratu ondoren Perura itzultzeko dirua lortzen duen bitartean.

71 urterekin, ez du ulertzen zergatik amaitu zuen burdin hesien ondoren. «Sendaketa landarea da aiahuaska», aitortzen du. Zigarro bat piztu eta ontzi txiki baten gainera botatzen du kea; gero, zupada batzuk eman, eta dantzan eta kantuan hasten da.

«Egia esan, gu pobreak eta sendagileak izateagatik atxilotzen gaituzte, gure delitua indigena izatea da», azpimarratzen zuen xamanak, eta indigena izanagatik hainbat alorretan pairatzen duten kriminalizazioa ere aipatzen du.

Aipaturiko operazio horiei buruzko dokumentu ofizial publiko bakanen artean begiratuta, Mexikoko Senatuko Gai Indigenen Batzordearen irizpen batek argitaratu du propietate psikoaktiboak dituzten antzinako landareak heroinarekin eta kokainarekin parekatu direla.