Endometriosia ugalketa adinean dauden emakumeen %10-15i eragiten dion gaixotasun kronikoa da, eta umetokiaren estaldurako ehunaren antzekoa den ehunaren presentziagatik ezaugarritzen da –ehun endometrial izenez ezaguna–, umetokiaren kanpoaldean. Honek pelbiseko mina, hileko irregularrak eta ugalkortasun arazoak eragin ditzake. Bere kausak oraindik ezezagunak diren arren, EHUko Medikuntza eta Erizaintza eta Zientzia eta Teknologia Fakultateetako Zihara Alonso, Amaia Irizar eta Iraia Garcia ikertzaileek egindako ikerketa batek iradokitzen du endokrino disruptoreei –gorputzetik kanpoko jatorria duten eta sistema hormonalean eragin dezaketen substantzia kimikoei, osasunean ondorio kaltegarriak eraginez– esposizioak zeregin garrantzitsua izan dezakeela. 

Azterketaren hasierako fase honetan, 18 eta 45 urte bitarteko hormona tratamendurik gabeko Araba, Bizkai eta Gipuzkoan bizi diren 87 emakumeren datuak aztertu dira. Emaitza preliminarrek iradokitzen dute fruta eta barazkiak maiz kontsumitzeak endometriosia diagnostikatzeko aukera txikiagoarekin lotura izan dezakeela; aldiz, zenbait produktu pertsonal, hala nola makillajea edo gorputzeko krema, maiz erabiltzeak, disruptore endokrinoak dituzten produktuak, endometriosia izateko arrisku handiagoarekin lotuta egon liteke.

«Eguneroko erabilerako produktu komertzialagoek edo sintetikoagoek disruptore endokrino gehiago dituzte, bereziki produktu ekologikoekin alderatuta», dio Erizaintzan graduatua den eta EHUko Osasun Publikoko Masterra amaitu berri duen Zihara Alonsok.  

Gainera, elikagai talde askok eduki ditzakete disruptore endokrinoak, euren jatorriaren eta prozesatze mailaren arabera. Jatorri animaleko elikagaiek, hala nola haragi gorriak, esnekiek edo arrautzek, substantzia toxikoak metatzeko gaitasuna dute. Arrainaren eta itsaskien kasuan, ingurunean dauden kutsatzaile organiko iraunkorren (dioxinak, PCBak edo merkurioa) metaketa arriskua dago. Bestalde, ekologikoak ez diren fruta, barazki eta zerealek pestiziden hondakinak eduki ditzakete. Horrez gain, ultra-prozesatutako elikagaiek eta plastikoz ontziratutakoek osasunerako kaltegarriak izan daitezkeen konposatuen esposizioa areagotu dezakete.

«Halaber, eguneroko erabilerako zenbait produktu kosmetiko eta higienek, hala nola hidratazio kremek, xanpuek, desodoranteek, makillajeek edo usain produktu perfumatuek, parabenoak, ftalatoak, triklosana eta bestelako konposatu sintetikoak izan ditzaketela dokumentatu da, eta horiek ere disruptore endokrino gisa jokatzen dute», azaldu du Alonsok.

Berak egindako Master Amaierako Lanaren parte den ikerketa hau gaitz ginekologiko kronikoa hobeto ulertzeko asmoa duen proiektu zabalago baten barnean kokatzen da. «Nire ekarpena egiten jarraitu nahiko nuke proiektu honetan, bai ikerketa epidemiologikotik, bai praktikatik bertatik», dio. Izan ere, doktoretza tesia egingo du, eta aldi berean Medikuntzako ikasketekin uztartuko du ikerketa.

Endometriosia duten emakumeen bila

Ikerketaren arduradun den taldea endometriosia diagnostikatua duten eta tratamendu hormonalik jasotzen ez duten emakumeak erreklutatzen jarraitzen du, 150 partaide izatera iristea aurreikusten duen ikerketa zabaldu ahal izateko. Kontrol-taldeko emakume gehienak (gaixotasun hau ez dutenak) dagoeneko hautatuak izan dira, baina oraindik ere beharrezkoak dira endometriosia duten emakume ugari, parte hartu nahi dutenak. Parte-hartzeak bizimodu eta ohiturei buruzko galdera sorta bat betetzea eta hileko-odolaren lagin baten analisia barne hartzen ditu.

«Proiektu honek endometriosia hobeto ulertzen lagundu dezan nahi dugu, emakumeen benetako esperientziatik abiatuta: haien parte-hartzea funtsezkoa da», azpimarratu du Amaia Irizar ikerketaren zuzendarietako batek. Parte hartu nahi dutenek zuzenean jar daitezke harremanetan ikertzaileekin helbide hauetara idatziz: iraia.garcia@ehu.eus; amaia.irizar@ehu.eus.

Arlo akademikotik harago, ikertzaile taldeak konpromiso sendoa erakutsi du osasun menstrualari eta ugalketa osasunari buruzko gizarte kontzientziazioarekin. «Ez da soilik zientzia egitea, baizik eta zientzia hori partekatzea eta emakumeen osasunaz eta hilekoaz taburik gabe hitz egiteko espazioak irekitzea ere bada helburua; izan ere, gai horiek luzaroan isilaraziak izan dira», azaldu du Iraia Garciak. 2024. urtean zehar, hitzaldiak eskaini dituzte udaletxeetan, kultura zentroetan eta paziente elkarteetan, hilekoa desmitifikatzeko eta hileko minaren normalizazioarekin hautsi nahian; errealitate honek milaka emakumeri eragiten dio eta oraindik ere ikusezin jarraitzen du.

Ildo horretan egindako azken ekarpena Emakundek sustatutako hilekoari eta menopausiari buruzko Giza Liburutegian parte hartzea izan da. Ekimen honek EAEko emakumeen benetako testigantzak ikusgai jartzea du helburu. Alonsok eta Garciak, parte hartu zuten entzuketa eta elkarrizketa espazio horretan, hilekoarekin eta menopausiarekin lotutako ibilbide anitzak izan dituzten hogei emakume ingururekin batera.

Proiektu honek EHUren eta Ciberespen finantzaketa du, eta EAEko Medikamentu Ikerketako Etika Batzordearen (CEIm-E) baimen etikoa jaso du.