Ametsen mundutik sortutako aleak bildu dituzu «Ametsondoa»-n. Ze abiapuntu du proiektuak?

Betidanik izan naiz ametsei arreta jartzen dion pertsona. Txikitatik izan dute pisu handia nigan, eta nerabezaroan eta heldu ahala, jarraitu izan dut beraien inguruan hausnartzen, gogoratzen, pentsatzen. Uste dut sortzaileari ematen diotela lehengai oso indartsu eta purua, oso gardena, ametsetan oso barneko gauzak irteten baitzaizkigu, inkontzienteko irudiak, arketipoak... horiek beti azaldu izan dira nire sorkuntzetan. Kasu honetan, karga literarioa ikusten nien, istorio modukoak ziren zenbait amets, adibidez gurdia lokatzetan geratzen zaionarena edo maitea parean ikusi eta atzean agertu ostean, desagertzen denarena.

Benetako ametsak dira?

Bai, bai, amets-ametsak dira, gero tratamendu minimo bat emanda. Beste batzuk ez, beste batzuk ametsen irudien gainean egindakoak dira: horien gainean idazten joan naiz, irakurtzen... ze, badakizu, sorkuntza prozesu batean zaudenean obsesio handiz ikusten dituzu gauza horiek guztiak, hanka puskatzen duenak beti hanka puskatuak ikusten dituen bezala. Kasu honetan, prozesu intentsu batean murgildu nintzen eta irakurri nituen hainbat kulturatako ametsen eta irudi arketipikoen kontuak, koanak, xamanen istorioak, Afrikako marabouten legendak, Euskal Herriko mitologia... Hori gehi nik asmatutako gehi amestutakoa erabilita sortu da liburua.

Bada ametsak idazten dituenik, interpretazio bila dabilenik... hala ibili izan zara?

Ez horrenbesteraino. Nik uste dut ametsak interpretatzeko zilegitasuna norberak bakarrik duela; baldin eta interpretatu nahi baditu, ez diodalako nik interpretatu behar direnik. Baina norberak jasotako irudi eta bizipenen gehi kontziente kolektiboan dakargunaren nahasketa horretatik irteten dena beste batek interpretatu eta esatea amets horrek esan nahi duela aitona gorrotatzen zenuela edo problema sexualak dauzkazula... Uste dut horretan errazkeria handia dagoela.

Sorkuntzarako material franko ematen dute ametsek.

Gaitasun handiko zelaiak eta irudiak ematen dituzte, sinbolikoki oso indartsuak dira. Eta horiek erabili ditut sortzeko, ez hainbeste helburu psikoanalista batekin. Ni naiz uste dutenetakoa ez dela horrenbeste «ezagutu zure burua», baizik eta «asmatu zure burua». Ze, neure burua etengabe aldatzen ari da eta askotan sartzen garenean halako prozesuetan ezagutu behar dut nire burua, baina nire burura heltzen naizenean ez dago leku finko batean, leku hori mugitzen ari da. Errotonda batean bueltaka hastea bezala da.

Nik gehiago sinesten dut norbere instintuak errespetatuz asmatzean. Guk errealitatea egin egiten dugu eta, orduan, esaten, egiten dugunarekin sortzen dugu gero ibiliko dugun bidea; izan gabe pentsatzea denbora guztian bide bat daukagula eta hortik joan behar dugula, patua mugiezina dela. Nik pentsatzen dut guk proiektatzen dugula gure bidea.

Kontzienteki edo inkontzienteki?

Berez egiten dugula uste dut. Eta gero kontzienteki hartzen ditugula erabakiak horretan eragiteko. Existentzialismoa da: ni naiz nire bizitzaren protagonista, nire bizitzaren erantzulea, eta orduan nik egiten ditudan gauzek eragin bat izango dute nire bizitzan. Ez diet kulpa besteei botako, ez dut pisua besteengan jarriko, baizik eta neugan hartuko dut: arduratsua da, pisutsua da, baina nik uste dut horrek markatzen duela.

«Ametsondoa» aurkezteko afixan, honakoa jarri zuten Elkar-ekoek: «Filosofia surrealista, mistika umoretsua, paradoxaren lilura literatura bihurtua».

A bai, e? Ez nuen ikusi [barreak]. Filosofia surrealista... Bai, ze badira ipuin filosofiko eta surrealistak baina per se horrela izan gabe, ez direlako ondorio arrazionalak argitara ematen. Mistika umoretsua... ere bai, neurri batean banaizelako mistikoa eta umorea zutabe bat delako nire izatean. Nietsche-k bezala, uste dut umorea dela daukagun arma indartsuenetakoa. «Paradoxaren lilura literatura bihurtua»... ere bai. Errepresentatua sentitzen naiz kontzeptuotan.

Ipuin laburren bilduma bezala aurkeztu duzu, baina badaude mikroipuinak, aforismora eta poesiara hurbiltzen direnak...

Bai, hala da, testu iniziatikoen kutsua ere har dezakete beste batzuek... Egia da denetik dagoela. Ez naiz definizio zalea, beti saiatzen naiz definizioei ihes egiten, eta liburua aurkeztu behar genuenean pentsatu nuen, ‘zer demontre da hau?’. Hain testu zabalak eta sinbolikoak direnez, zaila da harrapatzea...

...atzean dagoen ideia?

Bai... hain gai oinarrizkoekin egiten duzu artefaktu literario bat eta gero irakurtzerakoan, ez dakizu oso ondo hor atzean zer dagoen. Ez daude arrazoitik sortuak eta, segun eta zelako erritmoak daramatzagun barnean, bide bat edo bestea hartzen dute. Aitortu behar dut nik neuk ere ipuin horietariko batzuk ez ditudala ulertzen... [barreak].

Agian ez dago ulertu beharrik.

Hori da. Irakurleari beste norabait heltzeko balio izatea gustatuko litzaidake, klik egitea, beste gauza batzuez konturatzea. Kili-kili egitea hor nonbait.

Ipuinak independenteak dira, baina maisuaren irakaspenekin egin duzu serie bat.

Bai, uharte moduan doaz baina arnasten da urpeko kontinente beretik datozela. Laboak esaten du abesti batean «liburuaren irakaspenak ez ahaztu» eta, hari keinu eginez –txori sinboliko oso indartsua delako nigan eta uste dut gure kulturan ere hala dela–, sortu nuen. Teknika hori budismoaren testuetan eta erabiltzen da, maisuaren eta ikaslearen arteko elkarrizketa, eta oso interesgarria da zuzenean harira joateko. Zenbait gairen inguruan literatura egin eta mezu batzuen gainean jolasteko oso egokia iruditu zitzaidan.

Nobela bat idatzi duzun arren («Egia esan», Elkar 2013) laburrean ibiltzen zara gehienetan. Ipuingintza, poesia...

Lehen ipuin liburua ere erdi nobelatua zen, baina egia da fragmentatua zela. Eta nobelarako ere kapitulu eta narratzaile desberdinak erabili nituen. Horrela egiten baditut gauzak izango da ni ere horrelakoa naizelako [barreak]. Ez zait berez irteten dena soldatuta ematearena, etorri, sortu edo pentsatu bezala ematen ditut, baina sinesten dut baita ere epe batean edo antzerako sentimenduarekin egindako zerbaitek berez borobiltzen duela bere burua.

“Ametsondoa”-ri azken bultzada emateko, adibidez, internazio moduko bat egin nuen. Egun piloa egon nintzen lokartu eta itzartu sarritan egiten, minisiestak eginez, telefonoa amatatu eta jatekoarekin esperimentatuz, testuak irakurriz... eta nukleo handi bat hor irten zen, hor muntatu zen liburua.

Ze sentsazio izan zenituen itzartze/lokartze prozesuan?

Errutina hautsita ametsaren ertzean ibiltzera behartu nahi nuen nire organismoa. Isla bat da ametsa, errealitatea beste isla bat den bezala. Fikzio elkarbanatua. Ametsei arreta berezia jartzerakoan halako flow edo bulkada bat iragazten da esna-arora ere. Adibidez, sasoi batean lagun bat eta biok joan ginen Argentinatik Boliviara zaldiz eta errealitatea hain antzerakoa genuenez gure ametsak ere antzerakotzen hasi ziren. Mexiko inguruko herrietan ariketa batzuk egoten ziren, amets luzidoak, zeintzuetan zu konturatzen zaren ametsean zaudela eta, adibidez, saiatu behar duzun esku ahurrak ikusten. Oso-oso zaila da; begiratu eta ez duzu eskurik, eskumuturretan amaitzen dira... Urte eta piku egon ginen bidaian, eta bukaerarako lortu genuen. Baita ametsetan elkar ikusi eta komunikatzea ere. Eta hori esna-arora pasatuta, pentsatzen dut ametsekin jolasten duzunean eta menderatzen dituzunean, errealitatea ere menderatzen duzula eta gehiago jolasten duzula.

Zer dira ametsak zuretzat?

Bizitzeko beste momentu bat. Ez da itzali eta piztu, bizitzen jarraitzen duzu beste era batean eta, liburua bera, lehengai horrekin egindakoa da. Ziur nago zure eta nire ametsetan irudiak errepikatu egiten direla, eta orain hirurehun urteko gure arbasoenetan ere agertuko ziren irudi horietako asko. Jung-ek esaten zuen arketipo horien, elkarbanatzen ditugun sinbolo horien gainean egindako literatura da.

Oro har, ematen zaio garrantzirik ametsen mundu horri?

Nik ematen diodanez iruditzen zait ez zaiola ematen. Ez dut pertzibitzen. Eta ametsez hitz egiten denean egiten da oso modu infantil edo naif batean. Turbokapitalismoaren kontzeptu lapurtu bat da inoren ametsa txalet bat edukitzea izatea.

Idazleak irakurle fin izaten dira. Zer irakurtzen duzu?

Nobela piloa irakurtzen ditut, baina literatura irakurtzen hasi nintzenean poesia eta ipuinak oso funtsezkoak izan ziren niretzat. Sarrionandia, Cortazar, Borges... oinarrizkoak dira niretzat eta asko gustatzen zaizkit Iban Zaldua eta Ana Malagon.

Ipuinaren gaineko ideia infantila ere aldatu zen aspaldi.

Bai. Saizarbitoria, Atxaga, Sarrionandia, Sarasola, Urretabizkaia, Iturbe eta horiek guztiak hasi zirenean 80ko hamarkadatik aurrera literatura liriko-bukolikotik aro modernoagora pasatzen, ipuina hasi zen pisua edukitzen eta geroztik, gehiago hala gutxiago, beti egon da. Lehen mitologikoak edo haurrentzako ziren gainera, eta ikuspegi sozial hori aldatu egin da.

Idazlea, margolaria, bertsotan ere aritua, irratiko esatari... Nola aurkezten duzu zure burua?

Hor gertatzen da lehen esan dizudana, definizioak ez ditudala maite. Baina momentu batean aurkeztu behar duzu zure burua. Idazten dut baina, idazlea per se naizenik ezingo nuke esan, gehien egiten dudan ariketa izanda ere. Pinturan ere banabil, orain egin dugu dokumentala... Norberak ez du esango «sortzailea» denik, ze apur bat guay-pretenziosoa geratzen da... Saiatzen naiz horri ihes egiten.

 

«Proiektu bat amaitzean barrua husten da, eta leihoak zabaltzen dira»

Liburua aurkeztu zenuen aste berean eman zenuten lehen aldiz «Joseba Sarrionandia, hemen eta han» dokumentala.

Bai, ematen du batak bestea zapaltzen duela baina ez dira batera etorri denboratan: edizio lanak eta... badakizu. Sarrionandiaren lanak ikaragarrizko eragin kapitala izan du nigan. Hasi nintzenean literaturara hurbiltzen, ikaragarria iruditzen zitzaidan bere abangoardia, bere zintzotasuna barruko gauzekiko eta bere estiloa. Uste dut berezko dohaina duen sortzailea dela, askotan ez gara konturatzen ze neurritarainoko talentua eta zelako obra daukan; askotan, ez duzu ikusten etxe orratzak zenbat pisu dauzkan atzera bota gabe. Eta halako batean heltzen da Iurretan jardunaldi batzuk antolatzeko aukera eta Pello Salaberrik eta biok aurkeztu genuen proiektua, eta hasita geundenean publiko egiten da Sarrionandia non dagoen.... Eromena. Dokumentala birbideratu genuen: bere bizitza eta obraren gaineko dokumentala egin genuen baina sentsazionalismo gabe, gaztaroa, Pott, kartzela, ihesa... Eta gero Kuba. Kontraste ederra da, plastikoki joko asko ematen duena. Hemen gara bertikalak eta harrizkoak, dena dago berde, eta han dena da hain biguna, koloretsua, beste harri bat dago, jendea bestelakoa da. Hortik “hemen eta han”, bi aldetan banatuta. Askatasun guztiz egin dugu eta gainera saiatuz beti mitifikaziorik gabe eta ikuspegi laburreko eztabaida politiko leloak ekidinez. Sarrionandia bera izatea oinarria.

Berarekin aritu zarete elkarlanean.

Badakigu nolakoa den, oso umila da, lotsatia... bera idazlea da. Ez zaio interesatzen larregi irudiaren kontu guzti hau, ezta pertsonalizatzea ere, baina gero ikusi zuen garai baten testigantza ere bazela. Jende askok parte hartzen du, literaturaz hitz egiten da eta inbolukratu zen. Aurkeztu zizkigun bere ikasleak, hango lagunak... eta beste zenbait sorpresa daudenak hor dokumentalean. Gozada bat izan zen.

Eta orain zer duzu esku artean?

Ba “Txomintxo eta Perutxo”-ren liburuak ateratzen ditugu; gainera, horiek dira nik uste norbaitek irakurtzen dituen nire liburu bakarrak [barreak]. Egia esan orain, gauza hauek kaleratuta, disko gogorra hutsik geratu zait eta plazera da. Arinduta moduan sentitzen naiz... oso polita da ze barruan ideiak bueltaka edukitzen badituzu eta irteerarik eman ez, sentitzen duzu ez duzula aurrera egiten beste eskailera batzuetara. Zugandik kanpo irteten denean, barrua husten da, leihoak zabaltzen dira eta haizea dago. Garrantzitsua da niretzat ateratzea, forma bat ematea, eta munduarekiko lilura eder hau elkarbanatzea.A.A.