Ibon Telleria Julian arkitekto eta EHUko Donostiako Arkitekturako Goi Eskola Teknikoko irakasleak eta Jon Arcaraz Puntonet Donostiako Arkitekturako Goi Eskola Teknikoko proiektu arkitektonikoen irakasleak egin dituzte komisario-lanak.

Egurrari eta harriari eskainitako erakusketako lehen aretoan, Arkeolan Fundazioak dendrokronologiarekin (zuhaitzetan denbora aztertzen duen zientzia) egindako ikerketen emaitzak erakusten dira. “Dolare-baserrien” jatorrizko itxura birtualki berreraikitzea ahalbidetu duten ikerketa arkeologikoak aurkezten dira. Baserri baten egitura osatzen duen pieza bakoitzaren zatiak daude ikusgai: pilareak, habeak, besoak eta lokailuak. Bi maketek osatzen dute egiturari buruzko azalpena: Arrasateko Gomestio dolare-baserriko atari nagusiaren 3D formatuko pieza batek eta XV. mendeko zurezko baserrien atari estandarizatuen egitura baten eredu idealak.

«Aretoaren bigarren zatiak XVI. mendeko krisi ekonomikoak lurraldearen bilakaera arkitektonikoan inflexio-puntu bat markatu zuela erakusten du, harria elementu konstruktibo nagusi bihurtuz. Antzinako dolare-baserriek erabateko aldaketa jasan zuten: familiaren auto-hornikuntzarako bokazioa aldatu egin zen, eta aurreko merkataritza orientazioa bertan behera geratu zen», azaldu zuten atzo. Paradigma ekonomikoaren aldaketa horrek aldaketa arkitektoniko sakonak ekarri zituen.

Bigarren aretoan, XIX. mendea landa-eremurako mugarri bat izan zela azaltzen da. Karlistaldiak bezalako gatazka armatuek eta ondorengo industrializazioak izugarri aldatu zuten populazioaren oreka, baserriaren eredu tradizionalaren pixkanakako gainbehera eraginez. Aldi berean, landa-unibertsoaren gainbehera sentsazioari erantzuteko, baserria mitifikatzeko prozesu bat hasi zen, diziplina artistiko desberdinen bitartez. Fenomeno hori irudikatzeko, erakusketak XX. mende hasierako hiru kartelen erreprodukzioak biltzen ditu, baita olio koadro bat eta liburuak, postalak, planoak, argazkiak eta musika-piezak ere, baserria ikuspegi erromantizatu horretatik protagonista duten zarzuela gisa. Obra horiek baserriaren ikuspegi idealizatua gauzatu zuten, gaur egunera arte iritsi den irudi osatu gabea eta askotan fikziozkoa kodetuz.

Azken atalak arkitektura honen oraina eta etorkizuna planteatzen ditu. «Oso baserri gutxik eusten diote oraindik ekoizpen eta etxebizitza eredu tradizionalari, eta indarrean dauden araudiek behin betiko desagertzera kondenatzen dute eredua, jatorrizko moduan», adierazi zuten.