Euskal Herriak mende erdian izandako gertakari politiko gehienen lekuko eta askoren protagonista izan da Josu Urrutikoetxea, eta horiei buruz ahoan bilorik gabe mintzatzen da Fernando Alonso kazetariak idatzitako azken liburuan. «Gure herriaren kontakizunari ekarpentxo bat egiteko» xedez egindako lana da, 7Kri adierazi dionez. Kafe baten bueltan, iraganaz, etorkizunaz eta egungo erronkez solastatu gara; militantziaren gordintasunaz, zeruertzean agertzen diren laino ilunez, bai eta asmoez, ametsez eta itxaropenez ere. Gazteenganako hitz goxoak ditu, horiek ere borrokatzen direlako, eta konfiantza dauka bizitza osoan buru-bihotzean gorde duen herriarengan.

Liburuaren hasierako zatian zure haurtzaroaz eta nerabezaroaz diharduzu. Nola gogoratzen duzu garai hura? Badira markatu ninduten gauza batzuk. Testuinguru politikoa da bat; etxekoa, kalekoa eta testuinguru politiko orokorra. Bestea txiki-txikitatik izan dudan naturarekiko harremana da.

Oso gazte sartu zinen ETAn, 17 urte zenituela. Ordurako bazenuen kontzientzia politikoa, beraz. Nola garatzen da kontzientzia hori? Nik esango nuke kontzientziaren eraikuntzaren lehenengo urratsak zirela, eta lehen aipatu dudan testuinguru horretan ematen ziren. Adibidez, etxean bizi zena; zergatik gurasoek irratia jartzen zuten gauero Radio Paris, Londresko BBC, Radio España Independiente deitzen ziotena edo Mosku irratia entzuteko, eta ez oso altu, auzokoek entzun ez zezaten. Horren zergatia jakin nahi izatea. Edo nahiz eta nire gurasoek, aitak gehienbat, gerran bizi izandakoak kontatu nahi ez, izekoa edo familiakoak etortzen zirenean eta gertatutakoa kontatzen zidatenean horren zergatia jakin nahi izatea. Horri buruan bueltak ematen dizkiozu. Edo ikusten duzunean eskola nazionalean piperpotoa altxatzen dutela, euskara kalean ez dela entzuten... Poliki-poliki galdera horiei erantzuten hasten zara.

Badago gauzatxo bat txikitatik markatu ninduena: igandero, meza nagusiaren ostean, Ugaoko plaza erdian borobil bat eginda elkartzen ziren parrokoa, faxista hutsa, alkatea, nire abizen berekoa baina familiakoa ez zena, fabrikako zuzendaria, herriko maisu faxistak... Sei-zazpi pertsona, nork agintzen zuen, boterea non zegoen irudikatzeko. Horrek markatu ninduen. Eta horrela hartzen duzu kontzientzia, pixkanaka. Kontzientzia soziala ere bai, familia osoa langilea izan baitugu.

Ingeniaritza Eskolan hasi eta bertan bat egin zenuen aurretik ezagutzen zenuen Argalarekin. Argala [Jose Miguel Beñaran] lehenagotik ezagutzen nuen. Askotan topo egiten genuen trenean, bera Arrigorriagakoa zelako eta ni Ugaokoa; biak joaten ginen Basauriko Academia Lucora eta harremana egiten duzu. Gero, bera Ingeniaritza Eskolara joan zen eta ni urtebete beranduago. Niretzat kristoren txokea izan zen. Bilboko burgesia joaten zen, ez bakarrik Bilbokoa, Hego Euskal Herriko toki askotatik joaten ziren eskolara, famatua baitzen, eta txoke bat izan zen haien janzkera, ibiltzeko manera, hitz egiteko modua ikustea.

Bakoitza bere kabuz baina biak sartu zineten ETAn, bakoitzak bestea ere bazegoela jakin gabe. Bai. Nik jadanik ikusten nuen prestakuntza handia zuela. Gure artean mundua konpontzen hasi ginen: Euskal Herriari buruz, egoera orokorrari buruz hitz egiten genuen... zertan genbiltzan besteari esan gabe. Militante berriak kaptatzeko protokoloaren barruan ikusten nuen, eta proposamena egin nion nire eskualdean zebilen liberatuari. Eta berak bere aldetik gauza bera egin zuen nirekin.

Handik gutxira VI. Asanblada izan zen, oso gatazkatsua. Euskal Herriko nazio nortasunaren kontzeptua eta iraultza sozialistaren borroka markoa zeuden ezbaian. Zuk argi zenuen zure posizioa? Eskualdean hasieratik esan genuen ez genuela ulertzen zergatik egin behar zen iraultza sozialista Estatu mailan. Guk pentsatzen genuen gure markoa Euskal Herria zela borroka hori eta edozein borroka emateko, gu nazio bat garen heinean. Errespetu osoz beste iraultzaren bat egiten ari zirenei. Uste genuen gure borroka marko propio horretatik ikasgai batzuk atera zitezkeela eta beste batzuek horiek erabil zitzaketela beraien borroketarako. Atera zen inposaketa hori, Estatu mailan iraultza egitearena, ez genuela onartzen esan genuen, Euskal Herria genuela markotzat gure borroka eramateko. Eta horregatik apurtu genuen. Hori izan zen apurketaren arrazoi nagusia. Gero alboko gauzak zeuden, baina hura izan zen arrazoi potoloa.

Liburuan aipatzen duzu: «Gure borroka Euskal Herri burujabe eta sozialistaren aldekoa da. Biak elkarrekin daude; guretzat bereizezinak dira». Hori izan duzue iparrorratz beti: independentzia eta sozialismoa. Bai. Guk argi ikusten genuen. Guretzat bereizezinak ziren, eta horregatik ikusten genuen Euskal Herrian eman behar genuela borroka mota hori, bi helburuei heltzeko, sozialismoaren aldetik eta nazio zapaldu bezala.

Hori ez zen izan lehenengo zatiketa; gero ere etorri ziren batzuk. 70eko hamarkada erdialdekoa, adibidez. Lehenago ere egon ziren, baina nik ez nituen bizi izan, eta bai, gero beste batzuk egon ziren. Zatiketa guztiak gogorrak dira. Hor inork ez du irabazten. Pertsona bezala eta erakundea, erakunde bezala, denak gara galtzaile halakoetan. Kasu horretan, gazteak izanik, formakuntza handirik gabe, Hego Euskal Herrian nolabait misiolari lana egitea tokatu zitzaigun egoerari buelta emateko, koadro guztiak, edo gehienak, VI.ekoekin joan zirelako. Gu pixka bat umezurtz gelditu ginen, eta horri buelta emateko kristoren lana egin behar zen. Harreman lana gehienbat. Lan hori egiteko, eta arrazoitzeko, argudioak izan behar dituzu, argudio sendoak behar dituzu, eta zintzotasunez jokatu behar duzu. Eta horrela eman genion buelta egoerari.

Burgosko Prozesua, ETA suntsitzeko prestatutako gerra kontseilua. Helburua hura zen, baina azkenean kontrakoa eragin zuen. Bai. Epaiketa horretan erakundeko zuzendaritzako gehienak zeuden, eta helburua hori zen. Denok dakigu zer nolako lanak egin ziren, nolako lana egin zuen abokatu taldeak, zer lan egin zen herrian, nolako protagonismoa izan zuen herriak, eta gero, gure neurrian, nolako gaitasuna izan zen hori nazioartera ateratzeko. Lan horrek izugarrizko eraginkortasuna izan zuen Europan eta munduan, eta buelta eman zitzaion erregimen faxistak egin nahi zuenari. Erakundea epaitu beharrean erregimena bera izan zen epaitua.

Handik ez askora ihes egitea tokatu zitzaizun. Zer suposatzen du 20 urteko gazte batentzat horrelako erabaki bat hartzeak? Momentu horretan ez diozu buruari buelta gehiegi ematen. Gero, gehiago pentsatzen duzu zer suposatuko duen horrek familiarentzat, nola biziko duten. Zu beste dinamika batean sartzen zara; legala zinen eta orain ez zara, ilegala zara eta automatikoki beste burrunba batean sartzen zara. Nik zortea izan nuen. Lurra hartu nuen tokian, Busturiko Etxebarriatze baserrian, izugarrizko kontzientzia zuen jendea zegoen, abertzaleak betidanik. Ingurunea ere izugarria zen; hor ezagutu nuen itsasoa benetan zer zen. Inguruko edertasuna, kidetasuna, elkartasuna oso gogoan ditut. Hor militanteago egiten lagundu zidaten. Niretzat bigarren familia zen eta gaur egun ere bada kaltzadatarren familia hori.

1973ko abendua, Carrero Blancoren aurkako ekintza. ETAk egindako entzutetsuena, agian. Badago kanpoko laguntzaren bat jaso zuela dioenik. Hori pitokeria itzela da. Errealitatea deformatu nahi dute interes batzuk daudelako tartean. Garai hartan askok esan zituzten halakoak; Leizaolak, Carrillok... Batzuek, CIA zebilela tartean; beste batzuek, KGB; beste batzuek, ez dakit zer. Haientzat pentsaezina zen beren ustez lau katuk osatutako erakunde batek halako ekintza bat egitea.

Operatiboki ekintza handia izan zen; politikoki, handiagoa? Noski. Hegoak moztu zizkion erregimenari. Ez du esan nahi faxismoa hor hil zenik, ez zen horrela izan, baina kolpe handia izan zen beraientzat; Carrerorekin zuten geroaren montajean traba itzela izan zen. Politikoki izugarrizko urratsa izan zen, nazio askapenak zuen gaitasunaren erakustaldi bat, etsaiak zituen planetan eskua sartuz. Eta nazioartean ere indar erakustaldia eman zen, Estatu faxistari aurre egiteko erakundeak zuen gaitasuna erakutsi zuen.

Estatu frantsesa beti lerratu da espainiarrarekin. «Euskal auzia» delakoa beraien auzia ere badelako? Ez horregatik bakarrik. Tartean interesak daudelako, beti bezala. Ez dugu ahaztu behar faxismoaren garaian, Estatu espainiarrean makiak egon zirenean, hauek [frantsesek] faxistei informazioa pasatzen zietela. Eta erakundea sortu zenean kideek hasieratik errepresioa jasan zuten. Betidanik borrokatu behar izan dugu Euskal Herrian bizitzeko eskubidearen alde; greben bidez, informazioa zabalduz, hautetsiei presioa eginez, nahiz eta garai hartako eta gaurko hautetsiak ezin diren parekatu... Baina bazeuden presioa egiteko moduak eta egiten genuen, Franco bizirik egonik ere frantsesek gure kontra egiten zutelako. Beti izan dira trabak, eta horien kontra borrokatu izan gara, gure herrian genuen eta dugun bizitzeko eskubideagatik.

Franco hil osteko agertokiaren testuinguruan egin ziren Xibertako bilerek ez zuten fruiturik eman. Aukera historiko bat galdu zen orduan? Bai. Ni garai hartan nire lanetan nenbilen. Planteamendua sinplea zen: ez dugu borroka armatuaren beharrik, baldin eta mahai honetan gaudenok ados jarri, Madrilera joan eta zera esaten badugu, «guk Euskal Herrian hau proposatzen dugu». Eta ez genuen beste munduko gauzarik proposatzen; ez zen independentzia, lau probintzien arteko lotura izango zuen autonomia estatutu bat eta erabakitzeko eskubidea zen. Adostasun hori lortuz gero, ez genuen beste tresnaren beharrik, herri bezala aurkeztuko ginelako Madrilen. Zer gertatu zen? Alderdi jeltzalea, beti bezala, bere interesak zirela-eta azpijokoetan zebilela, elkarren artean banatzen ari ziren patata tortilla horretan muturra sartu nahian.

Lehenago, Franco hil aurretik, Txiki, Otaegi eta FRAPeko hiru kide hil zituzten. Mendekua edo zetorrenaren abisua izan zen? Esango nuke badaudela oinarrizko bi parametro sistema faxistak funtzionatzeko eta gaur egun demokrazia deitzen dioten sistema honek ere funtzionatzeko: gorrotoa eta mendekua. Uste dut hori bere DNAren barruan dagoela. Burgoseko epaiketan egin nahi izan zutena errepikatu zuten orduan. Zera esateko: «Hemen gu gaude, guk agintzen dugu eta guk nahi duguna egiten da. Beraz, burua altxatzen baduzue...». Mehatxu bat da; mehatxu fisikoa, noski, kideak erail zituztelako, baina politikoa ere bai. Zapalkuntza mailan erabili zituzten tresnen artean beste bat.

PSOEri buruz hau diozu: «PSOE frankismoarekin haustura egin ez zuen Estatuaren defendatzailerik sutsuena bilakatu zen». GAL, ZEN plana, dispertsio politika... halakorik egin zezakeenik uste zenuten? Teorian dena espero dezakezu horrela zapaltzen gaituen sistema baten eskutik. GAL ez zen berria guretzat, tresneria hori lehenago erabilia izan zelako. Niri 75ean tokatu zitzaidan, nire familiari. Ez da BVE, Triple A, Accion Nacional edo GAL. Azken batean, Estatuak erasotua dela ikusten du eta zer egiten du? Esku artean dituen tresna guztiak erabiltzen ditu. Hori sistemaren tresna bat da, Madrilen PSOE, PP edo beste edozein izan. Estatuari eraso egiten dion orok jasango du bere errepresioa. Garai hartan GALekin, non helburuen artean Ipar Euskal Herriko hiritargoa gure kontra jartzea ere bazen, presioa egitea, baztertzea... Gu kikiltzea, hiltzen gintuztelako, eta politikoki frantziar Estatuari presioa sartzea, gu hemendik kanporatzeko. Baina, azken finean, buruan hori sartu behar dugu: estatu orok, estatu den heinean, izan hemen edo Kontxintxinan, bere tresna guztiekin eraso egingo dizu. Gure kasuan, estatu faxista bati buruz hitz egiten ari gara. Eta estatu faxistaren ondorengoa da egun bizi duguna, ez delako garbiketa egin.

Negoziaketa prozesuan, nik gai hori mahai gainean jarri nuenean, Jesusek [Egiguren] esan zidan, «bai, noski, Estatuak dituen tresneria guztiak erabiltzen ditu disidentziaren kontra». Hori onartzea txalotzekoa da, inork ez dizulako hori onartzen. Tortura bezala. Tortura ere tresna sistemikoa da, sistematikoki erabili dutena. Hori da, ez besterik.

Zurekin saiatu ziren, bonba batekin. Argala, lagun mina, hil zuten eta beste asko ere bai lehenago eta geroago. Zer sentitzen da halakoak gertatzean? Gogorra da, noski, are gehiago zure ondoan dauden kideak direnean. Baina gure herriarekin hartutako konpromisoaren ondorio bat da eta asumitu behar da. Nire aurka, nire familiaren kontra, atentatua izan zenean, ez nuen nigan pentsatu; haurrengan, alaba zaurituarengan pentsatzen nuen. Baina horrek borroka gelditzeko nolabaiteko eraginik izan al zuen? Ez horixe.

1989an atxilotu zintuzten. Ze oroitzapen duzu horretaz? Militante garen heinean ezbeharrak gertatzen dira. Hori gertatzen da eta, tira, pentsatzen duzun lehenengo gauza da «zer harrapatu didate, zein pista utzi dut...». Eta, egia esateko, ez zuten pistarik. Hori handik egun batzuetara jakiten duzu; momentuan bertan ez dakizu ezer. Harrapatzen zaituzte eta zure militante fase bat bukatzen da, eta beste fase bat irekitzen da, preso bezala.

Kartzela ere borrokarako gunea da? Bai, borrokatzeko gunea da, baina hor badut desadostasun bat kide askorekin. Militatzeko eta borrokatzeko gune bat da, ez bakarrik preso bezala dauzkagun eskubideen alde, baita gure herriak eta erakundeak daramaten borrokaren alde ere. Hori hala izanik, nik pentsatzen dut ez dela berdina militantzia gradua kartzelan egon edo kanpoan egon. Zergatik? Kanpoan zaudenean informazioa lortzeko, egunerokotasunari jarraitzeko, gaitasun batzuk badituzulako, baina kartzelan ez, mugatuta zaude. Eta ezin duzu eman zure iritzia kanpoan egongo bazina bezala. Ez daukazu tresnarik eztabaidatzeko, erabakitzeko. Nolabait esateko, parentesi artean jarri beharko litzateke. Horrek ez du esan nahi ez dela borrokatzen. Preso bezala dituzun eskubideen alde borrokatzen zara, baita kanpoan daramaten borrokaren alde ere, baina beste era batean.

Kartzelan zinela parlamentari hautatu zintuzten Gasteizen, zinegotzi ere bai Ugaon. Garai horretan Lizarra-Garaziko akordioa bete-betean zegoen. Hortik konponbidea aterako zen itxaropena zenuen? Nik Lizarra-Garaziko prozesuari buruz ezer gutxi jakin nuen prentsan ateratzen zenetik aparte, eta, egia esateko, gaur egun oraindik ez ditut ulertu hor maneiatzen ziren parametroak; zergatik hau eta bestea, zergatik apurtu zen... Ez dut parekatu nahi Xibertakoarekin, testuinguru desberdinak dira, egoera desberdina da eta ezin dira maila berean jarri, baina aukera gisa, bai, parekatu daitezke. 1977an aukera bat zegoen nazio askapenerako eta Euskal Herriko beste indar politiko batzuk, bat eginda, Madrilera joateko, eta Lizarra-Garaziko horretan, berdin. Are zabalago oraindik, Ipar Euskal Herriko agente sozial, ekonomiko eta politikoek ere parte hartzen zutelako. Egia esateko, gaur egun ezin dizut esan zergatik gertatu zen apurketa. Ez nuen ulertzen.

Eta justu testuinguru horretan kartzelatik atera zinen... Kalera atera nintzen eta horrek erakutsi zidan jendeak ere ez zuela ulertu Lizarra-Garazirekin zer gertatu zen. Ni segituan joan nintzen Batasunaren egoitzara, Bilbora, eta lan egiteko prest nengoela esan nien. Eta dinamika horretan sartu nintzen, hautetsi bezala Parlamentuan eta militante politiko bezala Batasunaren prozesuan. Herriz herri ibiltzen nintzen, eta banekien jendeak zer pentsatzen zuen. Jendeak galderak egiten zituen bilkuretan: «Zergatik apurtu da Lizarra-Garazikoa?», galdetzen zidaten, nik jakingo banu bezala. Eta nik ez nekien ezer...! Jendea sentimendu ezkor batekin zegoen, lur jota zegoen. Lur jota. Gero ikusi zen; hauteskundeek ez dute neurtzeko tresna gisa denerako balio, baina 2001eko hauteskundeetan ikusi zen; jendea lur jota zegoen.

Edonola ere, hedabideen oldarraldiak lagunduta zure aurkako kausa berri bat ireki zuten, eta berriz alde egin behar izan zenuen. Ez zinen garai bateko gaztea; erabaki gogorra izango zen hura. Hori gehiago kostatu zitzaidan. Ez dituzu 20 urte eta gogorra da alde guztietatik, fisikotik, psikologikotik... Baina, bueno, gero erakundea nigana etorri zen, eta zer egiteko prest nengoen galdetu zidaten, ni nazioartean ibilitakoa nintzela eta... Orduan zegoen zuzendaritzak bazuen ikuspegi argi bat borroka prozesuak hartu behar zuen norabideaz, borroka prozesua nola gainditu murgilduta geunden negoziaketa prozesu baten bidez. Eta horrek lan bat eskatzen zuen; harreman lana, azpilana, eta abar. Nik baiezkoa eman nien eta “Hanes” deituriko sailean sartu nintzen, eta hor segitu nuen nik nekiena egiten, edo laguntzen, behintzat. Kideekin batera egin behar genuen bide horretarako harriak jartzeko lanean parte hartu nuen, era batera edo bestera. Izan fronteak itxi zirelako, Kataluniakoa adibidez, bilkurak eginez, beste agente politiko eta sozialekin girotzen eta jendearen iritzia hartzen. Baita ere azaltzen nondik norakoa zen erakundearen ikuspegia.

Baina hor ere «Estatu ilunaren» eskua tartean sartu zela diozu; atxiloketa batzuk izan ziren, oso garrantzitsuak. Bai, zuzendaritzaren parte handi bat harrapatu zuten 2004an, urrian. Lehenago gertatu ez bazen da Madrileko atentatu jihadisten inguruan (2004-03-11) frantses Estatuko Gobernuak eta espainolak ikuspegi desberdina izan zutelako, eta momentu horretan frantsesek ez zituzten piezak mugitu. Geroago egin zuten, urrian.

Zuzendaritza hori negoziatzeko prestatzen ari zenean atxilotu zuten... Noski, baina hori espresuki egina da. Haiek entzuketak egiten zituzten, eta bazekiten erakundearen helburua zein zen. Eta zer egin zuten? Bidea moztu. Zorionez, prozesua nahiko aurreratua zihoan eta horregatik eman zen 2005eko urratsa. Baina, zoritxarrez, zuzendaritza berriko kideek ez zuten ikusten aurreko zuzendaritzak bezala erakundeak prozesu horretan nondik nora joan behar zuen. Eta niretzat kolpe bat izan zen horretaz ohartzea, momentu horretan nik sinesten nuen irtenbidearen alde ez zeudela.

Prozesu hura zapuztu egin zen baina, gero jazotakoak ikusita, badirudi nazio askapen mugimenduaren aldaketa estrategikoaren bidea geldiezina zela. Kontatzen denean erraz esaten da; askoz zailagoa izango zen praktikan. Nik, egia esateko, ez nuen era zuzenean bizi izan. Ni 2006an erakundeko zuzendaritzak markatzen zuen bide horrekin ez nengoen batere ados, uste nuen paretaren kontra gindoazela, eta bi irteera nituen. Zentralismo demokratikoa deitzen genion horretan, militante bezala jarraitzen baduzu, erakundearen erabakiak onartu behar dituzu. Bestela alde egiten duzu. Ados ez bazaude, ez dago tarteko biderik; ezin duzu esan «erakundean egongo naiz baina gero nahi dudana egingo dut». Edo bata edo bestea. Nik 2006ko irailean utzi nuen, eta joan nintzen nire bizitza egitera, Pirinioetan edo Alpeetan, mendietan; beraz, zeharka bizi izan nuen garai hura. Bai zatiketak, bai birmoldaketak edo bide berrien bila ematen diren prozesuak gogorrak dira. Badaude jadanik inertzia batzuk, eta horiek apurtzea zatiketa bat bezalakoa da.

Oso gazte zinela sartu zinen ETAn; hamarkada batzuk pasatu dira dagoeneko. Zertan dira desberdin orduko Josu gazte hura eta oraingoa? Badago topiko bat esaten duena gaurko gazteria ez dela lehengoa bezalakoa... hori pitokeria da. Nik uste dut gazteriari errespetua zor diogula, lehenik eta behin. Borrokatzen diren heinean, borrokatzen segi dezatela. Agian ez dira borrokatuko guk buruan ditugun parametro berdinetan, baina borrokatzen dira eta beren bidea egingo dute. Guri dagokigun gauza bakarra da, ahal dugun heinean eta beraiek gure beharra ikusten badute, horretarako prest egotea. Baina inondik inora ez esatea zer egin behar duten, zer ez duten egin behar, hemendik edo handik joan behar duten. Horrekin ez nago batere ados. Konfiantza da erabiliko nukeen hitz magikoa; konfiantza eman behar zaie. Konfiantzarekin bakarrik aktibatuko ditugu beren zereginean. Eta nahiz eta gaur hanka sartu, ez da ezer gertatzen, bi egunetan hori zuzenduta dago. Ez da beste garai batzuetan bezala; beste garai batzuetan hanka-sartzeak garesti ordaindu zitezkeen. Gaur egun, ez.

Liburua erakundearen desegite oharrarekin hasten da. Zuk ardura hori hartu zenuen, nahiz eta bazenekien horrek fokuan jarriko zintuela berriz ere. Bai, banekien ondorioak izango zituela eta orain bizi ditut ondorio horiek. Baina niretzat betebehar bat zela uste dut. Askotan pentsatu dut ohore hori beste batzuei zegokiela, niri baino askoz gehiago, baina zoritxarrez bizitza militantea den modukoa da, eta askok eta askok borroka prozesuan bizitza galdu dute, beste batzuk kartzelan daude... Kasu honetan nik ez nuen bakarrik irakurri; Marixolek [Iparragirre] preso egonik ere irakurketan parte hartu zuen.

Adierazpen horrek hauxe esaten zuen: «60 urte geroago, bere buruaren jabe izan nahi duen herri bat bizi da, eremu eta arlo ezberdinetan askok egindako lanari esker, belaunaldi ezberdinek egindako borrokari esker». Zein egoeratan dago gaur egun Euskal Herria? Mundua egoera konplikatuan dago, baina beste batzuetan ere egon da, eta aurrera irten da. Nik egoera itxaropentsu ikusten dut borroka grina dagoen heinean, eta Euskal Herrian borroka grina dago. Gure eskubideen alde borrokatzeko gogoa dago, eta horrek konfiantza ematen dit. Zaila dela, noski; laino ilunak daudela, noski; baina ez da lehenengo aldia. Euskal Herria ez da laino beltz horietatik libre izango, baina Euskal Herriak badu beste herrialde batzuek ez dutena; badaukagu borroka historia bat, badaukagu herri kontzientzia bat, belaunaldi guztietan, gazteek ere bai. Eta borrokatzea besterik ez zaigu geratzen. Zerbait azpimarratzekotan, nik hori azpimarratuko nuke; borrokatu behar dugula eta borrokatuz lortuko ditugula guri dagozkigun, gure herriari dagozkion, eskubideak errespetatuak izatea.

Seme-alaba nagusiak eta bilobak dituzu, alaba txikia ere bai. Zer nahiko zenuke beraientzat? Erantzuna erraza da; nik betidanik amestu dudana nahiko nuke beraientzat: Euskal Herri aske, euskalduna, justua, anitza eta solidarioa ezagutzea.