Kapitalismoak ekoizpena etengabe hedatzeko duen beharrak baliabide berrien etengabeko eskaera sortzen du. Hurbilenekoak agortzen direnean, urrutienekoei begiratzen zaie. Eta Washingtongo talaiatik kontinente amerikarraren iparraldea agertzen da, oraindik ustiatu ez den espazio hurbilena bezala: Kanada eta, batez ere, Groenlandia. AEBetako presidente berriak, Donald Trumpek, lehenengoari eskaini zion Batasuneko beste estatu bat izatea, eta bigarrena erosteaz hitz egin zuen zuzenean; gainera, bere asmoen aurka bazeuden, indarraren erabileraren aukera aipatu zuen. Azken hori kargua hartu aurretik esan zuen; gero ez du berriro errepikatu. Ahohandi, baina neurri bateraino.

Groenlandiak bertute asko ditu, AEBetako administrazio berriaren ikuspuntutik. 2,175 milioi kilometro koadroko lurralde zabala izateaz gain, ia esploratu gabe dago izotzez estalita dagoelako. Hala ere, berotze globalaren ondorioz, izotza azkar ari da atzera egiten. Esate baterako, aintzira asko marroi bihurtu dira azken bi urteotan. Maineko Unibertsitateko irakasle batek azaldu duenez, duela bi urte beroak permafrosta (karbono organiko kantitate esanguratsua gordetzen duen lurzoru izoztua) desizoztu zuen, karbono, burdina, magnesio eta beste elementu asko askatuz. Tenperaturaren igoera horren ondorioz, udazkenean elurra egin beharrean, normala denez, euria egin zuen, eta horrek lurretik Groenlandiako mendebaldeko lakuetara eraman zituen metal eta karbono horiek, marroiak bihurtuz.

Izotza urtzeak erakargarriagoa egiten du lurraldea bere lurpean lehengaiak bilatzeko. Adituen kalkuluen arabera, Groenlandiak Saudi Arabiaren erdia besteko petrolio-erreserbak ditu, eta lur arraroetan planetako handienen artean dago -Txinako mendebaldearen mendekotasuna murriztu dezake horrek-, baina aberastasun hori ez da oraindik diru bihurtu.

Alde batetik, Gobernuak petrolioa eta gas naturala erauztea debekatu du ingurumen arrazoiengatik. Bestetik, txosten espezializatuen arabera, «burokraziak» oztopatu egin du meatzaritza-sektorearen garapena, baina badirudi bertako biztanleen aurkakotasuna izan dela arrazoi nagusia.

Meatze-industriaren garapen eskasa azpiegitura eta eskulan gabeziarekin lotutako kostu handiengatik ere gertatu da. Ez dago, adibidez, hiriguneak lotzen dituen errepiderik. Kostaldean kokatuta daude eta haien arteko komunikazio nagusia itsasokoa da. Ustiapen kostuak handitzen dituzte baldintza klimatikoek, eta ingurumen hauskorrak ere bai. Horrek guztiak zalantzan jarri du meatzaritza- eta petrolio-ustiategien bideragarritasun ekonomikoa. Izan ere, hainbat petrolio-enpresek aurreko hamarkadan lortutako erauzketa-lizentziak itzuli dituzte, epe ertainean «merkataritza-potentzialik ez zegoelako», ez zirelako errentagarriak, alegia. Proiektatutako meatze-egitasmo handienetako bat ere ez da oraindik martxan jarri. Dena egiteke dago, beraz.

Kolonizazioa

Groenlandia ia hutsik dagoen irla da, 56.000 pertsona baino ez dira bizi ia Iberiar penintsula halako lau den lurralde batean. Nuuk ("lurmutur” groenlandieraz) da hiriburua, eta 20.000 biztanle inguru ditu. Inuit lurraldea da eta norvegiarrek kolonizatu zuten X. mendean. Erik Gorriak lehen asentamenduak altxatu zituen. Norvegiarrek uhartetik alde egin zuten Izotz Aro Txikia deiturikoaren hasieran, XV. mendean, beharbada klima hoztu egin zelako eta ezin izan zutelako bertan iraun. Geroago itzuli ziren, baina ordurako danimarkarrek eta norvegiarrek bat egin zuten.

Danimarkako eta Norvegiako koroen arteko batasuna 1814an desegin zenean, Kieleko Itunak Norvegiako antzinako koloniak banandu eta Danimarkako erregearen kontrolpean utzi zituen. Danimarkak Groenlandiaren gainean bere subiranotasun osoa deklaratu zuen 1921ean, eta bi urte geroago, Nazioarteko Justizia Gorte Iraunkorrak onartu zuen.

Geroago, 1931ko uztailean, Norvegiak garai hartan hutsik zegoen ekialdeko Groenlandia okupatu zuen Erik Gorriaren Lurralde gisa, terra nullius zela argudiatuz ("inoren lurra" esan nahi duen latinezko esamoldea, eta inoren jabetza ez den lurra izendatzeko erabiltzen dena). Historikoki, igarobaimen gisa erabili izan da, okupatzaileak bertako biztanleria kanporatu eta, hala badagokio, desagerrarazi ahal izan dezan. Tokiko biztanleei gizatasuna kentzen die termino horrek. Norvegiak eta Danimarkak auzia Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorraren esku uztea erabaki zuten 1933an, eta auzitegi horrek Norvegiaren aurkako epaia eman zuen eta Groenlandiak Danimarkaren kontrolpean jarraitu zuen.

Autonomiaren garaia

1953ko Danimarkako konstituzioarekin, uhartea Danimarkako erresuman sartu zen. Groenlandiak Islandiarekin batera Rigsfællesskabet (Koroaren Mankomunitatea) osatu zuen. Termino horrekin Danimarka barruan bi irlek zuten estatus berezia islatzen zen. Ordutik aurrera, Danimarkako herritartasuna groenlandiarrengana hedatu zen.

Danimarkak Groenlandiarekiko asimilazio kulturaleko estrategia garatu zuen. Etapa honetan, Danimarkako gobernuak kontu ofizialetan danieraren erabilera esklusiboa sustatu zuen eta groenlandiarrei goi mailako ikasketak egiteko Danimarkara joateko eskatu zien. Horrela, haur asko Danimarkako hegoaldeko barnetegietan hazi ziren, eta batzuek Groenlandiarekin zituzten lotura kulturalak galdu zituzten. Egunotan, Mette Frederiksen Danimarkako lehen ministroak onartu du Danimarkak hobeto asmatu behar zuela «bere iraganari aurre egiten», eta garai bateko koloniarekin izandako harreman «ilunak» aipatu zituen.

Nahiz eta politikak «arrakasta» izan zuen -groenlandiar askok ehiztari izateari utzi zioten eta soldatapeko urbanizatu bihurtu ziren-, groenlandiar elitea Groenlandiako kultura-identitatea berresten hasi zen. Independentziaren aldeko mugimendu bat garatzen joan zen, eta 70eko hamarkadan goia jo zuen. 1972an Danimarka Europako Merkatu Bateratuan sartzearekin lotutako arazo politikoen ondorioz, Danimarkak estatus desberdin bat onartu zuen Groenlandiarentzat, eta horrek 1979ko Autonomia Legea ekarri zuen.

Europako Merkatu Bateratuarekin piztu zen gatazkak ekonomiarekin zerikusia zuen. Arrantza da groenlandiarren jarduera nagusia, eta arrainaren esportazioak Groenlandiako kanpo salmenta guztien %85 dira. EEEren merkataritza-arrantzako arauekin eta foka-larruzko produktuen EEEren debekuarekin ez zeuden ados groenlandiarrak, eta 1985ean, Groenlandiak Europako Ekonomia Erkidegoa (EEE) utzi zuen bere Autonomia Legea baliatuz. Ordutik, Danimarkaren kontrara, Groenlandia ez da Europako Batasuneko kide, baina bai NATOkoa. Estatus berezi horrek ez du eragozten Groenlandiak Folketing-era (Danimarkako parlamentua) bi diputatu bidaltzea.

Autodeterminazioa

Groenlandiako estatutua 2008an erreformatu zen. Urte horretan groenlandiarrek autonomia handiagoaren alde bozkatu zuten erreferendumean, eta 2009ko ekainaren 21ean, Groenlandiak autogobernu handiagoa lortu zuen. Aldaketa horren ondorioz, ia eskumen guztiak transferitu zituen metropoliak, defentsa eta kanpo-harremanak izan ezik. Estatutu berriak autodeterminazio-eskubidea gauzatzea aurreikusten zuen. Horixe azpimarratu zuen, hain zuzen ere, Mette Frederiksen Danimarkako gobernuburuak Trumpi emandako erantzunean: «Groenlandia groenlandiarrena da».

Mute Egedek, Groenlandiako egungo lehen ministroak, bere aldetik erantzun zion Groenlandia «ez dagoela salgai eta ez dela inoiz salgai egongo». Hala ere, groenlandiarrak ez daude oso gustura egungo egoerarekin. Egedek onartu zuen Danimarkarekiko harremanek «frustrazioa» eragiten dutela, eta «berdintasun falta» aipatu zuen. «Beste herrialde bateko buruzagi batekin hitz egiten dudanean, Danimarkako enbaxadorearekin izan behar du. Gauza horietan eduki nahi dugu geure ahotsa. Zilegi dela uste dut», esan zuen. Era berean, aldaketa batzuk gertatzen ari dira. Groenlandiak Kopenhagerekin Kontseilu Artikoko enbaxadorea aukeratzeko lortutako akordioa aurrerapausoa dela onartu zuen Egedek, baina konponbideak «hainbeste denbora» behar izatea deitoratu zuen.

Herritar gehienak independentziaren aldekoak dira, baina oraindik ez dute bozketa planteatu. Eztabaidarako, eragozpen handia da egun funts gehienak Danimarkako Gobernutik etortzea. Urtean 1.000 milioi dolar inguruko dirulaguntza jasotzen du bertako gobernuak. Independentzia osoa izango da datorren apirileko hauteskunde legegileen kanpainako gaietako bat. Egedek independentzia erreferenduma egiteko ideia du, apirileko hauteskundeetan garaile ateratzen bada.

Mute Egede Groenlandiako lehen ministroa da 2021etik. Bere alderdiak, Inuit Ataqatigiitek (Herriaren Komunitatea), 31tik 12 eserleku atera zituen azken hauteskunde legegileetan. Inuit Ataqatigiit, Groenlandiaren independentziaren aldeko alderdi sozialista demokratikoa, 1976an sortu zen erakunde politiko gisa, eta 1978an alderdi politiko bihurtu zen. Nordic Green Left Alliance-ko kidea da.

Interes geopolitikoa

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, AEBek Groenlandiarekiko interesa agertu zuten, eta 1946an uhartea Danimarkari erostea eskaini zuten, 100 milioi dolarren truke, Harry S. Truman AEBetako presidentea zelarik. Orduan, Danimarkak ez zuen saldu nahi izan eta ez zen beste urratsik egin. Ideia, ordea, ez zen berria. Lehenengo aldiz, Andrew Johnson-en presidentetzan, William H. Seward Estatu idazkariak 1867an Groenlandia eta agian Islandia erosteko aukera aztertu zuen. Kongresuko oposizioak amaiera eman zion proiektu hari.

Hala ere, 1950ean, Danimarkak onartu egin zuen AEBek Bigarren Mundu Gerraren garaiko Thuleko hegazkin-basearen erabilera berreskuratzea. Nabarmen zabaldu zen 1951 eta 1953 artean, Gerra Hotzean, NATOren defentsa bateraturako estrategia baten zati gisa. Washingtonek Groenlandiako izotz-geruzan misil nuklearrak jaurtitzeko leku sekretuen lurpeko sare bat eraiki zezan saiatu ziren, Iceworm Proiektua izenekoa. 1996an desklasifikatutako dokumentuen arabera, proiektua bertan behera utzi zen, bideraezina zela iritzita. Misilak ez ziren inoiz eraman eta AEBek ez zuten inoiz eskatu Danimarkako Gobernuaren baimena proiektu hori garatzeko, ez zuen programaren berri izan 1997ra arte. AEBek beren «aliatuekiko» dituzten mendekotasun-harremanen beste adibide bat.

Mende honetan, 2019ko abuztuan, Donald Trump presidente estatubatuarrak uhartea erostea proposatu zuen berriro, eta Kim Kielsen Groenlandiako orduko lehen ministroak erantzun zion: «Groenlandia ez dago salgai eta ezin da saldu, baina Groenlandia irekita dago merkataritzarako eta beste herrialde batzuekin lankidetzan aritzeko, AEBak barne». Proposamenak ez zuen jarraipenik izan, gaur arte.

Azken urteetan Washington kezkatuta agertu da Txinak Artikoan eta uhartean gero eta presentzia handiagoa duelako. Esate baterako, 2018an Danimarkako Gobernuak akordio bat behartu zuen Groenlandiako agintariekin, Txinako kapitala aireportuak handitzeko proiektutik kanpo uzteko. Danimarkako gobernuak atzerri-politikan izan zitzakeen ondorioekin justifikatu zuen erabakia, eta onartu zuen AEBetako kideekin gaia kontsultatu zuela.

Ikuspegi geografikotik ere interesgarria da Artikora irtetea, bai bere aberastasunak ustiatzeagatik, bai izotza murriztu ahala haziko den garraiobide bat merkaturatzeagatik, baita Artikoko errusiar flotaren baseen kontrol militarragatik ere. Bere jabetzak pisu handiagoa emango lieke AEBei Artikoko auzietako eztabaidetan.

Hondoko itsaskia

Donald Trumpek Groenlandiari buruz esandakoa dela eta, Danimarkako lehen ministroak Trumpekin hitz egin zuen urtarrilaren 15ean. Elkarrizketaren ostean, Danimarkako komunikatu ofizialak honako hau adierazi zuen: «Lehen ministroak Groenlandiako Gobernuko presidente Mute Egederen adierazpenak aipatu ditu, Groenlandia ez dagoela salgai esanez, eta lehen ministroak adierazi du Groenlandiari dagokiola independentziari buruz erabakitzea». Era berean, Danimarka Artikoaren segurtasunean «erantzukizun are handiagoa bere gain hartzeko» prest dagoela azpimarratu zuen Danimarkako Premierrak.

Hala ere, hurrengo egunerako premiazko bilera batera deitu zuen, Danimarkako alderdi politikoetako buruzagiekin, «konfidentzialtasun zorrotzarekin». Horren ostean, Frederiksen komunikabideen aurrean agertu zen, Trumpek bere asmo espantsionistetan atzera egiteari uko egin ziola baieztatzeko.

Trumpen inbestiduraren ostean, Frederiksenek sarrera luze bat idatzi zuen Facebooken. Lehen ministroak adierazi zuenez, batzuek erreakzioa lasaiegia izan zela uste bazuten ere, eta agian AEBekiko «norgehiagoka publiko gogorrago baten» alde egiten bazuten ere, Gobernua «hainbat egoera posibletarako» prestatu zen, eta «gai askoren» berri ezin zen eman oraindik. «Egoera zail batean gaude, eta zoritxarrez, are zailagoa aurreikusi da», aitortu zuen Frederiksenek. Erronka horiei aurre egiteko, danimarkarren eta lurralde autonomoen batasuna eskatu zuen.

Egun batzuk geroago, “Financial Times”-ek albiste bat argitaratu zuen, Donald Trump AEBetako presidenteak Mette Frederiksen Danimarkako lehen ministroarekin Groenlandia erosteko hartutako erabaki irmoari buruzko elkarrizketa «beroa» izan zuela jakinarazteko. Egunkari britainiarraren arabera, Europako bost goi-funtzionariok esan zuten Trumpek eta Frederiksenek 45 minutuz telefonoz izandako elkarrizketa «oso gaizki» joan zela.

AEBetako agintariak «oldarkor eta konfrontazio bila» erantzun zuela gaineratu zuten. «Bera (Trump) oso irmoa izan zen. Pitxer bete ur hotz. Lehen zaila zen serio hartzea, baina orain uste dut serioa eta potentzialki oso arriskutsua dela», esan zion Europako funtzionarioetako batek FTri. Horrek azalduko luke hurrengo egunean legebiltzar-taldeekin egin beharreko bilera hura.

Hortik aurrera, Danimarkako Gobernuak Artikoan eta Ipar Atlantikoan bere armadaren presentzia indartzeko 14.600 milioi koroa (2.000 milioi euro) erabiliko dituela iragarri izana ere azalduko luke, Groenlandiako eta Faroe uharteetako lurralde autonomoekin sinatutako lehen akordio baten barruan.

Danimarkako Defentsa Ministerioak bere webgunean zabaldutako ohar batean baieztatu duenez, akordioak honakoak biltzen ditu: «Hiru ontzi berri (...), irudiak hartzeko gaitasun aurreratuak dituzten irismen luzeko bi drone», «Artikoan eta Ipar Atlantikoan jarduera identifikatzeko eta gainbegiratzeko» gaitasun satelitalak indartzea, eta Groenlandian «oinarrizko prestakuntza militarrean onarpena handitzea».

Testuinguru horretan, Europako zenbait herrialdek laguntza eskaini zioten Danimarkari. Jean-Noël Barrot Frantziako Atzerri ministroak elkarrizketa batean esan zuenez, «Europako Batasunaren (EB) mugak ezin dira negoziatu», eta «Danimarkak EBren elkartasuna eskatzen badu, Frantziak bertan erantzungo du». Groenlandiara Europako tropak bidaltzea posible izango litzatekeen galdetuta, Barrotek «zergatik ez» erantzun zuen, baina Danimarkak ez zuela eskatu onartu zuen. Europako Batzordeko bozeramaile buru Paula Pinhok esan zuen teorian Groenlandiari aplikatuko zitzaiola 42.7 artikulua (EBko Tratatuarena, defentsa kolektiboari buruzkoa).

Bai batak zein besteak badirudi ahaztu egin zutela Groenlandia ez dela Europako Batasuneko kide. Hala eta guztiz ere, Ukrainara tropak bidaltzea baino erabaki logikoagoa litzateke, hori ere ez baita Europako Batasuneko kide. Nolanahi ere, AEBek tropak bidaliko balituzte, irizpide politikoa nagusituko litzaioke irizpide juridikoari; izan ere, bazterrak nahasten hasita, NATOren 5. artikulua aplikatu beharko litzateke, eta Groenlandia horren parte da...

Danimarkako Premierrak Trumpekin izandako elkarrizketaren ondoren, Danimarkak baimena eman zion Gazpromi Nord Stream gasbidea zaintzeko, muturretan tapoiak jarrita, itsasoko ur gehiago sar ez dadin eta kalteak gutxitu daitezen. Trumpi erantzuna? Ez da ahaztu behar, historikoki, Danimarkak harreman ona izan duela Errusiarekin, Suedian etsai komuna zutelako. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Danimarka NATOko kide izan zen hasieratik, eta bere misio guztietan parte hartu du. Eta orain, Groenlandiarekin egoera paradoxikoan dago.