Gorroto du ezkorra dela esan diezaiotela. Bizi ditugun garai aldrebesak ikusita, izatekotan, errealista dela dio. Eta errealismo hori izan du ipar-orratz gizadiaren iragana, oraina eta etorkizuna marrazten dituen “Hondamendia” (Elkar, 2015) ipuin-bilduma idazterako orduan. Hala eta guztiz ere, sorkuntza prozesu horretan zehar bere buruarekin harritzera ere iritsi dela onartu du: lehendabiziko aldiz, ipuinetan fantasiazko elementuak txertatzera ailegatu da.

Liburua ixten duen ipuinak, «Hondamendia»-k, ematen dio izena argitalpenari. Protagonistak bezala, gizadiak bizi izan dituen hondamendi handi eta txikien bilduma osatu nahi izan duzu?

Zuri hala iruditu zaizu?

Irakurritakoak irakurrita, hala iruditu zait, bai.

Ba hala iruditu bazaizu, ni pozik; finean, liburu erdia irakurleak idazten duelako. Hala ere, esango dizut lehendabizi idatzi nuen ipuina, “Terrorista”, Vatikanoan etorri zitzaidala. Erromara joan ginen jotzera eta, turistak bezala, Vatikanoa ikustera joan ginen. Sartu eta, bat-batean, lehen aldiz eta segur aski azken aldiz nire bizitzan, ipuin oso bat bururatu zitzaidan, hasi eta buka. Hantxe bertan gertatzen zen, Vatikanoan, eta taldekideek esan zidaten idatzi beharra neukala. Hasieran asmorik ez banuen ere, tematu zirenez, idatzi egin nuen eta orduan konturatu nintzen ipuin horren gaia hondamendia zela. Gai berarekin beste batzuk bururatu zitzaizkidan eta mota guztietako hondamendiez ipuin-liburu bat idaztea pentsatu nuen.

Zer etortzen zitzaizun gogora hondamendiez pentsatzean?

Orain Euskal Herrian daukagun giroa, baina batez ere mundu mailakoa: beroketa globala, kapitalismoaren krisia, jihadismoa... gauza guzti horiek. Sentipena nuen hau bukatzera doala edo, behintzat, aldaketa handia datorrela... eta ikusi behar zer datorren!

Horretan pentsatzen jarrita, konturatu nintzen ez zela historian sentsazio hori zegoen lehen aldia, sentipen hori gure espeziea bezain zaharra dela. Horregatik hasten da liburua Adan eta Evaren istorio batekin, paradisutik botatzen dituztenekoa.

Liburua hiru zatitan bereizi duzu: iragana, oraina eta etorkizuna marrazten dituzte nolabait. Lehena Shakespeareren zita batekin abiatu duzu: «What’s past is prologue». Zer esanahi du zuretzat?

Iragan den oro da oraingo edo hurrengo baten hitzaurrea; lehen pausorik eman gabe ez dago bigarrenik, ezta hirugarrenik ere. Eta, espezie garen aldetik, gure lehenengo urratsak hor daude. Niretzat, liburuko lehen zati honek bi funtzio betetzen ditu: kontatzea gure kezkak ez direla horren oraingoak, ez direla hain koiunturalak, eta, teknologikoki eta abar aurrerapen itzelak baditugu ere, gugan funtsezko ezer ez dela aldatu azken milaka urteetan.

Lehen zati honetan oinarri historikoetatik abiatu zara; hor daude Fosca Corsinovi, Blondie txakurra, Greenglass… Ze irizpide izan duzu hautatzeko orduan?

Hondamendi unibertsal handiez pentsatzean, sinbolikoki lehendabizikoa Adan eta Evarena zela iruditu zitzaidan; gure kultura judeokristauan mugarri bat bazela. Gero dinosauroen desagerpena, Erdi Aroan mundua eraldatu zuten izurrite handiak, inperialismoa, Amerikako deskubrimentua eta indioen suntsiketa, burgesia eta kapitalismoaren sorrera... Gu euskaldunok horretan ere badaude, horregatik dago agian Lope Agirre. Urteak aurrera, XX. mendean badaude Espainiako estatu kolpea, II. Mundu Gerra, nazismoa eta estalinismoa eta, bukaera aldera, niretzat gure munduan aldaketa handia eragin duena: nuklearren agerpena. Mundu osoa suntsi dezakegu bonba gutxi batzuekin, eta horrek dena aldatzen du: daukanari jaungoikoaren boterea ematen dio.

Gai potolo horiek irudikatzeko oso gauza zehatzetan oinarritu zara. Dokumentazio lan handia eskatu dizu?

Ez asko. Egia esanda, bonba atomikoen izen zehatzak eta halakoak kontsultatu ditut, baina orokorrean ez. Ni ez naiz, gainera, oso dokumentazio zalea; askori pila bat gustatzen zaie artxiboetara joatea, baina ni aspertu egiten naiz.

Bigarren zatian atentzioa ematen du ipuin errealistak izanda ere zenbaitetan fantasiako elementuak erabili dituzula. Untxiek hartutako uhartearen ipuina da adibide garbiena.

Hori da niretzat liburu honetako gauzarik harrigarriena. Ni beti hiperrealista izan naiz, fantasiak ez nau batere erakarri, baina liburu honetan, ez dakit zergatik, hala gertatu da. Lehen esan dizut “Terrorista” izan zela idatzi nuen lehen ipuina; testuingurua erabat errealista bada ere, badago ihespuntu bat, koadroetan bezala, fantasiarantz. Niretzat hau harrigarria izan da.

Gustura sentitu zara?

Literaturan, gutxitan gertatzen da idazlea bere lanak harritzea. Oso pozik nago, bai.

Kristautasunarekiko erreferentziak ere ez dira falta. Gizadiaren historiari erreparatu diozunez, ezinbestean egon behar zuten?

Ezinbestean ez dago ezer. Adan eta Eva ere badaude, baina egongo ez balira liburua ez litzateke gehiegi aldatuko. Erreferentzia horiek daude, ziur aski, nire heziketagatik; zoritxarrez, heziketa katolikoa izan nuen eta nire imajinarioan Bibliak beti izan du indar handia. Orain arte gutxitan atera da, baina liburu honetan atera da eta ez zait gaizki iruditzen.

Zoritxarrez, diozu. Zer da zuretzat Eliza katolikoa?

Nola esango nizuke... Kriminala. Eliza izan da beti erakunde kriminal bat. Jarraitzen du izaten eta irauten duen arte jarraituko du kriminala izaten. Bestela ez luke iraungo. Eta kito. Horrekin uste dut dena esan dizudala.

Etorkizunari begira jarri zaren azken atalean, lehen ipuinetik dagoen egonezina biderkatu egiten da eta kasik amaieran, «Armiarmaren jauregia»-n, irakurleak lehenengo ipuinetako mundu desertu eta gordinarekin egiten du topo. Hasierara bueltatu nahi izan duzu?

Bai eta ez. Intuizio hori izan dut, baina ez da izan gauza oso arrazoitu eta bilatua. Hor bada itzulera eternalaren kontu hori... nik ez dut horretan gehiegi sinesten, baina iruditu zitzaidan oso literarioa izan zitekeela. Nolabait, kapitalismoak egiten duena dela dinosauroekin gertatu zena: dena birrindu. Baina dinosauroak orain gu gara.

Desagerpenera goaz, beraz.

Dudarik gabe. Nik hala uste dut, behinik behin, baina uste dut gauza bera pentsatu zutela gure aurreko guzti horiek. Gu, espezie gaiztoa izateaz aparte, gogorrak gara, moldaerrazak; arratoiak bezala. Ez dago jakiterik zer gertatuko den, baina, desagertzen bagara, mesede ederra egingo diogu munduari, ze animalia espezie guztien artean gu gara ankerrenak, diferentzia handiz. Desagertzen bagara, sentituko dut untxiak desagertuko balira baino gutxiago. Sentitzen dut zuregatik, gazteengatik (barreak).

Tira, gu ere guzti horren zati izango gara noski...

Bai, baina... aipatu dizut beti esaten didatelako ‘zuk ze beltz ikusten duzun guztia!’. Hori da nire bizitza osoan zehar entzun behar izan dudan leloa eta...

Eta zuk hala ikusten duzu zure burua? Dena beltz ikusten duen pertsona ezkorra zara?

Nik? Ez. Nik sentitzen dudana da errealista naizela. Ikusten ditudala gauzak, batzuetan diren bezala eta besteetan ahal dudan moduan (barreak). Dena ezin da argi ikusi. Segur aski, horregatik idazten ditut ipuin horiek, ez dakidalako gauzak nola planteatu. Bestela, saiakerak idatziko nituzke.

Liburuaren azalak merezi du aipamenik: ur-masa ezegonkor hori, gu geu blindatuta bizi garen sentsazioa, izua...

Bai, bai, horixe da. Leku erreal bat da, Tamesis bukaeran dagoena. Bidaia batean ikusi nuen lehen aldiz, hegazkineko aldizkarian, eta motxilan eraman nuen gerora erabil nezakeela pentsatuz. Gerora jakin nuen Bigarren Mundu Gerran eraiki zutela, naziak ibaian barrena Londreseraino sartuko ziren beldur zirelako. Hori eragozteko, fuerte batzuk eraiki zituzten, kanoi eta guzti. Ez zituzten inoiz erabili, baina hor geratu dira, ugertuta. Gero, 60ko hamarkadan, Radio Caroline deitzen zen irrati pirata bat izan zen bertan, Europarako eta batez ere Ingalaterrarako pop musika jartzen zuena eta, orain, Qatar-eko aberats horietako batzuek luxuzko hotelak egin nahi omen dituzte bertan.

Zer irudikatzen du zuretzat?

Niretzat hondamendia da. Ugerra ikusten da alde guztietatik eta hor dago, tente potente, baina aldi berean erortzen ari da. Noizbaiteko zibilizazio distiratsua begira zertan gelditu den, edo zertan geratzen ari den. Zikinkeria besterik ez.

Proiektu berririk baduzu esku artean. Ezer aurreratzerik?

Nobela bat idazten ari naiz. Oraindik hasieran nago eta ez dakit zertaz izango den ere. Badaukat ahots bat eta horrekin ari naiz. Guztiz errealista izango dela ere badakit, ez da fantasiarik egongo.

Hala ere, ez duzu guztiz baztertu fantasiaren bide berri hori...

Nik ez dut sekula a priori ezer baztertzen; etortzen dena etortzen da eta ongi etorria da. Nire buruari mugarik jarri gabe esertzen naiz idaztera, eta etortzen denetik gauza batzuk bota egin behar dira eta beste batzuk gorde. Eta gero dator bigarren berridazketa, eta hirugarrena... Niretzat idaztea benetan hor hasten da: aldatzen eta kentzen hasten zarenean. Zineman bezala da; filma edizioan eraikitzen da. Eta, literaturan ere, berdin gertatzen da.

 

«Literatura ispilu bat izan daiteke eta, batzuetan, ikusten dudana gustatzen ez zaidanez, min hartzen dut»

Gai gordinak landu dituzu, barruak mugitzen dituzten horietakoak. Idazketa prozesua bera atsegina egin al zaizu?

Barrenak beti mugitzen zaizkizu. Kasu honetan, batzuetan eragin handia izan du idazten ari nintzen horrek eta, beste batzuetan, ez horrenbeste. Zati batzuetan badatorkizu ideia bat eta garatu egin behar duzu, baina ideia hori zuretzat beharbada inportantea izateaz gainera baliteke mingarria ere izatea. Eta, mingarria bada, mindu egiten zaitu.

Gogoan duzu une horietakoren bat? Gurekin konpartitu nahi baduzu, noski...

Arazorik gabe esango nizuke, baina ez dut gogoan une konkreturik. Baina egon dira, eta ez bakarrik liburu honetan: idazten dudan bakoitzean gertatu izan zait, baita argitaratzen ez ditudan gauza txarrekin ere, horietan ere badagoelako zugandik jarritako zerbait... Literaturak gauza asko egiten ditu, besteak beste ispiluarena: ispilu bat izan daiteke eta, nire kasuan, askotan nire buruaren ispilua da. Batzuetan ikusten dudana ez zait gustatzen eta, gustatzen ez zaidanez, min hartzen dut. Gauza bat baita zuk ze uste duzun zarela eta bestea ispiluak erakusten dizuna. Eta, normalean, ez datoz bat. Diferentzia edo alde hori mingarria izan daiteke. Dramarik gabe, baina hala da.

Zer sentitu zenuen liburua amaituta ikustean?

Ezer ere ez.

Ezer ere ez? Ezta amaitua dagoenaren poza edota lasaitasuna ere?

Tira, hori bai, baina... Zuk liburua amaitua dagoela uste duzu eta, zorte txarra baduzu eta beste ediziorik ez badago, ba bai, hor bukatu da. Baina bigarren edizioren bat badago... beti arazo bera sortzen da: bitartean jendeak aldaketak proposatu dizkizu, dela aditz bat, datu historikoren bat, bukaera... eta, hoberako dela uste baduzu, aldatu egiten duzu. Orduan, ez dakit hau bukatu den edo ez. Nik baietz espero dut (barreak), baina ez dut emozio handirik sentitu amaitzean.

Agian bai diozun arindu hori, liburu honekin bi urte eman baititut jo eta ke, bueltak eta bueltak ematen, bertsio bat eta beste bat eta beste bat... Bi urte eta gero, ‘hemendik irten nahi dut’ etorri zitzaidan burura... Tira, eta hortik irten naiz beste okerrago batean sartzeko baina, badakizu, kontua da ihesa beti aurrerantz egitea.A.A.