Goldsmithen ikastaro birtual batean eman du izena protagonistak eta, osatu behar duen idazlanerako, hamar urte atzera neska-laguna bi gizonekin ohe-jokoetan harrapatzeak eragin zion ezinegona hartuko du ardatz. Hiru planoren (iragana, oraina eta mundu birtuala) artean jauzika, parodia kutsuko kontakizun jostaria osatu du Agirrek, berezko duen metaliteraturarako joera ahaztu gabe.

Zenbat dibertitu zara Goldsmithen ikaslea izaten?

Ez dakit dibertitu den hitza, baina hasierako sekuentzia luze horretan oso eroso sentitu nintzen. Fikziozko istorio borobilak agian ederragoak dira eta badaukat gogoa behingoz horrelako bat egiten ahalegintzeko, baina aldi berean lauak iruditzen zaizkit. Hiru solairu edo plano edukitzea, ikastaroan New Yorkeko pijoekin aritzea, orainaldian andrearekin eta fikziozko idazlanaren aldaerak eman ahal izatea idazteko oso erosoa egin zait. Agian dibertitu da hitza, baina hori esaten badut badirudi dena jolasa dela, eta ez da hala, badago sorkuntzari buruzko gogoeta bat ere.

Horregatik hautatu zenuen Goldsmith?

Aurreko liburuarekin nenbilela (“Gizajoen katalogoa”, Elkar), Harkaitz-en [Cano] zutabe baten bidez ezagutu nuen. Idazketa ez-kreatiboaz egin zuen entsegua, beste liburu pare bat eta hainbat artikulu irakurri nizkion. Berak esaten du Interneten dagoen masa horrekin guztiarekin idazleak ja ezin duela ezer berririk sortu eta ikasi behar duela hori kudeatzen eta birziklatzen. Bere ikastaroetan originala izatea debekatu egiten du eta imitazioa eta pirateoa hobesten ditu. Ikusi nuen Pennsylvaniako unibertsitatean Second Life-n bizpahiru ikastaro ematen zituela eta pentsatu nuen izan behar zuela polita euskaldun bat hor sartzea. Gertatzen da erosi nuela Second Life-ri buruzko liburu potolo bat, hasi nintzen probak egiten eta ez nuen ezer ulertzen... eta erabaki nuen Second Life erabiliko nuela testuinguru bezala.

Beraz, irudikatu egin duzu zertan den mundu birtual hori?

Tira, abatarrak muntatu nituen, gela sinple bat, parkea eta kafetegia. Ezer gutxi gehiago. Zerbait berri egiteko aukera ikusi nuen. Narratzaileak idazten dio Goldsmithi esanez euskalduna dela, Baiona eta Bilbo arteko herri txiki batekoa, eta proposatzen dio ezer berririk idatzi beharrean bere aurreko eleberri batean bost lerrotan emandako eszena bat garatuko duela: etxera itzuli eta neska-laguna bi mutilekin harrapatzeak sortu zion shock emozionala. Hor hasten da fikziozko planoa. Eta, birtuala, ikastaroan bertan: narratzailea atze-atzean esertzen da, ingeles negargarria du... erraz idatzi nuen zati luze hori.

Goldsmithek originaltasuna zigortu eta testuen berrerabileraren alde egiten du. Ados zaude bere argudioekin?

Bere elkarrizketak-eta irakurrita, inpresioa daukat hori erabiltzen duela literaturari buruzko gogoeta egin eta estrategia batzuk markatzeko. Bere teoria da ezer ez dela sortzen ezerezetik, baizik eta tradizioa berrerabili eta birziklatuz. Eta nik ere aurreko nobelan esaten nuen ez dugula inoiz orrialde zuri baten idazten, baizik eta besteek idatzitakoaren gainean... En fin. Diskurtsoek bazuten antzekotasunik. Nik ez dakit ezer poesia kontzeptualaz, arte kontzeptualari buruz oso gutxi, baina badira artearen zenbait adar etengabe “artea zer da?” gogoetaren inguruan dabiltzanak. Adibidez, 60ko hamarkadako Duchamp-en pixatoki horiek, artea dira? Elementu bat bere testuingurutik atera eta artearen testuinguruan kokatzen badugu, artea da?

Behin irakurri nuen New Yorkeko museo batean erakusketa bat ireki behar zutela, komuna hondatu zitzaiela eta argazkilariak sartu zirela justu iturginak erreminta kutxa erakusketa aretoan utzi zuen tarte batean. Hurrengo egunean, erreminta kutxa artelana balitz bezala azaldu zen. Nik uste dut obra dela hor dagoen momentutik...

Bai? Testuinguruak bilaka dezake erreminta kutxa artelan?

Joko horrekin egiten dut nobela guztia. Hor bada arte kontzeptualaren gaineko gogoeta bat eta nik erabiltzen dut literaturari buruzko gogoeta egiteko. Norbaiten testua erabiltzen badut nobelan, hori nobela bihurtzen da? [Joseba] Zulaikaren liburuko zatiak erabili ditudan unetik, horiek nobela bihurtzen dira? Sorkuntzari buruz ditugun estereotipoak kolokan jartzen dira.

Joyce-ren «Ulises»-i erreferentziak ere badaude eleberrian.

Literatura egiten hasi nintzenean “Ulises”-ekin maitemindu nintzen eta entusiasmo hori ingurukoei kontagiatzera ere iritsi nintzen. Molly Bloom-en zati hori dago, Goldsmithek baduelako liburu bat Joyce imitatuz idatzitakoa, etengabe dabil joko horietan. Nik ez dut Goldsmith ezagutzen, bere erabilera oso funtzionala egiten dut. Poesia kontzeptualaren adibide bezala, gustatu zitzaidan 2014an poliziak Michael Brown erail eta sei hilabetera, nola Goldsmithek unibertsitateko ekitaldi inportante batean irakurri zituen poesia errezitaldi batean txosten forentseko zatiak, hezurrez hezur hasi eta genitalekin bukatuz. Beltza zen mutila, eta arrazista zela eta abar, horren gogor hartu zutenez Goldsmith, barkamena eskatu behar izan zuen. Horra bere jokoa: txosten forentsea poesia errezitaldi batera ekartzen badut, hori poesia da? Ez dakit, ez daukat erantzunik.

Arte erreferentziak erabili ohi badituzu ere, oraingoan eskulturara joan zara nabarmen: Mendizabal, Oteiza edota Chillidaren hainbat bizipen bildu dituzu.

Kritikaren batean «pastitxe» hitza erabili dute. Bai, onartzen dut, hala da, baina da konbentzimendu bat errealitatean badaudela gauza batzuk, gune batzuk, errelato txiki batzuk, izugarri literarioak direnak. Errealitatea adierazteko joan behar dugu esanguratsuak diren gune horien bila. Ez da eskulturaz hitz egitea, baizik eta eskulturak dituen gune esanguratsuez hitz egitea. Adibidez, Mendibururen istorioa oso potentea da: emakume bat bi ume hartuta oinez abiatzea trenari jarraituz...

Baina, hori onartua dago nobelan? [François] Rabelaisek esan zuen orain lau mende nobela dela pot-au-feu, sutan dagoen eltzea, eta horra joan behar dela errealitate zati bat, fikzio pixka bat, oroitzapen batzuk, biografia... eta aterako dela eltzekari bat. Orain, norbaitek esaten badu ez dudala ezer borobilik lortzen, ba agian bai, agian egia izango da.

«Literaturari buruzko hamabi analogia» hitzaldia ere ematen du narratzaileak. Tartean, literatura antsiolitikoa dela esaten du. Hala uste duzu?

Kontua da literaturak edozertarako balio duela. Plazebo moduko bat da. Jubilatu naizenetik, iruditzen zait literatura erabiltzen dudala gure izebek kakorratz-lana bezala. Badakizu zer gertatzen den? Hasten zarenean, 30 urterekin, pentsatzen duzu literatura dela etorkizuna iragartzeko ez-dakit-zer, zure burua aztertzeko, iragana... oso helburu pretentziosoa jartzen diozu. Orain, egia da ekartzen ditudala gogoetak arteaz, literaturaz... eta pentsatzen dut nire burua ulertzeko eta abar ere lagunduko didala; etengabe dago, adibidez, nolabaiteko erridikulizazio bat, narratzailea patetiko egin behar hori... Ez dakit antsiolitikoa den, baina literatura niretzat denbora-pasa eder bat da.

Eleberri osoan badago emakumearen pentsamenduan sartzeko nahi bat: emazteak iragarpenak egiten ditu lo dagoela, artista batek emakumeen komunetako grabazioak biltzen ditu, narratzailea tematua dago neska-lagunaren bertsioa ematearekin...

Neskaren istorioa idaztea agian nobela erdia idaztea baino gehiago kosta zitzaidan. Emakume moderno bat jarri nuen 50 urterekin, gizonez paso egiten duena, haien mania eta obsesioez emakumeen ikuspegitik hitz egiten duena... Batzuek esaten dute emakume baten ahotsetik edo gizonezkoarenetik hitz egitea berdina dela baina...

Ez da berdina?

Ez da berdina. Nire ahotsetik narratzailearenera oso tarte gutxi dago eta, ez dut esango neska-lagunarena idazten gaizki pasa nuenik, ondo pasa nuelako, baina kosta egiten da.

Badirudi eleberria neska-lagunaren kontakizunarekin amaituko dela, baina ez: Euskal Herrian barrenako bidaia gastronomiko batean sartu dituzu ikastaroko kide guztiak.

Hor bukatu banuen agian hobeto geratuko nintzen [barreak].

Zergatik?

Aldatzen delako erabat erregistroa. Kontua da benetako Goldsmithek baduela Ubuweb izeneko gune bat, milaka artelan biltzen dituena. Kassel-eko Documenta jaialdira gonbidatu zuten eta entzun nuen Ferran Adria ere gonbidatua izan zela eta Arzak eta Aduriz ere joan zirela. Hau da, nire idolo bat [Aduriz], sukaldari kontzeptual bat poeta kontzeptual batekin Kasselen... Aduriz nobelan sartu eta gero konturatu nintzen edizio ezberdinetan joan zirela, eta arraro geratzen zenez erabaki nuen Euskal Herrira ekarri eta Bilboko Abra, Guggenheim, Mugaritz, Urbia, Biarritz... bidaia bat proposatzea.

Zalantza duzu azken zati hori sartu behar zenuen ala ez?

(Isilunea) Uste dut agian nereagoa izango litzatekeela. Bada estilo bat, parodia, karikatura... Molly Bloomena ere uste dut landua dagoela, baina pazientzia galdu egiten dut. Hasieran eta erdialdera kristorena dut baina, bukatzen hasten naizenean, gainetik kentzeko gogoa sartzen zait. Batzuetan pentsatzen dut dela ume batzuek egiten dutena: zerbait puskatu eta berriro hasi, hondartzako gazteluak bezala.

Ba omen da beti eleberri bera idazten duen idazlerik.

Hori da nire kasua, argi eta garbi. Egia da. Beti nabil lau-bost gairi bueltaka, gero sartzen dut hemen eskultura bada bestean literatura, aldatzen dira elementuak eta aldamiajea. Horregatik, eleberri honek ezer interesgarririk badu da birtualaren eta fikzioaren arteko joko hori. Uste dut hori dela eleberri honi grazia ematen diona.

Planoen joko hori.

Bai, hiru plano daude eta narratzailea egon daiteke birtualean eta, emaztea etxean sartzen zaionean, ordenagailua itxi eta beste planoan dago. Uste dut hori badela gaur egungo bizimoduan dagoen zerbait, eta fikziozko istorio borobil bat hasi eta buka egin beharrean, hori puskatzeko modu bat ere badela iruditzen zait. Zergatik dudan puskatzeko mania hori? Ba, ez dakit.

 

«Amorrua ematen dit idazleek politika tratatzea kazetariek bezala; zergatik, kazetaritza egonda?»

Zergatik galdetzen du horrenbeste zure eleberriko Goldsmithek Euskal Herriaren independentziaz?

Seguru [benetako Goldsmithi] ez zaiola burutik pasatu ere egiten, baina imajinatzen dut AEBetako poeta bat euskaldun batekin juntatzen denean horrelako galderak egingo dizkiola.

Liburuaren aurkezpenean, politika hurrengo eleberrirako uztea erabaki zenuela esan zenuen. Hala da?

Ez dakit... Une horretan esan nuen hurrengorako utziko nuela. Literaturak politika tratatu dezake, baina oso zeharka. Amorrua ematen dit politika tratatzea kazetari batek bezala, hori ez dut ulertzen. Zergatik, kazetaritza egonda? Euskal gatazkari buruzko kontakizunaren lehia ez da bereziki fikzioaren arloan jokatuko, oroitzapen liburuetan edo biografiaren generoan baizik.

 

Literaturak ez du hor lekurik?

Bai, badu, baina batzuetan hitz egiten da angustia batekin... Euskal Herriko ez-dakit-zer literatoren esku balego bezala, mesedez... Sinestea zerbait garela gizartean... Agian sistema potenteetan badira. Nik badakit Frantzian badirela. Femina, Goncourt, Renaudot... sari horietan puntan dabiltzan lau-bost idazleak promozionatu egiten dituzte eta, adibidez Houellebecq-ek esaten badu mairuak zerri hutsak direla, ba horrek badu pisua. Baina, gurean?

Gero, gai horrekin inpresioa daukat egon dela bolada bat ezin zena literaturarik egin ez bazen gatazkari buruz. Salinger datorkit burura. Bigarren Mundu Gerran egon zen, Normandiako lehorreratzean, Parisko liberazioan parte hartu zuen, bost hilabete pasa zituen lokatzetan, lagun mordoa galdu zuen eta esan zuen: nik bizirik atera behar dut hau kontatzeko. Atera zen, baina gizajoak ez zuen ezer idatzi. Aber, “The Catcher in the Rye” (“Zekale artean harrapaka”) idatzi zuen eta batzuek esaten dute hor agertzen dela gerraren ez-dakit-zer... Literatura ez da hain ispilu, ez da gizartearen hain ispilu. Eta pentsatzea zerbaiten zilbor garela... Nik marjinalak garela sentitzen dut eta horregatik, adibidez, harrigarria egiten zait zuek bi astean behin hiru orrialde ematea idazle bati. Nori interesatzen zaio?A.A.