Meritxell Freixas (Efe)

Hil zutenetik 49 urtera, Victor Jarak Txileko borroka sozialen soinu-banda izaten jarraitzen du

Erail zutenetik 49 urte betetzen direnean, Victor Jara (1932-1973) konpositorearen irudiak eta ondareak bizirik diraute txiletarren oroimenean: bere kantuak inoiz ez bezala abestu dira mobilizazio masiboen eta aldaketa eratzaileen garaian.

Ia mende erdi, bere kantuek protesta ororen soinu banda osatzen dutela.
Ia mende erdi, bere kantuek protesta ororen soinu banda osatzen dutela. (Javier TORRES | FOKU)

Victor Jara 1973ko irailaren 12an atxilotu zuten, Augusto Pinochetek Estatu kolpea eman eta egun batera, eta 40 tiro baino gehiagorekin hil zuten, 16an, garai bateko Santiagoko Txile Estadioan, 2003tik Victor Jara izena daraman estadioan.

Alderdi Komunistako militantea eta Salvador Allenderen UP Herri Batasuneko Gobernuko kolaboratzailea (1970-1973), herri-kantagintzaren erreferente bat da eta ‘Txileko abesti berria’ izenekoaren izen esanguratsuenetako bat bihurtu zen. Nekazarien semea, kantautoreak protesta tresna bihurtu zuen musika.

Carla Peñaloza Txileko Unibertsitateko historialariak Eferi azaldu dionez, «Jara Herri Batasunaren (Unidad Popular, UP) proiektuaren sinboloa da, non kultura erdigunean zegoen eta eraldaketa sozialaren bidea zen».

Militarrek Monedaren aurka tiro egin zuten egun berean, Jarak bere azken kantaldia eskaini zuen Estatuko Unibertsitate Tekniko zaharrean. Hurrengo egunean, kolpistak barrura sartu ziren eta 600 pertsona atxilotu zituzten. Gau hartan, Txile Estadiora eraman zituzten, eta 5.000 preso baino gehiago giltzapetu zituzten bertan, tartean Jara.

Eszena ikusi zuten lekukotzek azaldu zuten musikariari une horretatik aurrera irainak, mehatxuak eta kolpeak eman zizkiotela. Torturatu egin zuten, eta hatzak eta mihia moztu zizkioten, gehien nahi zuena egin ez zezan: jo eta abestu.

Boris Navia abokatu eta Zuzenbide irakasleak, Jararekin batera atxilotu zutenak, behin baino gehiagotan esan du, bi soldaduk eraman aurretik, artistak libreta batean bertso batzuk idaztera iritsi zela. ’Txile estadioa’ izan zen bere azken abestia, «Canto, qué mal me sales/cuando tengo que cantar espanto» bezalako bertsoekin.

Lau egun geroago hil zuten, 40 urte zituela, eta haren gorpua hilerri metropolitarretik gertu aurkitu zuten, Txileko gizartea hunkituz. «Memorialak hain hilketa basatiaren lekua markatu nahi du, belaunaldi berriak sentsibilizatu eta historia kontatu, han gertatutakoa ez ahazteko», adierazi zion Rosa Nuñez La Feria Kultur Guneko kideak Eferi, gorpua aurkitu zuten lekuan Victor Jararen Memoriala zaintzen duenak.

Bere hilketaren ondoren, Jararen inguruko iruditegia are handiagoa bihurtu zen, «hain giza galera tragiko eta basatia izan zen, zein erakutsi baitzuen kolpistak edozer gauza egiteko gai zirela», esan zuen Peñalozak.

Lau hamarkada baino gehiagoko ikerketen ondoren, zortzi militarrei 25 urteko espetxe zigorra ezarri zieten. «Kasu guztietan, Jararena barne, Txileko Justiziak oso motel jokatu zuen, estaltze eta zigorgabetasun handiz, eta erreparazio falta hori aparteko kaltea da», esan zuen historialariak.

«Beti egon da bertan»

2019ko mobilizazio jendetsuetan, Jarak protagonismoa hartu zuen: ‘El derecho de vivir en paz’ herrialde osoan zehar entzun zen, baita irailaren 4an plebiszituan atzera botatako Konstituzio berriaren proposamena idatzi zuen Konbentzioko kideek ere abestu zuten. «Leherketaren kontsigna garrantzitsuenetako bat izan zen, Gobernuaren [Sebastian Piñerarena] adierazpenei emandako erantzuna izan zelako, gerran geundela esan baitzuen», gogoratu zuen historialariak.

Abestia 1971n sortu zen, Amerikako Estatu Batuek Vietnam inbaditu izana salatzeko, eta lapiko kolpeen erritmoa markatu zuen, eztanda gertatu zen lehen egunetako etxeratze aginduetan. Víctor Jara Fundazioko zuzendariak, Cristian Galazek, Eferi esan zionez, «jendearen nahiak eta borrokak modu naturalean eta espontaneoan laguntzen ditu Jarak, eta eztanda gertatu eta ia hiru urtera horrek ez du etenik izan».

Peñalozarentzat musikaria «beti egon zen bertan eta, Herri Batasunaren garaipenaz geroztik, herriaren borroken soinu-banda izan da». Pinocheten diktadurak 17 urte iraun zuen eta 40.000 biktima baino gehiago utzi zituen, besteak beste, exekutatuak, atxilotuak, preso politikoak eta torturatuak, eta 3.200 txiletar baino gehiago hil ziren Estatuko agenteen eskutik.