Maite Ubiria
Aktualitateko erredaktorea, Ipar Euskal Herrian espezializatua / redactora de actualidad, especializada en Ipar Euskal Herria
Elkarrizketa
Eguzki Urteaga
Soziologoa

«Ipar Euskal Herriak garatu duen gobernantza eredua bere bermerik onena da geroari begira»

Eguzki Urteagak ‘La politique d'aménagement et de développement’ izeneko liburua argitaratu du L'Harmattan argitaletxearen eskutik. Ipar Euskal Herrian garatutako gobernantza ereduaren defentsa sutsua egiten du hiru lurraldeetako Eusko Ikaskuntzaren lehendakari gisa jarduten duen soziologoak.

Eguzki Urteaga soziologoa. (Guillaume FAUVEAU)
Eguzki Urteaga soziologoa. (Guillaume FAUVEAU)

Zure liburuan lurraldearen antolaketa eta garapenaren ikuspuntutik azken hiru hamarkadetan eginiko ibilbidean sakondu duzu.
90. hamarkadatik aurrera gobernantza eredu propioa garatu zen Ipar Euskal Herrian. Modalitate berri bat jarri zen martxan politika publikoak egiteko orduan, erakundeetako ordezkarien eta gizarte zibileko eregileen inplikazioarekin. Lan egiteko molde berritzaile horrek konzientzia bat piztu zuen.

Aski fite agerian gelditu zen egitura propioekin jokatzea beharrezkoa zela...
Hala da. 1994-1995ean Garapen Kontseilua eta Hautetsien Kontseilua gorpuztu ziren. Binomio hori funtsezkoa izan zen gobernantza eredu berria sustatzeko orduan.

Orduan euskal departamenduaren aldeko aldarrikapena pil-pilean zegoen.
Administrazioa ez zen prest aldarrikapen hori onartzeko eta beste bide batetik erantzun zuen kalean zegoen aldarrikapenari: Ipar Euskal Herri mailan politika publikoak adostuz, hitzarmen berezi baten bidez. 2001an onartu zen eta handik aurrera sei urtero errepikatu zen kontraktualizazio eskema hori.

Adostasunak bilatzeko etengabeko ariketa hori erakundetze prozesuaren enbrioia izan zen.
Hogei urteko prozesuak balio izan zuen eztabaidan, negoziaketan eta akordioan oinarrituriko kultura politikoa sustatzeko. Horren ondorioak ikusi ditugu, alde batetik, bake prozesuan, eta bestetik, erakunde propioa sortzeko prozesuan.

2017an sortu zen Euskal Elkargoa. Geroztik jorratu duen bidea bat etortzen da konzertazio eskema horrekin, edo gizarte zibilaren hatsa ez da lehen bezala sentitzen?
Ipar Euskal Herria azkeneko hamarkadetan instituzio maila apala baina gobernantza maila altua izan duen lurraldea eremu bat izan da. Ene ustez instituzionalizazioan irabaztea inportantea izan da baina horrek ez luke gobernantza mailan galera bat ekarri behar. Akatsa litzateke.

Gizarte zibileko egitura horiek berriz pentsatu behar lukete zein den aurrera begira beraien funtzioa? Esaterako, Euskal Elkargoan sumatzen diren hainbat defiziten aurrean –hautetsiak botoaren bidez hautatzeko aukerarik ez dago, oreka falta bada lurralde edo genero ikuspuntutik– akuilu lana egin dezakete elkarte horiek?
Euskal Elkargoak eta gizarte zibila antolatuak, hala nola Garapen Kontseiluak, lankidetza eredu berria garatu behar dutelakoan nago. Euskal Elkargoak onartu duen Gobernantza Paktoan jasotzen da zeintzu izanen diren bi eremu horien arteko hartu-emanak. Proposamen funtzioa eta ebaluaketa funtzioa aitortzen zaizkio Garapen Kontseiluari. Hori esanda, zuk esaten duzun bezala hainbat hutsune agertu dira. Nire ustez lehen gabezia handia izan da lurralde poloen desaktibatzea. Barnealdeko hautetsien eskakizunari erantzunez, berriz ere indartuko omen dira eremu horiek, kostalde eta barnealde artean orekaren bila. Bigarren hutsunea genero berdintasunari dagokion gabezia da. Nik hirugarren defizita gehitu nuke, hasieratik errandakoaren ildotik: atzerapausu batzuk eman baitira gizarte zibilarekiko harremanetan.

Garapen Kontseiluan gobernantza ereduan atzera egiteko arriskuari buruz gogoeta egin duzue.
Gure ustez bada benetako arrisku bat galera hori gertatzeko baina era berean errango nuke badela borondate argi bat gobernantza eredu hori ez galtzeko.

Zehazki non dago koxka?
Arrisku nagusi bat litzateke, konkretuki, Euskal Elkargoak politika publiko sektorial bat garatzen duen aldi oro aldez aurretikan Garapen Kontseiluari ez kontsultatzea. Erakundearen sorrera eta kokapen faseari egotzi daitezkeen hutsuneak izan direla pentsatu ahal da. Aurrera begira hala jarraitu ezkero, kezkagarria litzateke. Bide horrek eramango lukeelako administrazio publiko tradizional batek baliatzen duen lan moldea inplementatzera, lurralde honek garaturiko gobernantza ereduaren kaltetan. Bertikalismoaren sintoma litzateke, eta atzerapausu izango litzateke.

Hexagono mailan, pandemiaren itzalpean, botere konzentrazio handia eman da. Salbuespen egoerari erantzuteko plantan emandako ibilmolde horrek kalte egin diezaioke Ipar Euskal Herrian sustaturiko gobernantza ereduari?
Frantzian eta Europan oro har botere exekutiboa indartzeko joera egon da, botere legegilearen kaltetan. Hor joera kezkagarria badago, eta arazo bina sortzen da: alde batetik kontrol demokratikoaren ikuspuntutik arazoa argia badago, baina ados nago zurekin aipatzen duzunean eredu bertikal horrekin bat ez datorren beste edozein gobernantza eredua arriskuan egon daitekeela neurri batean. Parisek eman duen eredua aldi baterako bada, gauzak berriz onera itzuli daitezke, baina luzatzen bada, eta egonkortzen bada, osasun demokratikoaren zein gobernantza ereduaren aldetik oztopo arriskutsua suposatuko luke.

Konfinamendu garaian Garapen Kontseiluak bere kidegoari galdetegia banatu zion.
Alde batetik galdetegiak Garapen Kontseiluko kideek nola bizi zuten konfinamendu garaia jakiteko balio izan zuen, baina bereziki etorkizunari buruzko proiekzioa bilatzen genuen. Mobilitatearen eredua, telelana, zirkuito labur edo elikagai burujabetzari buruz hainbat irakaspen atera ziren. Administrazio publikoari helarazi genizkion inkestaren emaitzak. Jakina da gizarte zibila antolatuak eraturiko sareak ahultzeko arriskua irudikatu duela konfinamenduak. Zorionez trukaketa horretan parte hartze handia izan zen eta kalitatezko ekarpenak jaso genituen. Inteligenzia kolektiboko ariketa bat izan zen.

Europako funtsak direla edo politika estrategikoak direla eztabaida bat egin behar da, gizarte zibila aintzat hartuta eta lurralde ikuspegia txertatuz

Europako funtsen inguruan horrelako eztabaida bat piztea aproposa litzateke?
Europako funtsak direla edo politika estrategikoak direla, nire ustez egin behar da eztabaida bat, eta lurralde ikuspegia txertatu behar da gogoeta horretan. Zeintzu dira helburuak? Zeintzu dira hobesten ditugun proiektuak? Zer irizpideen arabera hartuko dira hautuak eta erabakiak? Gizarte zibila antolatuaz ari garenez nik esango nuke Hego Euskal Herrian badagoela sentsibilitate hori, badirela sindikatuak, elkarteak, unibersitate mailako ordezkariak.. eztabaida kolektibo horretan zer esan badutenak.

Elite politikoak perspektiba berri horiek esploratzeko prest ikusten dituzu edo salbuespen egoera hau baliatuta eredu zaharraren birfundazioa hobetsiko dute? Frantziaren kasuan askatasunak jomugan ezartzen dituzten hainbat lege egitasmo sustatu ditu Emmanuel Macronek.
Frantziar zein espainiar Estatuan zentralizaziorako eta bertikalismorako joera oso nabarmenak dira. Horrekin batera aginte bakarreko eredua ezinbestekoa izateaz gain eredurik eraginkorrena dela nahi digute sinestarazi. Frantziaren kasuan, Segurtasun Orokorreko Legea eta Separatismoen aurkako Legea pandemia egoera batean kokatzen badira ere gehienbat aitzinetik martxan zegoen eskema sekuritario batengarapena direla esango nuke. Frantzia bere arsenal legislatiboa etengabe indartuz joan da. Oraingoan bortizkeria polizialari buruzko irudiak zabaltzeko mugak jarri nahi ditu.

Ipar Euskal Herrian erantzun anitzak izan dira azken asteotan modu batean edo bestean pandemia eta bere ondorioak kudatzeko Parisen harturiko erabakiak auzian emateko.
Ipar Euskal Herriaren kasuan nik esango nuke hain zuzen ere azken hamarkaDAtan eratu den eredu berezi horri esker herritarrek tresna berriak eskuratu dituztela. Nekez atzerapausuak emanen dira hainbat eremutan tokiko erakunde eta gizarte zibilaren arteko lotura eta elkarlan hori martxan dagoen bitartean. Ikuspuntu horretatik ere gobernantza ereduak babesa eskaintzen du.

Gizarte zibila neurri batean txertoa bada?
Azken finean gizarte zibilaren ahalduntze bat eman da gurean. Horrek gizarte zibila antolatua zein hautetsiengan ohitura batzuk, lan molde batzuk, sustatu ditu. Hautetsiek beraiek ulertu dute behar zutela gizarte eragiletza horrekin kontatu. Atzera egiteko tentazioa izango balitz ziur naiz gizartearen berraktibatzea gertatuko litzatekela. Ikusi dugu Parisek irakaskuntza elebidunean murgiltze ereduari mugak jartzeko asmoa agertu duenean zer erantzun amankomuna etorri den. Erresorte batzuk hor daude. Ez nintzateke ausartuko esatera Hego Euskal Herrian hain aise azaldu daitekeela erantzun kritiko hori. Sentsazioa dut bertan diskurtso bakar modukoa sustatu dela osasun krisiaren harira.

Euskal Elkargoak konpetentzia delegatuen inguruan akordioak negoziatzen baditu, hainbat alorretan politika azkarragoak aurrera eraman ditzake

Ondoko urteari begira zeintzu lirateke erronka nagusiak lurraldearen antolaketari begira?
Liburuaren ondorioetan zazpi ondorio nagusi jaso ditut. Batzuk soilik aipatzearren. Lehena eta nagusiena: lurralde proiektu berri bat eratu behar dugu Ipar Euskal Herrian. ‘Euskal Herria 2020’ lurralde proiektua 2007an osatu zen. Beraz agorpen bat eman da kontratuari dagokionez. Gaur gaurkoz ez dugu egitasmo berririk. Etorkizun hurbilean ezinbestekoa izango da kontratu berri hori izatea, herri honek gaur gaurkoz dituen erronkeri -zerbitzu publikoak, faktore demografikoa, mobilitatea…- erantzuteko.

Beste erronka bat litzateke Euskal Elkargoak konpetentzia delegatuen inguruan akordioak negoziatzea. Hizkuntza politikoa, mugaz gaindiko lankidetza eta beste haibat alorretan politika azkarragoak eraman ahal izateko Estatua, Eskualdea edo Departamenduaren konpetentziak eskuratzeko negoziaketak abiatzea interesgarria litzateke.

Finean, gobernantza berriari buruz galera ez izatea litzateke beste erronkeetako bat, eta baita eredu soziala babesteko akordio zabala erdiestea ere. Laburbildurik, nire ustez eutsi behar zaio gobernantza ereduari, inoiz baino gehiago geroari begira bermerik onena delako. Horrendako da hain importantea Euskal Elkargoa eta Garapen Kontseiluaren artean modus vivendi bat atzematea.